او صدای ایران بود ....

نام و هنر او در تاریخ  جاودانه است
شهرام ناظری خواننده پیشکسوت موسیقی ایران
سابقه آشنایی ما به سال‌های دور برمی‌گردد، به سال‌های قبل از انقلاب و پیش از کانون چاووش؛ از ابتدای تشکیل این کانون دوست بودیم و در کنار این رفاقت همکار هم بودیم و هر دو تدریس می‌کردیم؛ درآن ایام در کانون چاووش سه کلاس آواز برپا بود؛ کلاس آقای شجریان و آقای نصرالله ناصح‌پور و کلاس بنده، اگرچه تدریس آواز و فعالیت‌های موسیقی بن‌مایه و بهانه همکاری ما در کانون چاووش بود اما روح و جان این کنار هم بودن، ارتباط دوستانه و عاشقانه‌ای است که در بین همه اعضای کانون چاووش وجود داشت؛ در واقع آنچه همکاری ما در این دوره را درخشان و ماندگار کرد، عشق و علاقه خاصی است که در بین همه افراد گروه بود، چرا که ما نسل آرمانخواهی بودیم... .
از آن دوران پر از عشق و آرزوی کانون چاووش و مرکز حفظ و اشاعه موسیقی سال‌های بسیار می‌گذرد و خاطرات شیرین بسیار است و البته پستی و بلندی‌‌ها و تلخی‌های  بسیاری را هم در کنار یکدیگر گذراندیم و آنچه آن ایام را برای ما ماندگارکرد،  آرمان‌خواهی و پایبندی به اصولی از موسیقی و اخلاق بود که همه به آن اعتقاد داشتیم...
از آن جمع بسیاری سفر کرده‌اند و حالا محمدرضا شجریان هم به قاب خاطرات ماندگار پیوسته است. من از واژه مرگ و رفتن برای او استفاده نمی‌کنم ،چرا که محمدرضا شجریان هنرمند است و بزرگ و چنین هنرمندی هرگز نمی‌میرد. نام و هنرش در ذهن تاریخ ماندگار و جاودانه است؛ رمز ماندگاری او فارغ از محبوبیت و جایگاهش در جامعه هنری، رفتار اجتماعی او و ماندن کنار مردم این سرزمین است. او هنرمندی در بطن جامعه بود و این شاخصه فراتر از تمام ذات هنری‌اش مؤلفه مهمی برای ماندگاری و محبوبیت است. این دو ویژگی با هم تعیین کننده محبوبیت و جایگاه یک هنرمند در جامعه است.

شنیدم رفته...

