حکم طلاق صوری چیست؟

کلی فکر کردند تا به این نتیجه رسیدند که از هم جدا شوند. آن هم نه واقعی. فقط داخل شناسنامه. وقتش بود که پسرشان به سربازی برود. باید کاری می‌کردند. هیچ قانونی شامل حال او نمی‌شد و دل‌شان نمی‌آمد که تنها پسرشان راهی دیار غربت شود. همین شد که تصمیم گرفتند از هم جدا شوند، زیرا تنها راهی به نظرشان می‌آمد که جلوی سربازی رفتن او را بگیرند.

از این دست اتفاق‌ها کم نمی‌افتد. براساس آمار سازمان ثبت احوال سال گذشته بیش از ۲۰۰هزار طلاق در کل کشور ثبت شده است که به گفته عبدالرضا مصری، نایب رئیس مجلس شورای اسلامی، حدود ۳۰درصد این طلاق‌ها صوری بوده است.

او به این نکته تاکید می‌کند که همان افرادی که طلاق می‌گیرند بلافاصله درخواست صیغه ٩٩ ساله می‌دهند تا به زندگی مشترک خود ادامه دهند.

مصری دریافت حقوق پدر بازنشسته‌شده توسط فرزند دختر را یکی دیگر از عوامل طلاق‌های صوری عنوان می‌کند و ادامه می‌دهد: «طلاق می‌گیرند تا طلاق‌نامه ارائه کرده و زن حقوق پدر فوت‌شده را بگیرد. این وضعیت باعث‌شده حداقل ۵۰درصد بودجه کشور برای چنین هزینه‌هایی پرداخت شود، همچنین صندوق تامین اجتماعی بیش از ۴۰هزار میلیارد تومان استقراض بانکی داشته تا مستمری بازنشستگان را بدهند.»

طلاق صوری برای دریافت حقوق

این ماجرا برای امروز و دیروز نیست و سال‌هاست ماجرای طلاق‌های صوری برای دریافت حقوق پدر یا مادر فوت‌شده توسط زنانی که ادعا می‌کنند سرپرست خانواده هستند، ادامه دارد و این کار به‌عنوان شگردی برای دریافت مستمری پدر و مادر فوت شده صورت می‌گیرد.

همین ماجرا سبب شده بود که برخی از کارشناسان توصیه کنند بعد از طلاق وضعیت زوج‌های از هم جدا شده بررسی شود تا مشخص شود واقعا از هم جدا شده‌اند یا دوباره سر زندگی مشترک خود برگشته‌اند که پیگیری‌ها به دلایل مختلف عملا اتفاق نمی‌افتد.

این در حالی است که براساس ماده ٨٣ قانون تامین اجتماعی در صورتی که فرد بازنشسته مستمری‌بگیر از دنیا برود، همسر متوفی ٥٠درصد و فرزندان او تا ٢٥درصد در صورتی که حائز شرایط باشند می‌توانند از حقوق او استفاده کنند. درواقع دختران بازمانده تا زمانی که همسر و شغلی نداشته باشند، می‌توانند مستمری بیمه‌شده یا مستمری‌بگیر مرحوم را دریافت کنند و پس از ازدواج تحت شمول گرفتن مستمری پدر یا مادر فوت‌نشده نخواهند بود، از این‌رو در برخی موارد شاهد طلاق‌های صوری و سپس رجوع شرعی و نه رسمی به همسر برای گرفتن مستمری پدر یا مادر توسط زنان هستیم.

به اعتقاد بسیاری از کارشناسان با تغییر وضعیت اقتصادی خانواده‌ها انجام طلاق‌های صوری نیز تا حدودی بیشتر شده که علت اغلب آنها مباحث حمایتی است.

دکتر فهیمه سعید درباره این عارضه در کشور می‌گوید: «یکی از دلایل طلاق‌های صوری به دلیل افزایش حمایت صورت می‌گیرد. در واقع برخی از این راه استفاده می‌کنند تا بتوانند از سیستم‌های حمایتی مانند حقوق پدر یا مادر استفاده کنند. موردی که در این سال‌ها خیلی زیاد باب شده، سوءاستفاده از طلاق صوری برای جلوگیری از سربازی رفتن پسران است، زیرا وقتی پسری سرپرست خانواده باشد، از رفتن به سربازی معاف می‌شود.»

