چرا پیش‌بینی‌های هواشناسی وارونه و اشتباه می‌شود؟

پاییز امسال یکی از کم‌بارش‌ترین پاییز‌های چند سال اخیر بود. این ادعا نیازی به بررسی آماری و نگاه به اخبار هواشناسی هم ندارد و هر شهروند در شهر خود شاهد بود که سومین ماه امسال چقدر کم بارش گذشت. فارغ از آسیب‌های محیط زیستی این شرایط، یک موضوع دیگر عدم تحقق پیش بینی های هواشناسی بود؛ اخباری که پیش از پاییز نوید یک فصل پربارش را می‌داد، اما آنچه اتفاق افتاد در تضاد با پیش بینی های سازمان هواشناسی بود.

مدتی است پیش‌بینی‌های سازمان هواشناسی درست از آب در نمی‌آید. فصلی که گذشت یکی از خشک‌ترین پاییزهایی بود که تجربه‌اش کرده‌ایم. همچنان که مقایسه آمار دمایی۵۰‌ سال گذشته با پاییز امسال، نشان می‌دهد که گرمای هوا بی‌سابقه بوده‌است.

حالا هم در حالی دی ماه را پشت‌سر می‌گذاریم که هنوز هیچ بارش قابل‌توجهی نداشته‌ایم و چشممان به آسمان خشک شده‌است. در این بین پیش‌بینی‌های سازمان هواشناسی هم یکی پس از دیگری اشتباه از آب در می‌آید! از طرفی طبق همین پیش‌بینی‌ها قرار بود تهران در سه‌شنبه شب، با یخبندان مواجه شود، اما دمای هوا فقط تا ۵درجه سانتی‌گراد، نه کمتر از آن پایین آمد.

با وجود این، پس از عدم وقوع بارش‌های پاییزی روسای مختلف در این زمینه توجیهاتی را مطرح کردند. صادق ضیائیان رئیس مرکز ملی پیش‌بینی سازمان هواشناسی کشور در این مورد گفت: «در ماه‌های پایانی تابستان و هفته‌های ابتدایی پاییز ۱۴۰۲، پیش‌بینی‌های فصلی هواشناسی از این حکایت داشت که در پاییز امسال احتمالا متوسط مقدار بارش در سطح کشور به میزان نُرمال یا کمی بیشتر باشد، اما نکته مهم این است که اساسا در پیش‌بینی‌های هواشناسی با مساله احتمالات سر و کار داریم و بعضا ممکن است پیش‌بینی‌های اولیه با تغییراتی مواجه شود.» (ایلنا)

سحر تاجبخش رئیس سازمان هواشناسی کشور نیز در این باره گفت: «پیش‌بینی‌های هواشناسی مبتنی‌بر روش‌های ریاضی است همان‌طور که از نام آن نیز مشخص است این پیش‌بینی‌ها بر اساس شواهدی که رصد می‌شوند در نظر گرفته و اطلاع‌رسانی می‌شوند. تقریباً از ابتدای اردیبهشت مدل‌های هواشناسی پاییز و زمستان مورد رصد قرار گرفته بود که غالب مدل‌هایی که اجرا و مدل‌هایی که از سایر کشور‌ها دریافت کردیم، نشان می‌داد که در خاورمیانه و از جمله ایران و به‌ویژه مناطق غربی کشور، احتمال بارش وجود داشته است و تا شهریور هم این شواهد وجود داشت.»

.به گزارش ایسنا او افزود: «احتمال افزایش بارش‌ها در پاییز و زمستان بر اساس این پیش‌بینی‌ها بود و در منطقه ارز‌های میانی که کشور ما قرار دارد نیز احتمال ۶۰ تا ۷۰ درصد بارش مناسب وجود دارد؛ بنابراین با همین ادبیات در شورای عالی آب نیز گزارش شد و راهکار‌هایی که در دنیا برای پیش‌بینی‌ها وجود دارد و از آن‌ها استفاده می‌شود به چشم ابزار به آن‌ها نگاه می‌شود؛ یعنی وسیله‌ای برای ارتقاء فعالیت‌های مرتبط با این پیش‌بینی‌ها است. همه ما تمایل داریم که پیش‌بینی‌ها محقق شود، اما در برخی مواقع اتفاقاتی در جو می‌افتد که پیش‌بینی‌پذیری را کاهش می‌دهد و یکی از این اتفاقات، افزایش دما است که سال ۲۰۲۳ به گرم‌ترین سال تاریخ کره زمین تبدیل شد. این مسئله موجب شد که الگو‌های جو در منطقه خودمان که به‌دقت رصد کرده بودیم چندان با پیش‌بینی‌های اردیبهشت مطابقت نداشته باشد.»

