جزییات یک تنبیه در مدرسه | دانش‌آموز تنبیه‌شده: نمی‌خواهم مانند «مهسا امینی» شوم

چهارشنبه ۶ مهر ماه سال جاری خبری مبنی بر تنبیه شدید دانش‌آموز توسط معلم جغرافیا در شهرستان بهار واقع در استان همدان منتشر شد.

 «هادی. م» پدر این دانش‌آموز پس از حادثه پیش‌آمده گفت که فرزندم در روز ششم مهر ماه از سوی معلمش تنبیه شد و شب حادثه دچار سردرد شدیدی شد و بی‌حال بود و فشارش روی شش بود. معلم جغرافیا پس از نیم ساعت توضیح در رابطه با این درس با دانش‌آموزان شروع به شوخی و گفتگو کرده، چراکه دانش‌آموزان کتاب نداشتند.

در همین حین تلفن همراه یکی از دانش‌آموزان زنگ خورده، معلم گفته که نباید تلفن به مدرسه بیاورید و آن دانش‌آموز گفته که تلفنم ساده است و گفتند تلفن‌های همراه اندروید نیاورید. پس از آن فرزند من گفته که پس می‌توانیم تلفن‌های همراه IOS با خود بیاوریم؟ معلم در جواب فرزند من گفته که بیا تا توضیح بدهم IOS چیست.

آن معلم، وقتی فرزندم می‌خواسته توضیح بدهد با مشت به سر و گردن او می‌زند در حدی که فرزندم بی‌هوش می‌شود، اما معلم اقدامی نمی‌کند و دانش‌آموزان با اورژانس تماس می‌گیرند. مدیر یا هیچ کدام از معاونان با فرزندم به بیمارستان نرفتند و نیروی خدماتی مدرسه را همراه پسرم به بیمارستان فرستادند.

پس از به هوش آمدن فرزندم هم دو نفر از کارکنان مدرسه پسرم را تهدید کردند تا به ما اطلاع ندهد. از روز چهارشنبه ۶ مهر ماه تا شنبه ۹ مهر ماه، هیچ تماسی از سوی مدرسه با من نگرفتند حتی پس از آن وقتی فرزندم به مدرسه نرفت برای جویا شدن علت آن، تماسی نگرفتند. فرزندم ۱۶ ساله است و در هنرستان آیت‌الله بهاری شهرستان بهار درس می‌خواند و حتی اگر حرف بدی هم زده بود باید به بنده اطلاع می‌دادند.

در ادامه ما از این معلم به دادسرا، آموزش و پرورش شهرستان بهار و اداره کل آموزش و پرورش استان شکایت کردیم و به ما گفتند که پیگیری خواهند کرد. چند روز پس از ماجرا ما از استرس اینکه پسرم از ناحیه سر دچار آسیب نشده باشد خورد و خوراک نداشتیم و به همین علت پسرم را نزد متخصص مغز و اعصاب برای ویزیت بردیم که خدا را شکر مشخص شد مساله خاصی نبوده است.

سرپرست و رییس حراست آموزش و پرورش شهرستان بهار به دیدار ما آمدند و فرزندم را ملاقات کردند، اما از مدرسه هیچ‌کس حال فرزندم را جویا نشد. در هر صورت معلم حق تنبیه بدنی فرزند من را نداشته و بنده تماسی با این معلم نداشتم و از نظر قانونی این مساله را تا سطح وزارتخانه پیگیری خواهم کرد.

این‌ها صحبت‌های پدر این دانش‌آموز ۱۶ ساله در ۹ مهر ماه جاری است، اما با پیگیری‌های خبرنگار مشخص شد که طی همین چند روز اخیر ورق برگشته و دانش‌آموزی که مورد ضرب و شتم از سوی معلم خود قرار گرفته بود صحبت‌های دیگری را عنوان می‌کند.

این دانش‌آموز در پاسخ به سوال درباره رشته تحصیلی‌اش و روز حادثه می‌گوید: «من رشته‌ام مکانیک است. قضیه آن روز موضوع خاصی نبود. حادثه را فراموش کنید. خبر مربوط به ماجرای من به قدر کافی در فضای مجازی منتشر شده است و نمی‌خواهم مانند ماجرای «مهسا امینی» جریان من هم ادامه پیدا کند.

