آمار تلخ | مهاجرت 43 درصد از المپیادی‌ها | آغاز مهاجرت نخبه‌ها از 18 سالگی!

مصطفی عبدالهی – این یک آمار رسمی و موردتایید است: «مهاجرت 43 درصد از المپیادی‌ها»؛ آماری تلخ که اگرچه با اقدامات سال‌های اخیر معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری برای بازگشت نخبگان، کمی از تلخی آن کم شده، اما شک نکنیم که غفلت از ادامه این روند، درصد مهاجرت جوانان تیزهوش و نخبه ما را بیشتر خواهد کرد.

۵۷  درصد در کشور ماندند اما ...

سالنامه ۱۴۰۰ «رصدخانه مهاجرت ایران» که توسط پژوهشکده دانشگاه شریف و به سفارش معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری تدوین شده، موضوع مهاجرت المپیادی‌ها و رتبه‌های زیر هزار کنکور را بررسی کرده است. جامعه آماری این گزارش، ۲۷۶۵ برگزیده المپیادهای دانش‌آموزی سال‌های ۱۳۸۰ تا ۱۳۹۱ (کسب‌کنندگان مدال‌های طلا، نقره و برنز) بوده‌اند؛ دلیل بررسی آمار دهه ۹۰ هم این است که نخبگان آن سال‌ها به حدود یک دهه زمان برای تکمیل تحصیلات مدرسه و دانشگاه نیاز داشتند و حالا باید وضعیت مقیم بودن یا مهاجرت آن‌ها را بررسی کرد. طبق این گزارش که به استناد آمار سال ۹۹ بنیاد ملی نخبگان تهیه شده است، اگرچه ۵۷ درصد از المپیادی‌های آن سال‌ها در کشور مانده‌اند اما ۳۷.۲ درصدشان مقیم خارج از کشورند و وضعیت اقامت ۶.۲ درصدشان هم مشخص نیست. البته این آمار درباره دانشجویان زیر رتبه هزار کنکور (برگزیدگان سال‌های ۱۳۸۰ تا ۱۳۹۴) کمی قابل تحمل‌تر است، چراکه فقط ۱۵.۴ درصد آن‌ها مقیم خارج از کشور هستند، اگرچه که از نظر عددی، تعدادشان ۸۳۰۹ نفر است. ضمن آن‌که وضعیت اقامت ۳۳۷۴ نفرشان هم مشخص نیست.

 

طبق همین گزارش، در کنار تداوم میل المپیادی‌ها و رتبه‌های برتر کنکور به مهاجرت، طی سال‌های اخیر مهاجرت در بین گروه‌های حرفه‌ای و فعالان حوزه‌هایی مثل استارتاپ‌ها هم افزایش یافته که دلیل مهم آن، تحولات اقتصادی بوده است؛ این یعنی روند مهاجرت نخبگان علمی از کشور همچنان نگران‌کننده است.

 

اما نگاهی به رشته‌های تخصصی المپیادی‌هایی که مهاجرت کرده‌اند هم جالب است: مهاجرت المپیادی‌های ریاضی 9 درصد، فیزیک 8.1 درصد، کامپیوتر 7.2 درصد، شیمی 5.4 درصد، نجوم 4.5 درصد، زیست‌شناسی 2.7 درصد و ادبیات 1.7 درصد. البته 4.4 درصدشان هم بعد از مهاجرت، به کشور بازگشته‌اند. آمار مهاجرت رتبه‌های زیر هزار کنکور هم تقریبا مشابه است: 11.5 درصد بچه‌های رشته ریاضی‌فیزیک، 3.5 درصد هنر، 2.7 درصد تجربی و 1.8 درصد دانش‌آموزان علوم انسانی بوده‌اند. ضمن آن‌که 2.5 درصدشان هم مهاجران بازگشتی هستند.

 

این نتایج و تحلیل‌های گزارش هم قابل تامل است:

* بیشترین فراوانی سنی مهاجرت رتبه‌های زیر هزار کنکور در رشته‌های ریاضی، انسانی و هنر، بین 25 تا 24 سال یعنی بعد از دوره کارشناسی بوده است.

* بیشترین فراوانی سنی در رشته‌های تجربی که عموماً در زیرگروه پزشکی و با دوره‌های 6 تا 8 سال تحصیل می‌کنند، 26 تا 28 سالگی بوده، یعنی پس از دوره دکترای عمومی.

* درصد قابل‌توجهی از مهاجرت نخبگان رشته تجربی، در سنین کمتر از 25 سال بوده و سن مهاجرت این گروه، از همان 18 سالگی، یعنی بلافاصله پس از کنکور آغاز می‌شود.

* الگوی سنی مهاجرت المپیادی‌ها مشابه مهاجرت رتبه‌های زیر هزار کنکور است. مثلا المپیادی‌های زیست، که اکثرشان دانشجوی پزشکی می‌شوند، بیشترین احتمال سن مهاجرتشان 26 سالگی است.

 

اما این هم که بدانیم از سال 1393 تا پایان فروردین 1400، با ارائه تسهیلات ویژه معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری، 1989 نخبه (1659 مرد و 330 زن) به کشور بازگشته‌اند، امیدبخش است و جالب این‌که، 5.8 درصد این نخبگان، از 10 دانشگاه برتر جهان به کشور بازگشته‌اند و 24.6 درصدشان هم از 50 دانشگاه برتر. این آمار هم قابل توجه است که 63.6 درصد نخبگان بازگشتی، از گروه فنی و مهندسی، 14.3 درصد گروه انسانی، 10.4 درصد علوم پایه، 9.4 درصد پزشکی و 2.3 درصد نخبگان هنر و معماری هستند. این هم از فراوانی رشته‌های بازگشتی: مهندسی برق، مکانیک، کامپیوتر، عمران، شیمی، نانوفناوری، مدیریت و اقتصاد، فیزیک و... .