آلودگی‌های مداوم هوا از یک طرف و پیش‌بینی‌های ضدونقیض هواشناسی از طرف دیگر، این مسأله را همین‌جا تمام نمی‌کند، چراکه با توجه به کاهش بارندگی‌ها در آذر و دی ماه امسال، کشور با مشکل کم آبی نیز مواجه شده‌است. به صورتی که در سال جاری آبی، از مهر ماه تا ۱۶ دی ماه متوسط بارش‌های رخ داده ۴۸‌میلی‌متر بوده که در مقایسه با سال قبل ۳۵ درصد کاهش یافته است. با نگاهی به آمار هواشناسی، متوجه این موضوع می‌شویم که ایران از مهر ماه سال ۹۹ تاکنون درگیر کمبود بارش بوده و چهارمین خشکسالی پیاپی خود را تجربه می‌کند. اگر پیش‌بینی‌های هواشناسی درست از آب درمی‌آمد و بارش‌های پیش‌بینی شده را به عینه می‌دیدیم، شاید برای استان‌هایی که در دو سال اخیر تحت تاثیر کم بارشی شدید بودند، می‌توانست کمک خوبی باشد.

آنچه توسط سازمان هواشناسی درباره بارش‌های پاییزی اعلام شد و تحقق نیافت، یک ضعف اساسی در تحلیل و قدرت این سازمان را نشان داد. سازمانی که علاوه بر علم و تخصص کارشناسان خود، به تکنولوژی و تجهیزات به روز نیاز دارد. در شرایطی که گوگل و هوش مصنوعی هم پا به عرصه‌ پیش‌بینی آب و هوا گذاشته‌اند، از یک سازمان با سابقه در ایران انتظار می‌رود حداقل پیش‌بینی‌های نیمه دقیقی از هواشناسی سه ماه پیش روی خود داشته باشد. اما آنچه در پاییز امسال اتفاق افتاد نیاز به بررسی‌های جدی در تجهیزات و تکنولوژی‌های این سازمان نیز دارد.

توجهیات مسئولان برای عدم تحقق پیش بینی های هواشناسی

مسئولان سازمان هواشناسی در پاسخ به ابهاماتی که در مورد پیش بینی ها اشتباه این سازمان شکل گرفت، در مقام توجیه اظهارنظرات مختلفی را اعلام کردند. این در حالی است که مرداد ۱۴۰۲ سازمان هواشناسی اعلام کرده بود: «دمای هوا در پاییز امسال خیلی خنک نیست و در حد نرمال است، اما تمام مدل‌های پیش‌بینی تا این لحظه از پاییز پربارش‌تر، هم نسبت به پاییز سال گذشته و هم نسبت به دوره بلندمدت خبر می‌دهد. موضوع دوم اینکه انتظار داریم بارش‌های پاییز امسال زودتر از موعد شروع شود.»

ضعف تکنولوژییک

در این میان، دلیل دیگری را نیز می‌توان برای پیش‌ بینی های اشتباه این سازمان در نظر گرفت؛ «ضعف تکنولوژییک». عقب ماندن از تکنولوژی‌های روز دنیا در تمامی عرصه‌ها از انرژی تا اینترنت و شبکه و هواشناسی، چالش‌های اساسی را برای ایجاد حس اعتماد در مخاطبان ایجاد کرده است.

سازمان هواشناسی با عدم به روز رسانی تجهیزات خود درگیر چالش‌هایی اساسی برای پیش بینی هایی است که اگرچه از فرمول‌های مرسوم جهانی استفاده می‌کنند، اما ضریب دقت آن‌ها پایین است.

پیش‌بینی یخبندان تهران وجود خارجی ندارد!