علی رفیعی کارگردان تئاتر

خاطرم دستخوش زیر و بم زمزمه‌ای است
علی نصیریان بازیگر
محمدرضا شجریان نابغه بود. بدون هیچ اغراق و پرگویی. صدای آسمانی زیبا و خداداد او استثنایی بود اما نکته اینجاست که او این استعداد را به هدر نداد و به بهترین شکل از آن استفاده کرد. رنج کشید و تمرین کرد تا این استعداد پرورش پیدا کند. در مکتب بهترین اساتید از عبدالله دوامی و اسماعیل مهرتاش تا نورعلی برومند و فرامرز پایور شاگردی کرد. یادگیری و نزد استاد رفتن یک مقوله است و خودآموزی و تمرین و ممارست مقوله دیگری. فارغ از استعداد ذاتی، آنچه شجریان را نخبه کرد روح جست‌وجوگر او بود. پژوهش کرد تا ببیند چه تحریر و چه گوشه‌ای باید به چه نحو اجرا شود که زیباتر و مطلوب‌تر باشد. گوشه‌های مهجور و دور افتاده را پیگیری کرد، سبک کاری پیشینیان را مطالعه کرد، به فوت و فن و تحریرهای آنها مسلط شد و در عین حال به سبک و سیاق درخشان خودش رسید. در واقع علاوه بر نبوغ درک و دریافت موسیقی، مهارتی در کشف راه‌های تازه داشت. برای کامل‌تر شدن ارکسترهای ایرانی و سنتی ساز را ابداع کرد. ابتکار داشت و از حاصل پژوهش‌ و تحقیق‌ شگردهای گذشتگان، سبک و سیاق خودش را ساخت که ماحصل آن مجموعه‌ای است از کارهای بسیار درخشان در زمینه موسیقی آوازی ایران و  تصنیف‌هایی که معنادار است. اساساً از شاخصه‌های مهم آثار شجریان همین انتخاب درست اشعار و وقت‌شناسی اوست. اشعار منتخب او معنا داشت و با مردم ایران ارتباط پیدا می‌کرد. با خواست‌ها، نیازها، گرفتاری‌ها و مشکلات ملت ارتباط پیدا می‌کرد. مردم ایران با استاد شجریان ارتباط می‌گرفتند چون حرف دل آنها را می‌خواند و همانطور که خودش گفت صدای آنها بود. تمام دردها، رنج‌ها، محرومیت‌ها و مشکلاتی که ملت ما طی قرون متمادی تجربه کرد در آواز شجریان منعکس می‌شد. از حافظ و سعدی تا شعرای معاصر همچون نیما، اخوان، ابتهاج، سیمین بهبهانی و ... همه برای مردم بود؛ برای عاشقان، برای آزادیخواهان و برای داغ‌دیدگان. او بود که منزلت حافظ را به مردمی که به این گنجینه توجهی نداشتند تفهیم کرد. «مفلسانیم و هوای می و مطرب داریم/ آه اگر خرقه پشمین به گرو نستانند» از همین روست که هوشنگ ابتهاج می‌گوید:«اگر حافظ بود او را غرق بوسه می‌کرد.» شجریان حق بزرگی به گردن ملت ایران دارد و البته که مردم ایران قدرشناس او هستند. مردمی که وقتی دردهای عجین شده با خون و پوست و گوشت‌شان را‌ در صدای شجریان با آن صوت زیبا می‌شنیدند در دنیای دیگری سیر می‌کردند. از همین روست که حالا با رفتن شجریان همچون مرگ عزیزی از خویشان‌، این گونه داغدار غم بزرگی هستند.
 

میراث‌دار فرهنگ و هنر ایران
هوشنگ کامکار آهنگساز و سرپرست گروه کامکارها
موسیقی آوازی و سنتی ایران مدیون استاد شجریان است، هنرمند بزرگی که نامش در تاریخ فرهنگ و هنر و موسیقی ایران به ثبت رسیده است. این هنرمند بزرگ علاوه برحفظ و حراست از موسیقی ایران، با تربیت شاگردان خوب تلاش کرد این میراث گرانقدر فراموش نشود و از بین نرود. شاگردانی که امروز هر یک معلمانی شناخته شده درعرصه موسیقی هستند. از دیگر شاخصه‌های استاد شجریان مردمی بودن این هنرمند است چنانکه مردم هم او را عاشقانه دوست می‌دارند. آوازها و ترانه‌های شجریان در اذهان مردم ایران جاودانه است و نام و خاطرات او هیچگاه فراموش نخواهد شد. به‌یاد دارم در دوره‌ای که ریاست شورای عالی خانه موسیقی بر عهده آقای شجریان بود هراز چندگاهی او را در خانه می‌دیدم و از مصاحبت با ایشان بسیار لذت می‌بردم. 
 