از دفتر ریاست‌جمهوری با آموزش و پرورش شهرستان بهار هم تماس گرفتند. ما به معلم‌مان رضایت دادیم. یک اتفاق کوچک بود و تمام شد.» این دانش‌آموز ۱۶ ساله با اینکه در روز حادثه از شدت ضربه مشت معلم خود به سرش غش کرده بود و روی زمین افتاده بود به دلایل نامشخص حادثه را یک اتفاق کوچک دانست و به هیچ عنوان حاضر به ادامه گفتگو نشد.

«اعتماد» در مورد نوع رفتار خشونت‌آمیز این معلم و رفتار‌های خشونت‌آمیز مشابه در برخی مدارس کشور طی گفتگو با یک آسیب‌شناس و رفتارشناس اجتماعی به بررسی آن می‌پردازد.

خشونت؛ موجب بدرفتاری، لجاجت و یکدندگی و تربیت غلط نوجوانان می‌شود

«مجید ابهری» آسیب‌شناس و رفتارشناس اجتماعی درخصوص این خبر می‌گوید: «تنبیه دانش‌آموزان از سوی معلم به هر بهانه‌ای درست نیست. نظام‌های آموزشی امروز دارای قواعد و ضوابط خاصی هستند که با توجه به سن، شرایط جسمی و همچنین شرایط جغرافیایی و کلاس تحصیلی متفاوت است، اما در تمام نظام‌ها و سبک‌های آموزشی تنبیه بدنی یکی از ناپسندترین و مردودترین روش‌های انضباطی است. در روزگاری دور چوب فلک یا خط‌کش به کف دست مفاهیم آشنایی برای دانش‌آموزان مکتبخانه‌ها یا مدارس قدیمی بودند، اما امروز نظام آموزشی درست و منطقی هرگونه تنبیه فیزیکی را از نظر تربیتی نامناسب تشخیص داده و عنوان می‌کند ولی متاسفانه هنوز باز شنیده می‌شود که بعضی از معلمان به تنبیه بدنی آن هم در خشن‌ترین نوعش اقدام می‌کنند.

از نگاه رفتارشناسی اجتماعی باید بگویم تنبیه هر قدر شدیدتر و خشن‌تر باشد آثار بسیار نامطلوبی بر جسم و روح نوجوان می‌گذارد. بسیاری از افرادی که در بزرگسالی دست به ارتکاب جرایم سنگین زده و اقدام به ضرب و جرح یا قتل کرده‌اند در دوران کودکی و نوجوانی تحت تاثیر تنبیهات شدید بدنی بوده‌اند. با توجه به این نکات کارشناسان تربیتی و معلمان آموزشی که با قواعد و معیار‌های آموزش نوین آشنایی دارند تنبیهات فیزیکی را مردود اعلام کرده‌اند، اما متاسفانه هنوز برخی از آموزگاران و مربیان که البته در تعداد بسیار محدودی هستند اقدام به این رفتار نادرست و ناپسند می‌کنند.

از نظر برخی کارشناسان فشار اقتصادی، حقوق کم، مشکلات محیطی، گران بودن اجاره خانه و... از دلایل خشم و پرخاشگری در میان مربیان تشخیص داده شده است. از نظر اینجانب که بیش از ۳۰ سال در زمینه علوم رفتاری و تربیتی از نزدیک با نوجوانان و جوانان محشور بوده‌ام عرض می‌کنم که در بسیاری از اوقات محبت و روابط پدرانه و برادرانه تاثیر بسیار ژرف و مثبتی روی دانش‌آموزان دارد و هر قدر ما به سمت خشونت حرکت کنیم موجب بدرفتاری، لجاجت و یکدندگی و تربیت غلط نوجوانان می‌شویم.