با وجود این‌که پیش‌بینی‌های مسئولان هواشناسی بارها و طی ماه‌های اخیر ناکام مانده و محقق نشده است، اما صادق ضیائیان، رئیس مرکز ملی پیش‌بینی و مدیریت بحران مخاطرات وضع هوا درخصوص پیش‌بینی این سازمان درباره یخبندان روز سه‌شنبه در تهران می‌گوید: «اصلا چنین موضوعی مطرح نشده‌است و چنین پیش‌بینی‌ای وجود خارجی نداشته که بخواهد رد شود و اساسا صحت ندارد.» البته ما از ضیائیان درباره پیش‌بینی‌های اخیر این سازمان و دلایل درست از آب در نیامدن آن هم سؤال کردیم که او بر این باور است که پیش‌بینی‌ها بسیار دقیق است و خطایی در آن‌ها وجود نداشته است! ضیائیان همچنین تصریح می‌کند: «پیش‌بینی‌های سازمان هواشناسی طی بولتن‌ها و هشدارهای مشخص اعلام می‌شود.»

حال بماند که همین پیش‌بینی‌های دقیق در ابتدای پاییز امسال هم به وقوع نپیوست و در حالی که ضیائیان از احتمال وقوع بارش‌های بیش از حد نرمال طی نیمه دوم سال در کشور خبر داده بود، اما این موضوع هم محقق نشد.

پیش‌بینی‌های معکوس هواشناسانه!

با وجود این‌که در این مدت بارها اخبار و نقل‌قول‌های متعددی را از پیش‌بینی‌های نادرست هواشناسی شنیده‌ایم، اما سحر تاج‌بخش مسلمان، رئیس سازمان هواشناسی کشور چندی پیش گفته بود که ما براساس یک‌سری شواهد و مدل‌ها اظهارنظر می‌کنیم و صحبت‌های‌مان پیش‌بینی است، پیش‌گویی نیست، یعنی آنچه را که روی نقشه‌ها و مدل‌ها می‌بینیم، اعلام می‌کنیم.

همین پیش‌بینی‌های اشتباه از بارش‌های پاییزی به حساسیت بیشتر اذهان عمومی نسبت به این موضوع و کاهش اعتماد به این سازمان منجر شده‌است. گویا باید مردم پیش‌بینی‌های هواشناسی را به صورت معکوس در نظر بگیرند و توجهی به آن نکنند! با این حال ضیائیان معتقد بود که نسبت به دراز مدت و با احتمال بسیار زیاد زمستان امسال هم کم‌بارش خواهد بود و مشکلات آبی در کشور خواهیم داشت.

مدل پیش‌بینی ایرانیزه شده یا چیز دیگر؟!

این موضوع که سازمان هواشناسی از چه مدلی برای پیش‌بینی هوا استفاده می‌کند، برای ما جای سؤال داشت. ضیائیان در پاسخ به این پرسش ما می‌گوید: «ما سه نوع پیش‌بینی داریم؛ پیش‌بینی کوتاه‌مدت که در بازه زمانی ۱۰ تا ۱۵ روز آینده است. در بلندمدت هم به صورت فصلی و ماهانه پیش‌بینی‌ها انجام می‌شود، اما دقت آن پایین و حدود ۶۰‌درصد است. از طرفی وضعیت بارش‌ها با بلندمدت قیاس می‌شود، این‌که در این پیش‌بینی تا چه حد بارش داشته‌ایم؛ آنچه می‌خواهد رخ دهد، بیشتر از پیش‌بینی بلندمدت یا کمتر از آن است. نوع سوم هم پیش‌بینی بسیار بلندمدت یا اقلیمی است که وضعیت آب‌وهوا در سال‌های آینده را پیش‌بینی می‌کند.»

البته چند روز پیش حسین اردکانی، پدر علم هواشناسی کشور گفته بود که سازمان هواشناسی مدل بومی که بر مبنای آن پیش‌بینی‌ها را انجام دهند، ندارند و از چند مدل خارجی استفاده می‌کنند. اگر این موضوع صحت داشته باشد، به نظر می‌رسد باید یک مدل بومی، اختصاصی و دقیق برای کشور تهیه شود تا به این وضعیت پیش‌بینی‌ها دچار نشویم. البته امیدواریم این بار هم پیش‌بینی‌ها برای زمستان غلط از آب در بیاید و زمستان پربارشی را در کشور شاهد باشیم.