مرگ می‌آید و تدبیری نیست
اصغر دادبه پژوهشگر و استاد فلسفه اسلامی و ادبیات عرفانی
بگذار تا بگریم چون ابر دربهاران/ کز سنگ ناله خیزد روز وداع  یاران
استاد شجریان درگذشت که «مرگ می‌آید و تدبیری نیست» و برای بزرگ‌ترین بزرگان دانش هم «هربند گشاده شد مگر بند اجل». آدمی هم در برابر این بند ناگشودنی گریزی ندارد جز اندوه خوردن و گریستن. این حکم عاطفه است که اجرا می‌شود، ورنه به حکم خرد آنچه ناگزیر است ناگزیر است و اندوه خوردن و گریستن را سودی نیست، اما آدمی تنها خرد نیست جهانی‌ از عاطفه و شور هم هست که اگر نبود و کوه خرد هم می‌بود زندگی‌اش نه معنا داشت، نه قابل تحمل بود. عاطفه خاستگاه هنر است و هنر سترگ ایران‌زمین شعر و ادب است؛ هنری که از یک‌سو بزرگانی چون فردوسی و نظامی و مولوی و سعدی و حافظ را به جهان هنر تقدیم کرده‌ است و از سوی دیگر این بزرگان آثاری جاودانی پدید‌آورده‌اند که هویت و کیان ماست. بیندیشیم که اگر بزرگانی چون فردوسی و...... حافظ نبودند و آثاری که پدید آورده‌اند پدید نیاورده‌ بودند ما چه بودیم و که بودیم؟!  آثار این بزرگان است که ما را  «ما» ساخته و در این جهان پرآشوب سرفرازمان داشته‌ و بزرگانی چون  «گوته» را به تحسین واداشته است. من موسیقیدان نیستم و چونان دیگر مردم فارسی‌زبان از موسیقی سنتی برآمده از فرهنگ ایران - ایران فرهنگی - لذت می‌برم و مسحور آواز استاد شجریان می‌شوم، اما اندکی با شعر و ادب فارسی مأنوسم و عمری را صرف آموختن و آموزاندن شعر و ادب کرده‌ام و می‌دانم که شعر و ادب ما با موسیقی‌مان چون روح و جسم به‌هم آمیخته‌اند و می‌دانم که موسیقی - که زبانی جهانی دارد- همواره در طول تاریخ برترین و مؤثرترین  شناساننده شعر و ادب فارسی و سرانجام برترین و مؤثرترین شناساننده فرهنگ ایران در جهان بوده‌ است. با این مقدمه اکنون می‌پرسم:  کیست که نداند استاد شجریان در روزگار ما بزرگ‌ترین و موفق‌ترین شخصیت موسیقایی بود که با صدای ملکوتی خود، گذشته از آنکه بسیاری از جوانان را به میراث ادبی‌شان علاقه‌مند ساخت، پیام‌های انسانی فرهنگ و ادب ایران را به گوش جهان و جهانیان رساند و ایران و فرهنگ انسانی کم‌مانندش را به مردم جهان شناساند.  مرگ او چونان مرگ تمام خدمتگزاران فرهنگ این مرز و بوم مردم را نگران می‌سازد و اندوهی ژرف بر دلشان می‌نشاند که می‌توان از آن به «اندوه از دست‌دادگی» تعبیر‌کرد؛ اندوهی وجود مرا آکنده ساخته و مرا برمی‌انگیزد تا این بیت زنده‌یاد دکتر فخرالدین مزارعی را، که زبان حال من است - بر زبان رانم :
 حالی که در ضمیر من آشوب می‌کند
احساس گریه‌آور از دست‌دادگی‌ست
 و آرزو کنم که شاگردان استاد شجریان، که از جمله آنها فرزند برومند و هنرمندشان است، راه استاد را ادامه دهند و کار بزرگ ترویج و انتقال فرهنگ ارجمند ایران را از طریق موسیقی به پیش ببرند که این، خواست مام میهن است.... ایدون باد!