نوجوانان این‌گونه رفتار‌های خشونت‌آمیز را فراموش نمی‌کنند و با خود وارد مرحله جوانی و بزرگسالی می‌کنند و گاهی به این موضوع فکر می‌کنند که آن رفتار خشونت‌آمیزی که با آن‌ها در دوران گذشته شده است را تلافی کنند. باید عرض کنم درست است که گرانی، تورم، مشکلات زیستی و مسکن به اکثریت قابل توجهی از جمعیت جامعه فشار آورده و آن‌ها را در تنگنا‌های اقتصادی قرار می‌دهد، اما هیچ دلیلی ندارد که این‌گونه عوامل باعث خروج از جاده اخلاق و رفتار پسندیده و نیک شوند چراکه اگر قرار باشد هر شخص مشکلات اقتصادی و تورم را در رفتار و گفتار خود منعکس کند دیگر سنگ روی سنگ بند نمی‌شود.»

ابهری در ادامه توضیح می‌دهد: «آموزگار در بدرفتاری با دانش‌آموزان، کاسب در مواجهه با مشتریان، راننده در برخورد با مسافران و همین‌طور زنجیره روابط اجتماعی به طرز وحشتناکی پیچیده و خشونت‌آمیز می‌شود. بار‌ها در مقالات و کتاب‌های خود پیشنهاد کرده‌ام که هم در زمان استخدام و هم به صورت فصلی و دوره‌ای مخصوصا در دوران ابتدایی و راهنمایی و متوسطه آزمون‌های روانشناسی در زمینه‌های مدیریت هیجان‌های رفتاری و کنترل خشم و کنترل روابط اجتماعی به عمل آید.

با این آزمون‌ها ظرفیت و میزان تحمل فشار‌های محیطی و عصبی ارزیابی می‌شود و هر کدام از مربیان که از حد استاندارد پایین‌تر باشند باید تحت رفتار درمانی و روان درمانی قرار گرفته و سپس به محل کار خود بازگردند. متاسفانه آموزش و پرورش به عرایض اینجانب و کارشناسان دیگر توجهی نکرده ولی هنوز هم دیر نشده است.

پس از خروج از دوران کرونا و تعطیلی دو ساله مدارس و فاصله دانش‌آموزان از درس و معلم لازم است این‌گونه عوامل بسیار آرام و با شیبی ملایم برای هدایت دانش‌آموزان به سمت آموزش و تربیت صورت گیرد که مبادا دلزدگی و سرخوردگی باعث فرار آن‌ها از درس و مدرسه شود که در این صورت دیگر نمی‌توان کاری در مورد آن‌ها انجام داد، چراکه در بررسی‌های میدانی در کودکان فراری از مدرسه یا غایب از مدرسه به این نتیجه رسیدیم که بیش از ۶۰ درصد از نوجوانان و جوانانی که در ردیف دانش‌آموزان غایب از مدرسه قرار دارند رفتار‌های نادرست آموزگاران و والدین باعث خستگی و دلزدگی از تحصیل و در نتیجه رها کردن مدرسه و خروج از آن شده است. بنابراین با رعایت نکات گفته شده و مشاوره با مشاوران مجرب امید است که این‌گونه نکات مورد توجه قرار گرفته و از وقوع و تکرار آن‌ها جلوگیری به عمل آید.»

مجازات تنبیه بدنی دانش‌آموزان در قانون

درخصوص مجازات تنبیه بدنی دانش‌آموزان مطابق ماده ۷۷ آیین‌نامه انضباطی مدارس، «اعمال هرگونه تنبیه از قبیل اهانت، تنبیه بدنی و تعیین تکالیف درسی جهت تنبیه ممنوع است»، اما برای برخورد با تخلفات احتمالی دانش‌آموزان، قانون سلسله مراتبی را براساس اصول تربیتی تعیین کرده است که برای تنبیه دانش‌آموزان باید به آن توجه شود. براساس ماده ۷۴ این آیین‌نامه، «قصور و سهل‌انگاری دانش‌آموزان نسبت به انجام وظایف خود تخلف محسوب می‌شود.

مدیر، شورای مدرسه، معاونان و مربیان موظفند قبل از اعمال هر گونه تنبیه از وضع و موقعیت محصل آگاهی یابند و در جست‌وجوی انگیزه و علت تخلف برآیند و نسبت به رفع آن اقدام کنند.» همچنین تنبیه باید به گونه‌ای باشد که دارای اثر اصلاحی بوده و توجه دانش‌آموز را به اشتباه خود جلب و زمینه مناسب را برای ایجاد رفتار مطلوب در او فراهم کند.

