زمان و ساعت دقیق انقلاب زمستانی اعلام شد

در نظر ایرانیان باستان، تاریکی امری ناخوشایند بود و به همین سبب طولانی‌ترین شب سال را شبی نحس با بیشترین میزان نیروی شیطانی می‌دانستند. همین باعث می‌شد مردم این شب را بیدار بمانند و دور هم جمع شوند تا ناخوشی سراغ‌شان نیاید.

هرچند امروزه دیگر کمتر کسی پیدا می‌شود که به چنین موضوعاتی معتقد باشد و تاریکی شب را منحوس بداند، اما ایرانیان هنوز هم سنت دور هم جمع شدن بلندترین شب سال را در بین خود حفظ کرده‌اند و در زمانه‌ای که انسان‌ها کمتر می‌توانند برای یکدیگر وقت بگذارند، یلدا را فرصتی مغتنم می‌شمارند برای تازه کردن دیدارها.

اما در جهان بی‌انتهای بالای سر ما چه رخ می‌دهد که پاییز هزاررنگ را با تاریکی عمیق‌تر و سیاه‌تر از همیشه به پایان می‌رسانیم؟

دکتر محمدمهدی مطیعی، دبیر انجمن نجوم مشهد با بیان اینکه تغییرات طول شب و روز از تغییر زاویه تابش خورشید به کره زمین ناشی می‌شود، اظهار کرد: اگر زمین را مانند فرفره‎‌ای که در حال چرخیدن به دور خود است در نظر بگیریم، همزمان می‌توان این طور فرض کرد که این فرفره بر روی صفحه‌ای هم قرار دارد و در حال چرخیدن به دور خورشید نیز هست، اما محور این فرفره عمود بر صفحه نیست و نسبت به آن حالت مایل دارد، به گونه‌ای که زاویه محور چرخش فرفره با راستای عمود بر صفحه مداری چرخش زمین به دور خورشید، در حدود ۲۳.۵ درجه است.

وی ادامه داد: این موضوع باعث می‌شود در آخر پاییز زاویه تابش خورشید به نیم‌کره شمالی، به مایل‌ترین حالت خودش برسد، یعنی نسبت به راستای عمود، بیشترین زاویه را داشته باشد و همین مسئله باعث می‌شود نسبت به سایر روزهای سال، در تاریخ ۳۰ آذر کمترین بخش از نیم‌کره شمالی تحت تابش خورشید قرار گیرد. لذا طول روز به حداقل و طول شب به حداکثر خودش می‌رسد، البته طول این شب نهایتا یک دقیقه بیشتر ازسایر شب‌های سال است.

مسئول رصدخانه دانشگاه فردوسی با بیان اینکه در طول سال به لحاظ نجومی چهار نقطه زمانی وجود دارد که در تقویم هجری شمسی، هر کدام از این نقاط آغاز یک فصل در نظر گرفته شده است، افزود: هنگام تحویل سال و آغاز بهار، خورشید در نقطه‌ای قرار گرفته است که در نجوم به آن گفته ‌می‌شود نقطه اعتدال بهاری یا برابران بهاری. در این نقطه هم فصل بهار آغاز می‌شود و هم خورشید هنگام ظهر به مناطقی که روی خط استوا قرار گرفته‌اند، عمود می‌تابد. در این حالت در هر دو نیم‌کره زمین، نیمی از ۲۴ ساعت روز و نیمی دیگر شب است.

مطیعی اضافه کرد: در طول بهار آرام آرام زاویه میل خورشید افزایش می‌یابد و در اول تابستان، زاویه تابش خورشید به نیم‌کره شمالی، به عمود نزدیک‌تر می‌شود و در نتیجه نسبت به سایر روزهای سال، در تاریخ اول تیر، بیشترین بخش از نیم‌کره شمالی تحت تابش خورشید قرار می‌گیرد. ظهر روز اول تیر که خورشید به بیشترین ارتفاع خود نسبت به زمین می‌رسد، لحظه انقلاب تابستانی نام دارد.

وی عنوان کرد: در طول تابستان با کاهش زاویه میل خورشید، در آغاز پاییز شرایطی مشابه اول بهار رخ می‌دهد، یعنی زاویه میل خورشید به صفر می‌رسد و به مناطقی که روی خط استوا قرار دارند، عمود می‌تابد و طول روز و شب برابر می‌شود. به این نقطه زمانی، اعتدال پاییزی یا برابران پاییزی گفته می‌شود.

دبیر انجمن نجوم مشهد خاطرنشان کرد: در طول پاییز نیز زاویه میل خورشید کاهش بیشتری می‌یابد و منفی‌تر می‌شود تا زمستان آغاز می‌گردد و در آخرین روز پاییز، طول شب از همیشه بیشتر می‌شود. به لحظه آغاز زمستان، انقلاب زمستانی گفته می‌شود. از روز اول دی به بعد، رفته رفته طول روز افزایش می‌یابد و یکی از دلایلی هم که ایرانیان آخرین شب پاییز را جشن می‌گیرند، همین است که از روز بعد شاهد افزایش طول روز خواهیم بود.

مطیعی بیان کرد: جالب است بدانید همان طور که لحظه‌ای را به عنوان لحظه سال تحویل و انقلاب بهاری اعلام می‌کنیم، لحظات شروع تابستان، پاییز و زمستان نیز در مراکز نجوم محاسبه می‌شوند و امسال لحظه شروع زمستان یا انقلاب زمستانی، به وقت ایران، ساعت ۱:۱۸ بامداد روز اول دی‌ماه است که زاویه میل خورشید به حدود منفی ۲۳.۵ درجه می‌رسد.