عمق این عشق تا کجاست؟

قطب‌الدین صادقی کارگردان تئاتر و مدرس دانشگاه

معجزه قرن دنیای موسیقی
بیژن کامکار خواننده و نوازنده پیشکسوت دف
چه روزهای زیبا و دلنشینی بود،آن زمان به تازگی ازسنندج به تهران آمده بودم و درگروه شیدا فعالیت داشتم و خاطراتی که درکنار بزرگانی چون استاد محمدرضا شجریان و دیگر اعضای این گروه به ثبت رسید...
 شاید این جمله را بارها از من شنیده باشید اما باردیگرتأکید می‌کنم اگر امروز  من را به عنوان هنرمندی می‌شناسند که ساز  دف را به موسیقی ایرانی معرفی کرده است باید بگویم در شناساندن این ساز هیچ گاه نقش گروه شیدا و بزرگانی همچون محمدرضا لطفی و محمدرضا شجریان را فراموش نمی‌کنم، من در کنار این هنرمندان یک شبه ره صدساله طی کردم و توانستم درکنار ابر مرد آواز ایران به روی صحنه بیایم و ساز دف را به تمام ایران معرفی کنم و این اتفاق بزرگ را مدیون استاد محمدرضا شجریان هستم. همکاری و اجرای کنسرت در کنار آقای شجریان تنها درایران نبود بلکه کنسرت‌های بسیاری هم در خارج از ایران برگزار شد که هرگز فراموش نمی‌کنم، جوان‌هایی که با چشمان اشکبار به پشت صحنه آمدند و دست استاد را بوسیدند و گفتند:«ما امشب با موسیقی ایرانی آشتی کردیم و درک عظمت و شکوه این موسیقی با صدای شما به وجود آمده است...» خاطرات بسیارزیبایی از آن دوران به یادگار مانده است از مهرومحبت‌ها و همکاری وحمایت‌های بی دریغ‌شان نسبت به جوانان سخن بسیار است  تا آنجا که حتی در یک دهه گذشته هم دست از فعالیت خود برنداشته و 20 گروه از جوانان مستعد ایرانی  را به موسیقی  ایران معرفی کرد .
استاد شجریان علاوه برصدایی بسیاردلنشین وسونوریته بسیارزیبا درعرصه خوانندگی، توانست نسل امروز و دیروز را با شاعران بزرگی همچون حافظ، سعدی، مولانا، خیام، ابتهاج، سیاوش کسرایی و...آشنا کند و این آگاهی و معرفت را  مدیون آقای شجریان هستند. درواقع استاد شجریان بنیان تلفیق شعر و موسیقی را به معنای واقعی رساند و باید بگویم  ادبیات ایران هم مدیون اوست. استاد شجریان علاوه برشناخت کامل و تسلط در خوانندگی و آشنایی با موسیقی ایرانی، درسازسازی هم ازتبحر خاصی برخوردار بود و بسیارعلاقه و تأکید داشت موسیقی ایرانی از حالت مجلسی خارج شود و به صورت صحنه‌ای ارائه گردد....
 یکی دیگر از کارهای درخشان آقای شجریان تحقیق و ساخت در زمینه سازسازی بود و سازهای بسیاری هم ساخته است که به عقیده من اگر همه این سازها به روی صحنه بیاید به اندازه یک آنسامبل ارکستر سمفونیک صدا دهی خواهد داشت.البته شاید نیاز باشد یک یا دودهه زمان بگذرد تا این سازها در موسیقی ایرانی جای بگیرند مانند سازقیچک که وقتی ازمرکزحفظ و اشاعه موسیقی به  موسیقی ایران وارد شد 30 سال زمان برد تا مردم با این ساز اخت بگیرند و بنوازند یا زمانی که من ساز رباب را به موسیقی ایرانی معرفی کردم، 20 سال طول کشید تا مردم با این ساز آشنا شدند.
ازدیگرکارهای بارزاستاد شجریان هنرخطاطی است ودراین زمینه  نزد استادان امیرخانی ودیگربزرگان این حوزه آموزش دیده است.ازدیگر شاخصه‌های بارزاین هنرمند بزرگ، آشنایی و تسلط کامل برردیف‌های موسیقی ایرانی بود و با الهام از موسیقی ردیفی ایران وآشنایی با اشعارفاخرفارسی ملودی‌های بسیار زیبایی ساخته است که هرکدام ازآنها نغمه‌های دلنشین در موسیقی ایرانی هستند. ناگفته نماند کارهای فی البداهه‌ای هم انجام داده است که این آثارهم به نوبه خود دارای ارزش هنری بسیاری است.
 