او با تاکید بر اینکه بسیاری از خانواده‌ها از سربازی رفتن فرزندان‌شان واهمه دارند، ادامه می‌دهد: «موضوع سربازی از چند جهت خانواده‌ها را تحت تاثیر قرار می‌دهد. وقتی پسری به سربازی می‌رود نه‌تنها خانواده تا دو سال از شرایط فرزندشان نگران هستند، بلکه او می‌تواند تا حدودی با کار کردن وضعیت اقتصادی خانواده‌ها را بهبود ببخشد، به همین دلیل خانواده‌ها ترجیح می‌دهند برای فرزندشان دوره سربازی را حذف کنند.

او معتقد است که این راهی برای سوءاستفاده فراهم می‌کند و بسیاری افراد برای اینکه از حقوق پدر و مادرش استفاده کنند اقدام به طلاق صوری می‌کنند. تبعات این کار این است که آمار طلاق در دفاتر ثبت اسناد بالا می‌رود و شرکت‌های بیمه‌ای نیز مجبور می‌شوند بار بیشتری را تحمل کنند.

سعید با اشاره به اینکه در بیشتر مواقع این زن است که با طلاق صوری حقوق پدر و مادر خود را می‌گیرد، ادامه می‌دهد: «شرایط سخت اقتصادی سبب می‌شود که برخی از زنان که استقلال مالی ندارند پس از فوت پدر یا مادر اقدام به طلاق صوری و استفاده از این حقوق می‌کنند، علتش هم روشن است؛ در بسیاری از موارد همیشه زن خصوصا زنان خانه‌دار احساس نیاز و وابستگی مالی به همسر دارند و این ترفند بیشتر به این دلیل رخ می‌دهد که زن استقلال مالی پیدا کند و احساس نیاز مالی به همسرش کاهش یابد.

طلاق صوری در خانواده‌های سرد

او توضیح می‌دهد که بیشتر این طلاق‌های صوری در خانواده‌هایی رخ می‌دهد که روابط زن و شوهر آنقدرها هم با هم خوب نیست و در تشریح آن می‌گوید: «اصولا در چنین شرایطی زن و مرد به‌نوعی به طلاق عاطفی رسیده‌اند، اما به هر دلیلی هم حاضر به جدایی رسمی نیستند، به همین دلیل با طلاق صوری، خصوصا زن تلاش می‌کند شرایط مالی‌اش را تا حدودی تغییر دهد. در واقع زنی تن به این کار می‌دهد که مهر طلاق در شناسنامه‌اش بخورد که احساس امنیت اقتصادی، اجتماعی و عاطفی نداشته باشد و به این ترتیب طلاق صوری و ورود یک جریان مالی به زندگی این زن سبب می‌شود بار سنگین روانی که زن از گرفتن مادام پول از همسرش روی دوشش سنگینی می‌کند برداشته شود.

او می‌گوید متاسفانه با تغییر شرایط اقتصادی مورد دیگری از این طلاق‌ها را در خانواده‌ها می‌بینم آن هم به این‌گونه است که زن و شوهر به‌طور رسمی از هم جدا شده‌اند، اما به هر دلیلی که مهم‌ترین آنها این است که شرایط اقتصادی سخت شده و امکان کرایه یا خرید خانه برای خیلی‌ها دشوار شده، زن و شوهر با هم قرار می‌گذارند که در یک خانه زندگی کنند. این زوج‌ها که چند مورد آنها نیز برای گرفتن مشاوره به خودم مراجعه کرده بودند، تعریف کردند که هر کدام از آنها در یک اتاق جداگانه زندگی ‌کنند. هیچ کدام کاری به ارتباطات یا ترددهای طرف مقابل ندارند و حتی خانم در فضای مشترک خانه با حجاب تردد می‌کند و این سم بزرگی برای خانواده‌ها به شمار می‌رود.

او معتقد است که حضور بچه‌ها یکی از مهم‌ترین دلایلی است که سبب می‌شود زن و مرد با وجود جدا شدن باز مجبور باشند با این شرایط ازدواج کنند و ادامه می‌دهد: «در چنین شرایطی فرزندان کاملا بی‌مسئولیت بار می‌آیند و به جای آنکه در برخورد با مشکلات به‌دنبال راه‌حل درست باشند، به‌دنبال دور زدن ماجرا می‌افتند و این می‌تواند آینده آنها را نیز با خطر مواجه کند. در واقع همین که خانواده مرجعیت خود را از دست می‌دهد و هر بار بحث و درگیری که بین زن و شوهر رخ بدهد و هر دو به طلاق و حذف نام‌شان در شناسنامه‌هایشان رجوع کنند، می‌تواند آسیب بزرگی به زندگی فرزندان وارد کند.

