شلیک بزرگ اروپا به برجام؛مکانسیم ماشه علیه ایران کشیده می‌شود؟
اروپا تهدید کرد،اگر ایران تعهداتش را عملی نکند، تا مهر و آبان ۱۴۰۴ مکانیسم ماشه را فعال می‌کنیم.
مکانیسم ماشه علیه ایران فعال می‌شود؟ موضع‌گیری اخیر تروئیکای اروپایی درباره تمدید اعمال تحریم‌های جدید، برنامه هسته‌ای ایران، برجام و فعال کردن مکانیسم ماشه سوال‌برانگیز شده است. اکنون تهران و واشنگتن و حتی تروئیکای اروپایی، همگی بر این باورند که تداوم تنش‌ها و فعال شدن مکانیسم ماشه علیه ایران، می‌تواند پیامدهای منفی بسیاری را به دنبال داشته باشد. اگر مذاکرات ایران و آمریکا که با حمایت کشورهای منطقه‌ای در جریان است، بی‌نتیجه بماند، می‌توان گفت موضع‌گیری جدید اروپایی‌ها، مقدمه‌ای است برای فعال کردن اسنپ (مکانیسم ماشه).انگلیس تهدید کرد،اگر ایران تعهداتش را عملی نکند، تا مهر و آبان ۱۴۰۴ مکانیسم ماشه را فعال می‌کنیم.
طبق قطعنامه ۲۲۳۱، شورای امنیت سازمان ملل پرونده هسته‌ای ایران را تا اکتبر ۲۰۲۵ خواهد بست. پیش از آن، اروپا می‌تواند با استفاده از مکانیزم بازگشت تحریم‌ها، تمام قطعنامه‌های شورای امنیت علیه ایران را مجدداً اعمال کند.
هشدار سه کشور اروپایی به ایران: مکانیسم ماشه را فعال می کنیم
سه کشور آلمان، بریتانیا و فرانسه پس از نشست دوشنبه ۴ تیرماه شورای امنیت درباره قطعنامه ۲۲۳۱ خواستار بازگشت جمهوری اسلامی به تعهدات برجامی شدند. آنها تهدید کردند در صورت لزوم مکانیسم ماشه را پیش از مهر ۱۴۰۴ فعال می‌کنند.
آلمان، بریتانیا و فرانسه پس از نشست دوشنبه ۴ تیرماه شورای امنیت درباره قطعنامه ۲۲۳۱ خواستار توقف تنش اتمی و بازگشت جمهوری اسلامی به تعهدات برجام شدند.
در بیانیه این سه کشور آمده است: «شورای امنیت امروز جلسه‌ای را به منظور بررسی اجرای قطعنامه ۲۲۳۱ برگزار کرد که مبنای توافق اتمی ایران است و تعهدات هسته‌ای جمهوری اسلامی را مشخص می‌کند. این قطعنامه اکتبر سال آینده به پایان خواهد رسید. از این رو ۱۶ ماه آینده برای پیدا کردن راه حلی دیپلماتیک در خصوص بحران اتمی ایران بسیار مهم خواهد بود.»
در بیانیه آلمان، بریتانیا و فرانسه همچنین به گزارش روز ۲۴ خرداد آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در خصوص نصب سانتریفوژهای پیشرفته در سایت فردو استناد شده است.
بیانیه سه کشور اروپایی می‌افزاید: «جمهوری اسلامی طبق برجام متعهد شده است که هیچ کدام از این سانتریفوژها را نصب یا راه‌اندازی نکند و از این سایت به منظور اهداف غنی‌سازی استفاده نکند. ما مجددا از ایران درخواست می‌کنیم تا تشدید تنش‌ها را متوقف کند و به تعهدات خود در قالب برجام بازگردد.»در این بیانیه آمده است که عدم همکاری جمهوری اسلامی با آژانس طی سال‌های طولانی، برنامه منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای را تضعیف می‌کند و در عین حال مانع فعالیت آژانس در انجام کار مهم خود در راستای ارزیابی برنامه اتمی جمهوری اسلامی می‌شود.
سه کشور اروپایی با تأکید بر این که این تعهدات باید به طور کامل و بدون معطلی بیشتر پیگیری شوند افزودند: «این موضوع به ویژه زمانی نگران‌کننده است که می‌بینیم ایران تعهد قانونی خود مبنی بر اعلام تاسیسات هسته‌ای جدید به آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را به‌طور قاطع انکار می‌کند.»
آلمان، بریتانیا و فرانسه همچنین خواستار آن شدند که جمهوری اسلامی طی ۱۶ ماه باقیمانده پیش از انقضای قطعنامه، به طور جدی و فوری به دیپلماسی و تعهدات الزام‌آور قانونی خود در برجام احترام بگذارد.