او نغمه‌پرداز جان‌های بی‌قرار بود
بهروز یاسمی شاعر
کشته و مرده پرپر زدن ساز تو بود
آن پریرخ که نظر کرده آواز تو بود
محمدرضا شجریان از برگزیدگان و برکشیدگان تقدیر تاریخی مردم ایران در دوران معاصر بود از آنها که گرداب حوادث و گردباد مصائب درمیانشان می گیرد و از رأس هرم خود بیرون می‌اندازد تا راوی بطن و متن ماجرا باشند برای گوش‌ها و چشم‌های حیران و مشتاق بازماندگان خسته و شکسته، کسی که بر دوش مردم بالا رفت و بر بلندای تخته سنگ در مقابل چشم‌های خسته و ملتمسی که به دهانش دوخته بود ایستاد تا آن راز سر به مهر را به فریاد بخواند که: «کسی راز مرا داند که از این رو به آن رویم بگرداند» او راوی شط جلیل و شط علیل مردم ایران بود. شجریان نه فقط در قامت بهترین خواننده یا بهترین هنرمند که به باور من بهترین شخصیت معاصر ایران بود. زلالی، کیفیت و وسعت صدا از یک طرف و اشراف، آگاهی و تسلط بر دستگاه‌ها، گوشه‌ها، مقام‌ها و ردیف‌های موسیقی سنتی از سوی دیگر. تجربه صحنه و خوانندگی در کنسرت‌ها، ارکسترها و استودیوهای مختلف داخلی و خارجی انتخاب مناسب شعر و اجرای درست، فصیح و پاکیزه آن، رعایت جمله بندی‌ها، مکث‌ها و تکیه‌ها و اتخاذ لحن مناسب حالت‌های عاطفی و دستوری، رابطه درست بین مضمون شعر و دستگاه و مقام و ملودی مربوطه و اجرای تحریر‌های سالم و طبیعی گوشه ای از توانایی‌های فنی و ویژگی‌های فردی او بود. وجاهت شخصی و اخلاقی که ریشه در حجب ذاتی، تربیت کودکی و ظرفیت انسانی او داشت. مرعوب نشدن و گرفتار نیامدن در دام عوارض شهرت و حفظ سلامت تن و روان و رعایت جوانب آنها  و حفظ چارچوب‌ها و الگوهای رفتار حرفه‌ای و شخصی در بازه زمانی طولانی ۶۰ ساله در دو محیط کاملاً متفاوت و متناقض قبل و بعد از انقلاب و مدارا و شکیبایی شگفت در برابر ناملایمات و نامهربانی‌های ذوق کش و طاقت‌سوز در هر دو دوره -یکی در برابر سیل بنیان کن موسیقی نازل، بازاری و عامه پسند در قبل از انقلاب و دیگری در مقابل ناشکیبایی، بی توجهی و بی مهری  نسبت به موسیقی بعد از انقلاب- و در آخر همراهی و‌ همدلی صادقانه با خرد و احساس جمعی در مطالبات و مناسبات اجتماعی و مدنی از او چهره‌ای بی بدیل و دست نایافتنی ساخته بود. شجریان مرثیه خوان دل‌های مرده و نغمه پرداز جان‌های بی قرار و عاشق و راوی صادق شادی و شیون ما بود؛ او مثل حافظ خلاصه و عصاره فرهنگ ایرانی است او کار خود را تمام و کمال و بی کم و کاست انجام داد ما مدیون او هستیم این دین اوست که بر گردن شعر و موسیقی و بر گردن فرهنگ و هنر ایران زمین تا سال‌های دراز سنگینی می‌کند پس افسوس بر او نیست افسوس بر ماست. مردم با چشم و‌‌ دهان بسته هم او‌ را دوست دارند. شجریان حجت موجه ما بود. خلاصه فضائل این ملت کهن بود. روانش شاد و آزاد.
 