تنبیه باید متکی به یافته‌های علمی و استفاده از الگو‌های مناسب تغییر رفتار باشد تا موجب تجری دانش‌آموز و اصرار او بر تکرار اشتباه نشود. علاوه بر مجازات یاد شده، طبق قانون مجازات اسلامی اهانت و هتک حیثیت و... افراد، مجازات کیفری نیز خواهد داشت. منظور از توهین به کار بردن الفاظی است که موجب تخفیف و تحقیر طرف مقابل می‌شود. در صورتی که تنبیه بدنی موجب کبودی و شکستگی و هر گونه صدمه به دانش‌آموز شود، باید به او دیه تعلق بگیرد.

در صورتی که روش‌های تربیتی در دانش‌آموز موثر نباشد مطابق ماده ۷۶ آیین‌نامه انضباطی که انواع تنبیه را برای دانش‌آموزان تعیین کرده است باید رفتار کرد. براساس این ماده دانش‌آموزان متخلفی که راهنمایی‌ها و چاره‌جویی‌های تربیتی، در آن‌ها مفید و موثر واقع نمی‌شود با رعایت تناسب به یکی از روش‌های زیر مورد تنبیه قرار می‌گیرند.

تذکر و اخطار شفاهی به طور خصوصی

تذکر و اخطار شفاهی در حضور دانش‌آموزان کلاس مربوط

 تغییر کلاس، در صورت وجود کلاس‌های متعدد در یک پایه با اطلاع، ولی دانش‌آموز

اخطار کتبی و اطلاع به، ولی دانش‌آموز

اخراج موقت از مدرسه با اطلاع قبلی، ولی دانش‌آموز، حداکثر برای مدت سه روز

همان‌طور که به صراحت در این ماده و ماده ۷۷ اشاره شده است تنبیه بدنی یا هرگونه توهین و تحقیر دانش‌آموز جایگاهی در اصول تربیتی و آموزشی مدارس نداشته و هیچ‌کس حق ندارد به استناد تخلف دانش‌آموزان، اقدام به تنبیه آن‌ها کند.

طبق آیین‌نامه مذکور مدیر موظف است که با همکاری معلمان، مربیان و شورای دانش‌آموزی، وظایف دانش‌آموزان و تنبیهات و تشویقات مقرر در این آیین‌نامه را به تناسب سن و فهم دانش‌آموز به او آموزش دهد. ب

نابراین تنبیه‌های مجاز در قانون عبارت است از تذکر و اخطار شفاهی به طور خصوصی، تذکر و اخطار شفاهی در حضور دانش‌آموزان کلاس مربوط، تغییر کلاس در صورت وجود کلاس‌های متعدد در یک پایه با اطلاع ولی دانش‌آموز، اخطار کتبی و اطلاع به دانش‌آموز، اخراج موقت از مدرسه با اطلاع قبلی ولی دانش‌آموز به مدت حداکثر سه روز و بالاخره انتقال به مدرسه دیگر.

یکی از وظایف مدیر مدرسه که در آیین‌نامه انضباطی مدارس نیز به آن اشاره شده است، توجیه همکاران مدرسه درخصوص شرایط تنبیه دانش‌آموزان است. براساس ماده ۸۲ آیین‌نامه، مدیر مدرسه موظف است ممنوعیت تنبیه بدنی را تذکر دهد و در صورت مشاهده تخلف، مراتب را جهت اطلاع و اقدام لازم به اداره آموزش و پرورش منطقه گزارش دهد.

در صورتی که یکی از معلمان، مربیان یا یکی از اولیای مدرسه اقدام به تنبیه بدنی یا تحقیر و توهین دانش‌آموزان کند، مدیر مدرسه موظف است گزارش این اقدام را به آموزش و پرورش منطقه اطلاع دهد، آموزش و پرورش نیز موظف است با احضار فرد خاطی به تخلف او رسیدگی و حکم مقتضی در این خصوص را صادر کند.