در همین زمینه رابرت وود، معاون سفیر ایالات متحده آمریکا در سازمان ملل متحد نیز در نشست شورای امنیت اظهار داشت: «گزارش‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در ۲۷ مه و ۱۳ ژوئن نشان دهنده آن است که ایران مصمم است برنامه اتمی خود را به روشی که هیچ گونه کاربرد صلح‌آمیز پذیرفته‌‌شده‌ای ندارد، گسترش دهد.»
وود در ادامه افزود که آمریکا آمادگی دارد تا از تمامی ابزارهای لازم برای جلوگیری از دستیابی ایران به سلاح اتمی استفاده کند.
او همچنین تصریح کرد که آمریکا کاملا به رفع نگرانی‌های بین‌المللی در خصوص برنامه اتمی ایران از طریق دیپلماسی متعهد است.
باربارا وودوارد، سفیر بریتانیا در سازمان ملل متحد نیز در نشست شورای امنیت از گسترش فعالیت‌های اتمی جمهوری اسلامی ابراز نگرانی کرد.
وودوارد با یادآوری انقضای قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت اظهار داشت که جمهوری اسلامی بیش از هر زمان دیگری به آستانه توانایی تولید سلاح اتمی نزدیک شده است. سفیر بریتانیا در سازمان ملل افزود که این امر، "وضعیت منطقه و جهان را به مراتب خطرناک‌تر می‌کند" و احتمال گسترش تنش از جانب دیگران را افزایش می‌دهد.
او در عین حال افزود: «ما همچنان به برجام متعهدیم و ایران نیز باید همین پایبندی را نشان دهد. ما به حفظ تمامی گزینه‌های دیپلماتیک ادامه خواهیم داد و در صورت لزوم، مکانیسم ماشه را پیش از اکتبر ۲۰۲۵ (مهر ۱۴۰۴) فعال می‌کنیم.»
بر اساس سازوکار موسوم به اسنپ‌بک یا مکانیسم ماشه قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل متحد در سال ۲۰۱۵ میلادی، امکان بازگشت فوری تحریم‌های شورای امنیت علیه جمهوری اسلامی تا پیش از مهر ۱۴۰۴ در نظر گرفته شده است.
آژانس بین‌المللی انرژی اتمی پیش از این در روز ۲۴ خرداد گزارش داده بود که جمهوری اسلامی درحال نصب هشت آبشار شامل ۱۷۴ سانتریفوژ آی‌آر-۶ در واحد ۱ تاسیسات غنی‌سازی فردو است.
سه کشور اروپایی عضو توافقنامه برجام پیش از این نیز در روز شنبه ۲۶ خرداد (۱۵ ژوئن) با انتشار بیانیه مشترکی اقدامات اخیر جمهوری اسلامی در گسترش ظرفیت‌های اتمی را محکوم کرده بودند.
در بیانیه بریتانیا، فرانسه و آلمان آمده بود که این اقدامات، از جمله بهره‌برداری از ده‌ها سانتریفیوژ پیشرفته اضافی در سایت غنی‌سازی نطنز و اعلام خبر آمادگی ایران برای نصب هزاران سانتریفیوژ دیگر در سایت‌های اتمی فردو و نطنز، توافقنامه برجام را "توخالی" می‌کند
.اختلاف هسته‌ای غرب با ایران از سال ۲۰۰۳ و با اطلاع‌یافتن جهان از ساخت کارخانه غنی‌سازی اورانیوم توسط ایران، آغاز شد. اما اختلاف‌نظر بین ایران و غرب در مورد مسائل هسته‌ای به پس از انقلاب ۵۷ ایران بر می‌گردد. اکنون پس از گذشت ۴۵ سال، هنوز فرصتی برای حل‌وفصل مثبت آن وجود دارد.
تأسیسات هسته‌ای ایران
در دوران سلطنت محمدرضا پهلوی، ایران متحد منطقه‌ای ایالات متحده بود که از علاقه شاه به دستیابی به فناوری هسته‌ای حمایت می‌کرد. با این حال، پس از انقلاب سال ۵۷ و تسخیر سفارت آمریکا، ایالات متحده ایران را به عنوان یک تهدید دید و غرب را در ممنوعیت صادرات فناوری هسته‌ای به ایران رهبری کرد؛ اقدامی که منجر به لغو تمام توافقات هسته‌ای غرب با ایران شد.
این استراتژی ایران را به سمت خودکفایی در فناوری هسته‌ای سوق داد. پس از آنکه ایران به فناوری غنی‌سازی دست یافت، سیاست آمریکا از «عدم فناوری هسته‌ای» به «عدم غنی‌سازی اورانیوم» تغییر کرد و حق ایران برای دسترسی به فناوری هسته‌ای صلح‌آمیز، به جز غنی‌سازی و جداسازی پلوتونیوم را پذیرفت.
توافق ناکام
از سال ۲۰۰۳ تا ۲۰۱۳، مذاکرات بین تهران و قدرت‌های جهانی در مورد برنامه غنی‌سازی ایران با شکست مواجه شد. سپس دولت اوباما سیاست آمریکا را از «عدم غنی‌سازی» به «عدم سلاح هسته‌ای» تغییر داد که منجر به انعقاد برجام در سال ۲۰۱۵ بین ایران و پنج عضو دائم شورای امنیت سازمان ملل متحد به علاوه آلمان شد. این توافقنامه با قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل متحد به تصویب رسید.