هنرمند بی‌بدیل موسیقی ایران
محمد جلیل عندلیبی آهنگسازو نوازنده سنتور
آشنایی من با استاد محمدرضا شجریان به سال‌ها قبل برمی‌گردد، ۲۴ ســـــــالم بــــــــود و درمرکزحفظ و اشاعه موسیقی ایران با آقای شجریان آشنا شدم. آن زمان به این مرکز رفت‌وآمد داشت و درهمان برهه زمانی تصنیف میهن را با هم اجرا کردیم و بعد آن درمؤسسه «دل آواز» مدت محدودی همکاری داشتیم و تنظیم برخی از ملودی‌ها را برعهده داشتم اما متأسفانه به‌دلیل مشغله کاری این کارها هیچ‌گاه به اجرا نرسید.
محمدرضا شجریان هنرمند بی‌بدیل موسیقی ایران است این هنرمند استراتژی خاصی در اجرای موسیقی داشت و درواقع می‌توان گفت دایرة‌المعارف موسیقی ایران است، علاوه براین ویژگی هنرمندی مردمی بود. این هنرمند بزرگ با تمامی سبک‌های موسیقی ایران آشنایی داشت و هنرمندی تأثیرگذار بود تا آنجا که اکثریت خواننده‌های جوان حتی در خارج از ایران سبک آوازی او را دنبال می‌کردند. محمدرضا شجریان هنرمندی شناخته شده در دنیا است و نامش درلیست 50 هنرمند برتر دنیا قرار دارد و این افتخاری برای من و کشورمان ایران است. این ضایعه بزرگ را به مردم عزیز و فرهنگ دوست و بخصوص جامعه هنری تسلیت می‌گویم.
 

دمی با سیاوش
عبدالجبار کاکایی شاعر و پژوهشگر ادبیات
شعر از هنگامی که در ذهن نطفه می‌بندد و مراحل جنینی را طی می‌کند تا زمانی که به تحریر درمی‌آید و سپس روایت می‌شود در حال کامل شدن است. آوایی که در سر شاعر به تنظیم روابط کلمات و استحکام جملات و احضار معانی می‌پردازد در هنگام تحریر بر اوراق و نسخ از پیکره شعر جدا می‌شود و احیای مجدد آن به عهده راوی و خواننده شعر است و هنر راوی و خواننده در بازیابی آوای پنهان شده سهم مؤثری در انتقال کامل معانی شعر دارد. در گذشته شاعران دست به دامن راویان می‌شدند یا خود دست به ساز می‌بردند تا به احضار آوای پنهان شعر بپردازند، آوایی که آناتومی روایت را شکل می‌دهد، جبرئیلی که کلمات را احضار می‌کند و واژه واژه به ذهن شاعر منتقل می‌کند. اما تنها احیای آوای طبیعی و اصلی شعر نمی‌تواند نقطه پایان و کمال شعر باشد که صدای متعالی و پرورده شده ختامه بالمسک این پدیده ذهنی و روانی است. محمدرضا شجریان خواننده بی‌نظیر آواز ایرانی در انتقال «صورت کمال‌‌یافته» آثار بزرگان شعر فارسی سهم بسزایی داشت کیست که در هنگام شنیدن صدای این مرد در ذهن خود حافظ و سعدی و مولانا را تجسم نکرده باشد که در موقعیتی کمال یافته و صورتی مثالی به خوانش شعر خویش مشغولند؟ من نیز چون همه، مولانا را تجسم می‌کنم در بازار برنج‌فروشان قونیه که به شوق شمس‌الدین می‌خواند: «جان جهان دوش کجا بوده‌ای؟» یا مصلح‌الدین، شیخ نظرباز شیراز را که از سر استیصال و شوق از جگر فریاد می‌کشد: «نه دست صبر که در آستین عقل برم/ نه پای عقل که در دامن قرار کشم». صدای شجریان موسیقی زبان فارسی است در بهترین قاب عرضه به جهان و شگفت اینکه چنین گوهر گرانبهایی در این زمانه، محسود شد و رسانه رسمی کشور که ساده لوحانه به محرومیت این صدا می‌بالد. محمدرضا شجریان چون بسیاری دیگر از بزرگان قوم ایرانی محسود بیگانگان حاکم بر سرنوشت زبان فارسی و میراث ارزشمند آواز ایرانی بود، تار لطفی و سنتور مشکاتیان و صدای شجریان به احیای گسترده شعر فارسی در نسل‌های متوالی ما خدمت کرده‌اند، اگر چه قدردانانی شایسته نداشتند جز وجدان اصیل و حافظه جاودان همین قوم ایرانی.

