ویژگی‌های مهم یک مرد مسئولیت پذیر

مردها بعد از ازدواج باید با مسئولیت‌های جدیدی مثل اداره‌ی خانواده و مدیریت و پرداخت هزینه‌ها و مدیریت یک رابطه‌ی احساسی و زناشویی روبه‌رو شوند، اما آن‌ها چقدر با این وظایف آشنا هستند و چقدر می‌توانند از پس این وظایف بربیایند و یک زندگی موفق را تجربه کنند. بهترین زمان برای شناخت این مسئولیت‌ها چه زمانی است و چه زمانی می‌توان متوجه شد که یک مرد می‌تواند مسئولیت یک زندگی مشترک را بپذیرد؟ در این گفت‌وگو با لیلا بهنام، روان‌شناس و نسیم ولی، حقوقدان درباره مسئولیت‌پذیری در مردان و اینکه یک مرد چه مسئولیت‌هایی باید از نظر حقوقی به عهده بگیرد، صحبت کرده‌ایم.

کاهش رشد مسئولیت‌پذیری

لیلا بهنام، روان‌شناس خانواده معتقد است ازدواج جزو مراحلی از زندگی انسان است که به‌شدت با مفهوم مسئولیت گره خورده است. در فرهنگ ما مسئولیت با محوریت اقتصاد بر دوش مردان است و طبیعتاً این نگرانی در مردان بیشتر از زنان است. وقتی درباره‌ی مسئولیت‌پذیری صحبت می‌کنیم، اولین مسئله‌ای‌ که مطرح می‌شود این است که چطور در گذشته مردان قدیم راحت‌تر زیر بار مسئولیت می‌رفتند و زودتر ازدواج می‌کردند؛ اما حالا چه اتفاقی افتاده است که پسران جوان از پذیرش زندگی مشترک شانه خالی می‌کنند؟ برای جواب دادن به این سؤال باید برگردیم به سبک فرزندپروری. بدون شک ویژگی‌های خلقی و شخصیتی مثل مسئولیت‌پذیری در الگوهای قدیم با ارتباط با واقعیت شکل می‌گرفته.

در گذشته پدرسالاری داشتیم؛ یعنی پدر در رأس هرم مدیریت اقتصادی و هرم قدرت خانواده قرار داشته است و سخت‌گیری‌ها در فرزند پروری بیش از حالا نمود داشته است. متأسفانه در دهه‌ی اخیر چرخشی در سبک فرزندپروری از سخت‌گیر به سبک فرزندپروری سهل‌گیر داشته‌ایم. البته با چاشنی بیش‌مراقبتی. وقتی از بیش‌مراقبتی حرف می‌زنیم از والدینی حرف می‌زنیم که بیش از هر عارضه‌ای‌ جلوی رشد مسئولیت‌پذیری فرزند را می‌گیرد. یک والد دچار بیش‌مراقبتی به ‌جای بچه حرکت می‌کند، به ‌جای بچه شکست می‌خورد.

به‌ جای او تجربه می‌کند. والد ثانیه به ثانیه به‌ جای فرزندش حرکت می‌کند؛ بنابراین مانع رشد کافی و استقلال و مسئولیت‌پذیری در کودک می‌شود، پس این نسل با این والد، رشد مناسب با سن تقویمی‌اش نمی‌کند. والدین دهه‌های اخیر اجازه‌ی تجربه ناکامی و شکست را به بچه‌هایشان نمی‌دهند. آن‌ها اجازه استقلال و مسئولیت‌پذیری را به فرزندانشان نمی‌دهند و با فراهم کردن اکثر امکانات و پاسخ‌دهی افراطی به نیازهای او، بلای بزرگی سر دو صفت مهم مسئولیت‌پذیری و استقلال‌جویی فرزندشان می‌آورند.

تغییر در سبک فرزندپروری

برای تقلیل این نگرانی‌ها باید در سبک فرزندپروری‌های جدید تغییر اساسی داشته باشیم. باید در کنار حذف سخت‌گیری‌های نسل قدیم و به ‌جای جایگزین کردن رفتارهای سهل‌گیرانه افراطی، رویکردهای قاطعانه را انتخاب کنیم که ضمن ابراز عشق به فرزندان به‌شدت قانون‌مدار است و به کودکان اجازه رشد متناسب با سن تقویمی‌شان می‌دهد. متأسفانه والدینی که کودکی با سبک فرزندپروری سخت‌گیرانه داشته‌اند با دادن امتیاز به بچه‌ها مانع رشد آن‌ها می‌شوند. با تغییر این رویکرد فرزندپروری، بچه‌ها با رشد متناسب با سن تقویمی آماده پذیرش مسئولیت می‌شوند.