برجام جامع‌ترین توافقنامه منع اشاعه تسلیحات اتمی در تاریخ بود و ایران بالاترین سطح از شفافیت و بازرسی‌های هسته‌ای را پذیرفت و به محدودیت‌هایی در برنامه هسته‌ای خود تن داد که فراتر از الزامات معاهده منع اشاعه بود.
با این حال، در ماه مه ۲۰۱۸، حتی با وجود تأیید آژانس بین‌المللی انرژی اتمی مبنی بر پایبندی ایران به تمام تعهداتش، ترامپ ایالات متحده را از توافق خارج کرد، تحریم‌های ایالات متحده علیه ایران را برگرداند و ۱۵۰۰ تحریم جدید به آنها افزود. اروپا تصمیم گرفت با تحریم‌های آمریکا همراهی کند. با این حال، چین فرصت پیش‌آمده شد و جای غرب در روابط اقتصادی با ایران را گرفت.
پس از روی کار آمدن جو بایدن در سال ۲۰۲۱، او و اتحادیه اروپا به دنبال احیای برجام افتادند، اما نهایتاً صدها تحریم جدید اعمال کردند. این امر ایران را بر آن داشت تا با گسترش فعالیت‌های غنی‌سازی خود، به غنی‌سازی اورانیوم ۶۰ درصدی اورانیوم ۲۳۵ روی بیاورد. نتیجه این رویارویی خطرناک است؛ در حالی که برجام حداقل می‌توانست تا یک سال، ایران را از گریز هسته‌ای دور نگه بدارد، اکنون تخمین زده می‌شود تهران تنها دو هفته تا این مرحله فاصله دارد و عملاً به یک «دولت در آستانه هسته‌ای» مانند ژاپن تبدیل شده است.
استراتژی باخت-باخت دوطرفه
تحریم‌های هسته‌ای غرب طی ۴۵ سال گذشته، صدها میلیارد و شاید هزاران میلیارد دلار به اقتصاد ایران آسیب زده است. با این حال، غرب به هدف اصلی خود که جلوگیری از دستیابی سریع ایران به توانایی ساخت هسته‌ای بوده، دست نیافته است.
بازی فشار مداوم در رابطه با برنامه هسته‌ای ایران، یک استراتژی باخت-باخت برای هر دو طرف به شمار می‌آید. واقعیت این است که غرب تمایلی به جبران خسارات اقتصادی ایران نداشته و ایران نیز اهرمی را که از تأخیر در غنی‌سازی اورانیوم به دست می‌آورد، به سادگی رها نمی‌کند.
دو راهی ایرانی و پنجره فرصت ۱۵ ماهه غرب
محتمل‌ترین واکنش ایران خروج کامل از برجام و تعلیق عضویت خود در پیمان منع اشاعه، به عنوان کشوری بدون سلاح هسته‌ای خواهد بود. اگر در چنین شرایطی، اسرائیل و/یا ایالات متحده به تأسیسات هسته‌ای ایران حمله کنند، ایران می‌تواند با سلاح هسته‌ای پاسخ دهد. بن‌بست میان ایران و قدرت‌های جهانی شبیه به وضعیت کره شمالی خواهد شد.
بنابراین، ایالات متحده و اتحادیه اروپا یک فرصت ۱۵ماهه برای انتخاب بین دو گزینه دارند: ایران به عنوان یک کشور دارای برنامه پیشرفته هسته‌ای، مانند کره شمالی یا ایران به عنوان کشوری در آستانه هسته‌ای، مانند ژاپن.
برجام دو سری ستون دارد. یکی، تعهدات دائمی ایران برای پذیرش بازرسی‌های جامع و اقدامات شفافیت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، از جمله پروتکل الحاقی است که به آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اجازه می‌دهد از هر تأسیسات مشکوکی بازرسی کند. سری دوم ستون‌ها محدودیت‌هایی با «تاریخ انقضا» هستند، از جمله ممنوعیت غنی‌سازی اورانیوم توسط ایران به بالاتر از ۵ درصد اورانیوم ۲۳۵ که عمدتاً در سال ۲۰۳۰ منقضی می‌شوند.
قدرت‌های جهانی هنوز فرصتی برای مشارکت با ایران در یک «توافق هسته‌ای جدید» دارند؛ لغو تحریم‌های هسته‌ای در ازای تعهد کامل و دائمی ایران به اجرای اقدامات شفاف جامع مندرج در برجام که به آژانس بین‌المللی انرژی اتمی دید کاملی از فعالیت‌های هسته‌ای ایران می‌دهد. این بهترین گزینه برای جلوگیری از گریز هسته‌ای ایران است.
ارسال نظر