مظهر موسیقی سنتی آبرومند ایران
هوشنگ گلمکانی منتقد و روزنامه‌نگار
شجریان مرد بزرگی بود و در جایگاه درست قرار داشت. برای من در دوران جوانی شجریان مظهر موسیقی سنتی آبرومند ایران بود آن هم در زمانی که موج ابتذالی فضای موسیقی را فرا گرفته بود. خوانندگان و چهره‌های دیگر موسیقی هم قبل از استاد شجریان بودند و فعالیت می‌کردند، شاید حتی از ۱۰۰ سال پیش از او، ولی در آن روزگار برای ما محمدرضا شجریان تبدیل به چنین سمبلی شده بود. هیچ کس در جایگاه او و نقشش در موسیقی سنتی ایران تردید ندارد.
عکس‌العملی که اکنون می‌بینیم مردم پس از انتشار خبر درگذشت محمدرضا شجریان نشان می‌دهند هم ناشی از این جایگاه و علاقه مردم به اوست و هم به دلیل ممنوعیت‌هایی که چند سالی شجریان با آنها درگیر بود. بخشی از شهرت شجریان به دلیل مواضعش بود و ممنوعیت پخش صدایش از صدا و سیما باعث شد این شهرت بیشتر و بیشتر شود و اکنون مردم به این شکل و در فضایی کاملاً احساسی به درگذشت استاد آواز ایران واکنش نشان دهند.