علی شاه‌صاحبی، وکیل پایه یک دادگستری درباره طلاق صوری می‌گوید: «یکی از دلایلی که افراد اقدام به انجام طلاق صوری می‌کنند، بحث معافیت سربازی فرزند پسرشان است، به این معنا که از هم طلاق صوری می‌گیرند و بعد از مدتی از هم جدا می‌شوند.»

اما با این وجود باید افرادی که به این کار اقدام می‌کنند این را بدانند که دریافت معافیت سربازی حتی برای خانواده‌هایی که پدر و مادرشان واقعا از هم جدا شده‌اند نیز نیازمند شرایط ویژه‌ای است. به این معنا که او باید تنها فرزند ذکور خانواده باشد و سرپرستی مادر و تامین هزینه‌های خانواده با او باشد در ضمن مادر هم نباید تا زمان ١٨ سالگی فرزند ازدواج مجدد کرده باشد.

او توضیح می‌دهد که به دلیل طلاق‌های صوری که آمارش در سال‌های اخیر بالا رفته است، قانونی به تصویب رسیده که براساس آن فردی که قصد دارد کارت معافیت از خدمتش را بگیرد، باید ٣٠ ماه (دو سال و نیم) از تاریخ طلاق بائن و یا طلاق رجعی پدر و مادرش گذشته باشد. در این مدت ٣٠ ماهه، صرفا معافیت موقت به فرزند تعلق می‌گیرد و پس از ٣٠ ماه، اگر شرایط وجود داشت معافیت دائمی می‌شود .

او به این موضوع تاکید می‌کند که با این شرط در واقع تلاش می‌شود تا از طلاق صوری جلوگیری شود. اگر هم تحت شرایطی مشخص شود که طلاق صوری بوده است، فرزند باید به خدمت سربازی فرستاده شود.

شاه‌صاحبی یکی دیگر از دلایل طلاق صوری را فوت یکی از والدین و استفاده از بخشی از حقوق والد فوت‌شده می‌داند و می‌گوید: «اگر دختری پدر یا مادرش فوت کند، در صورتی که شغلی نداشته و ازدواج نکرده باشد، می‌تواند از بخشی از حقوق مستمری او استفاده کند، البته اگر دختر قبلا ازدواج کرده و سپس طلاق گرفته باشد نیز این حکم قانونی درباره او کاربرد دارد و می‌تواند با اثبات طلاق و عدم‌اشتغال به کار، از مستمری والد فوت‌شده خود استفاده کند.

اما براساس قانون اگر زنی طلاق بگیرد و بعد زن و مرد به هم رجوع کنند، باید بلافاصله اقدام به ثبت رجوع کنند. در غیر این صورت ممکن است به مجازات عدم‌ثبت رجوع از طلاق محکوم شود.

او تاکید می‌کند که این کار خلاف قانون بوده و سبب تضییع حقوق دیگران می‌شود و مشکلات و معضلات زیادی را به‌دنبال می‌آورد، به طور مثال ما نمونه‌ای داشتیم که زن و مرد به‌طور صوری از هم جدا شده بودند و مدت کوتاهی پس از آن مرد بر اثر ایست قلبی از دنیا رفت و این سبب شد که زن از ارث و میراث همسرش هیچ بهره‌ای نبرد.

در واقع با این اتفاق رابطه توارث میان زن و شوهر برقرار نمی‌شود و اگر مرد فوت کند، زن دیگر از او ارث نمی‌برد.

او ادامه می‌دهد: «سازمان تامین اجتماعی در صورتی اقدام به برقراری مستمری برای زن می‌کند که آن زن شاغل نبوده و درآمدی نداشته باشد، همچنین ممکن است با روش‌هایی، صوری‌بودن طلاق را احراز کرده و به‌عنوان مثال با تحقیقات محلی پیگیری کند که آیا زن و شوهر از هم جدا شده‌اند یا طلاق به‌صورت صوری بوده است.»/ روزنامه شهروند