خانواده و آموزش‌وپرورش

بیش از هر نهادی، خانواده و آموزش‌وپرورش و حتی مهدهای کودک می‌توانند به آموزش دو صفت مسئولیت‌پذیری و استقلال در کودکان کمک کنند. آموزش‌وپرورش به ‌جای آموزش معلم‌مدارانه می‌تواند شاگردمحور و دانش‌آموزمدارانه شود؛ یعنی بخشی از مسئولیت آموزش تحصیلی را به عهده‌ی خود دانش‌آموز بگذارد. خانواده‌ها هم همان‌طور که در بخش قبلی گفته شد، باید از محبت‌های افراطی و پاسخ دادن به همه‌ی نیازهای کودک بپرهیزند و از او کار و البته پاسخ بخواهند.

چهار عامل اصلی شناسایی مسئول‌ها

چه زمانی می‌توان به یک مرد اعتماد کرد؟ اینکه آماده‌ی پذیرش مسئولیت شده یا نه؟ میزان آمادگی پذیرش مسئولیت از طرف مردان را با چهار نکته‌ی مهم می‌توان سنجید.

۱. دوره‌ی سربازی

اگر مردی دوران سربازی‌اش را سر وقت و در سن تقویمی‌اش گذرانده باشد، این پیام را به ما می‌دهد که این مرد مسئولیت‌های متناسب با جنسیتش را سر زمان مشخص و مقرر قانونی انجام داده است. اگر از رفتن به سربازی شانه خالی کرده است و رفتارهای نمایشی برای نرفتن به دوران سربازی انجام داده است، پس یک جای کار مسئولیت‌پذیری او می‌لنگد؛ و این یک نمره منفی برای سنجش مسئولیت‌پذیری او حساب می‌شود.

۲. شغل و تلاش در راستای حفظ استقلال اقتصادی

باید ببینید یک مرد در چه سنی به استقلال اقتصادی رسیده است. آیا هنوز وابستگی اقتصادی به خانواده یا خواهر و برادرش دارد یا نه؟ حتی اگر درآمدش هم کم و ناچیز باشد، مؤلفه‌ی استقلال اقتصادی خیلی مهم است. وابستگی اقتصادی هم نکته‌ی منفی‌ای است که با عدم مسئولیت‌پذیری رابطه مستقیمی دارد.

۳. استمرار فعالیت‌های شغلی

استمرار و تعهدهای شغلی در یک فرد یکی دیگر از نکات مهم است؛ اینکه یک مرد در فعالیت‌های شغلی‌اش چقدر استمرار داشته یا یک شغل و پیشه را چند بار عوض کرده و هنوز هم وضعیت ثابت و امیدوارکننده‌ای‌ ندارد. داشتن فعالیت‌های ناپایدار و از شاخه‌ای‌ به شاخه دیگر پریدن و تجربه‌های مختلف باز هم از نکات منفی است که باید به آن توجه کرد.

۴. نوع تعهدهای فردی و خانوادگی

باید ببینید که این مرد در قبال خانواده‌ی خود و به‌عنوان یک فرزند، چقدر مسئولیت‌پذیر است. به نیازهای آن‌ها پاسخ می‌دهد یا نه؟ آیا فرزند خوبی برای پدر و مادر خود هست یا نه؟

تمام این چهار نکته را می‌توان در مدت سه تا شش ماه آشنایی قبل از ازدواج سنجید. نکات مهمی که به ما نشان می‌دهد که این مرد چقدر مسئولیت‌پذیر است و چقدر می‌توان روی او برای یک زندگی مشترک موفق حساب باز کرد.

مسئولیت‌های حقوقی یک مرد

یک مرد بعد از ازدواج از نظر حقوقی موظف است چه مسئولیت‌هایی را قبول کند؟ مسئولیت روزهای اول آشنایی و انتخاب همسر مناسب و برگزاری مراسم همه مال قبل از ازدواج است، اما یک مرد از نظر حقوقی باید مسئولیت‌های سنگینی را قبول کند که در این مطلب خانم نسیم ولی، حقوقدان درباره همه‌ی آن‌ها توضیح می‌دهد.

یک مرد بعد از انعقاد عقد نکاح بین زوجین یکسری مسائل حقوقی اعم از مالی و غیرمالی مثل پرداخت مهریه، پرداخت نفقه، یا اجرت‌المثل و... و نیز امور غیرمالی مثل حضانت فرزندان و... را باید قبول کند.

۱. مهریه

مهریه مهم‌ترین نکته‌ای‌ است که مرد باید در نظر بگیرد و البته اولین مسئولیتی است که مرد بعد از عقد باید قبول کند. طبق قانون فقط ۱۱۰ سکه به تأیید شورای نگهبان رسیده است و طبق این قانون و اعمال ماده ۲ ضمانت اجرایی دارد. یعنی زوجه می‌تواند در صورت عدم پرداخت مهریه از ناحیه زوج، مرد را به زندان بیندازد؛ اما اگر مرد بتواند ۱۱۰ سکه را پرداخت کند و مهریه‌ی زوجه بیشتر از این تعداد باشد، زن دیگر نمی‌تواند او را در زندان نگه دارد. البته اگر زن از مرد مالی معرفی کند و مهریه‌اش از ۱۱۰ سکه بیشتر باشد، می‌تواند در صورت معرفی و ثابت کردن ادعایش، بقیه‌ی مهریه‌اش را دریافت کند. یعنی «ملائت مالی». زن می‌تواند ثابت کند که مرد توانایی پرداخت مابقی مهریه‌اش را با مدارکی که ثابت کرده، دارد.