همراه با محمدرضا در کنار بساط «جیکی جیکی ننه‌خانم»
رضا کیانیان بازیگر
باغ ارگ مشهد پر از سینما بود. با پدر که به سینما می‌رفتیم گاهی او را می‌دیدم. مطرب دوره‌گردی که ساز می‌زد و عروسک بزغاله‌اش را می‌رقصاند. حرکاتش برایم جذاب بود. از پدر می‌خواستم بمانیم و بیشتر ببینیمش. دوتاری داشت و تخته‌چوب کوچکی که روی آن عروسک بُزی بود. به تار که ضربه می‌زد بزی هم تکان تکان می‌خورد. انگار که با آهنگ دوتار می‌رقصد. همراه با تار آواز هم می‌‌خواند. صدایش غم خاصی داشت اما آوازش شاد بود. ترجیع‌بند آوازش هم «جیکی جیکی ننه‌خانم» بود. در میان مردم به‌همین نام معروف شده بود. تابستان‌ها که برادرم برای شاگردی پدر به دکان طباخی‌اش در بازارچه حاج آقاجان می‌رفت، من هم گاهی می‌رفتم.
 بازارچه حاج آقاجان اطراف حرم بود. جیکی جیکی گاهی بساط نمایشش را آنجا پهن می‌کرد. ‌برادرم حتماً مشتری او بود. کار را رها می‌کرد و پای بساط او می‌نشست. و من عیش‌ام جور بود. برادرم بعدها برایم گفت در همان زمان بچه دیگری هم مشتری جیکی جیکی بود به‌نام محمدرضا که محو مضراب او می‌شد. پدر محمدرضا قاری قرآن بود و پدرش در مغازه‌فرش فروشی‌شان به او تمرین قرآن می‌داد و این کودک کسی نبود جز محمدرضا شجریان. در دوره کودکی‌اش هرکس صدای قرآن خواندن او را می‌شنید میخکوب می‌شد. برای من تمام حرکات مرد لاغراندام و بلندبالا با آن لباس‌های رنگی ژنده‌ شگفت‌انگیز بود و تصویر او همیشه برایم زنده است اما آنچه یاد این مطرب دوره‌گرد گمنام را برای دیگران ماندگار کرد سرنوشت
عجیبش بود.
 جیکی‌جیکی مطرب بود و به حرم امام رضا راهش نمی‌دادند اما حالا در صحن حرم امام رضا(ع) جا گرفته است. نه اینکه قرار بر دفن او در حرم باشد. هم‌زمان با او، یکی از سرهنگ‌های عالی‌رتبه مشهد هم فوت شده بود که قرار بود در صحن مطهر دفن شود اما وقتی خانواده سرهنگ مرحوم سر قبر برای آخرین وداع کفن را از صورت او پس می‌زنند به‌جای سرهنگ «جیکی جیکی ننه‌خانم» را می‌بینند که در گور خفته است. جنازه سرهنگ به جای او اشتباهاً به گلشور قبرستان آدم‌های گمنام رفته بود. به فتوای مرجع بزرگ آن زمان مشهد آیه‌الله میلانی نبش قبر جایز نبود و همین شد که «جیکی جیکی ننه خانم» برای همیشه در صحن حرم امام رضا(ع) ماند، در رحمت امام هشتم(ع).

ادب و دولت شجریان
اکبر زنجانپور بازیگر و کارگردان تئاتر
پیش از هر چیزی مرگ چنین مرد بزرگی را به ملت ایران تسلیت می‌گویم و نمی‌دانم از چه واژه و جمله و توصیفی برای او استفاده کنم و تنها حدیث این دل اندوهگین را در فقدان او به زبان و قلم می‌آورم. رسیدن به چنین جایگاهی کار هر کسی نیست و نمی‌شود برای آن از پیش برنامه ریخت؛ مگر که در نبوغ، استعداد و تربیت او باشد. بسیارند کسانی که آواز می‌خوانند اما فقط آواز می‌خوانند و هرگز به چنین جایگاه‌هایی نرسیده‌اند. شجریان اما رسید چون از تربیت خانوادگی درستی می‌آمد و همین تربیت باعث شد خودش نیز چنین صالح فرزندانی داشته باشد. آقای شجریان در طول عمر ذره‌ای از احترام گذاشتن به مردم و کنارشان ایستادن شانه خالی نکرد و آدم از این همه ادب و عزیز بودن شگفت‌زده می‌شود. متأسفانه خیلی‌ها یک کارشان گل می‌کند (گیرم فقط برای چند روز) جواب سلامی کسی را نمی‌دهند و فکر می‌کنند چه خبر شده ولی کسی مثل شجریان با این همه محبوبیت جهانی، ‌برای همه می‌ایستاد و با خضوع تمام با مردم مراوده می‌کرد. این درس عبرتی است برای همه که چنین کسی چگونه زندگی کرد و مُرد و همین شاید باعث شود فقدان او برای همه درسی داشته باشد و آن درس بی‌تردید این است: «ادب مرد، به ز دولت اوست» و او هم ادب داشت و هم دولت. هر دو را با هم.
 

هنری آمیخته با زندگی مردم