مهم‌ترین و اصلی‌ترین مسئولیت یک مرد همین قبول مهریه و البته پرداخت آن است.

۲. نفقه‌ی زوج و اولاد

طبق ماده ۱۱۰۶ قانون مندرج در عقدنامه، نفقه‌ی زن و اولاد بر عهده شوهر است. طبق ماده ۱۱۰۷ نفقه شامل نیازهای متعارف و متناسب با وضعیت زن است. مثل مسکن، البسه، غذا، اثاث منزل، هزینه‌های درمانی و بهداشتی و داشتن خادم در صورت عادت داشتن همسر به خادم و ندیمه. قانون می‌گوید این نفقه با شروع و انعقاد عقدنامه بر گردن مرد خواهد بود و باید مسئولیت تأمین آن را قبول کند. یعنی تا وقتی‌که مرد و زن، زن و شوهر هستند، مرد باید این نفقه را بپردازد. عدم پرداخت نفقه می‌تواند از طرف زن پیگیری شود؛ و زن در صورت استنکاف شوهر از دادن نفقه، می‌تواند طبق ماده ۱۱۱۱ به محکمه رجوع کند و شوهر ملزم به پرداخت نفقه شود.

حتی در قانون آمده است که اگر زنی با مردی پانزده سال زندگی مشترک داشته است اما در پنج سال آخر آن‌طور که قانون گفته، نفقه نگرفته باشد، می‌تواند شکایت کند و از مرد نفقه‌ی عقب‌افتاده این سال‌ها را بگیرد؛ یعنی با ارجاع به کارشناس، میزان نفقه‌ی ایام عقب‌افتاده‌ی زوجه بر اساس نرخ روز و تورم حساب می‌شود و باید به او پرداخت شود.

جنبه‌ی کیفری ندادن نفقه حبس است. طبق ماده ۵۳ قانون حمایت از خانواده مصوب ۹/۱۲/۹۱ هر مردی که با داشتن استطاعت مالی از دادن نفقه‌ی همسرش و اولادش تمکین نمی‌کند، به حبس تعزیری درجه ۶ یعنی بین شش تا دو سال حبس محکوم می‌شود. طبق قانون، نفقه‌ی اولاد چه دختر و چه پسر، به عهده‌ی پدر است. پدر موظف است به پسر تا سن قانونی و دختر تا وقتی‌که ازدواج نکرده است، نفقه پرداخت کند. عدم پرداخت نفقه از طرف قیم قابل‌مطالبه است و فرزندان ذی‌حق با طرح دعوی می‌توانند نفقه خود را بگیرند.

۳. خانه‌ی مستقل

تأمین و تهیه‌ی خانه‌ی مستقل یکی دیگر از وظایف مرد است. طبق قانون شوهر موظف است مکان جداگانه‌ای‌ برای زوجه تهیه کند و هیچ‌وقت حق ندارد محل سکونتش با خانه‌ی پدر و مادرش یکجا باشد. تعیین و انتخاب محل سکونت همسر از وظایف مرد بوده و البته با رضایت زن باید انجام شود. اگر مردی قبل از عقد بگوید منزل جدا تهیه می‌کند اما بعد از عقد به قولش عمل نکند، زن می‌تواند از او شکایت کند و حقش را بگیرد.

۴. اجرت‌المثل

طبق ماده‌ی ۳۶۶ قانون که می‌گوید زن وظیفه‌ای در انجام کارهای منزل ندارد. مگر اینکه خود زن دوست داشته باشد کارهای خانه را انجام بدهد و انجام این کارها باید طبق خواسته‌ی خودش بوده و اجباری و مجانی نبوده و نیست. اگر زن و مرد در این مورد به تفاهم نرسیده باشند و مرد به‌اجبار از زن بخواهد کارهای خانه را انجام دهد، زن می‌تواند به دادگاه شکایت کند و مرد را به پرداخت اجرت‌المثل محکوم کند.

۵. حضانت طفل

حضانت فرزندان تا هفت‌سالگی طبق قانون با مادر است. بعد از این زمان، پدر باید این وظیفه را به عهده بگیرد. البته اگر پدر شرایط مالی و جسمی و روانی تصریح‌شده در قانون را داشته باشد، او نفر اولِ حضانت از فرزندان است. در این چند سال هم که فرزند نزد مادر است، پدر طبق قانون باید نفقه‌ی فرزندش را بپردازد.