خبر تازه از ماجرای جنجالی آلودگی رودخانه ارس به رادیواکتیو
در روزهای اخیر، انتشار اخباری مبنی بر آلودگی رودخانه ارس به مواد رادیواکتیو خبرساز شده است.
رودخانه ارس با مواد رادیواکتیو آلوده شده است. رودخانه ارس آلوده است و آمار ابتلا به سرطان در اردبیل بیشتر از همه نقاط کشور است. نشت مواد رادیواکتیو از نیروگاه هسته‌ای و قدیمی و غیراستاندارد ارمنستان به رودخانه ارس، به‌علت کهنگی قطعات و احتمال خطرآفرینی فراوان جانی و محیط زیستی نیروگاه هسته‌ای متسامور ارمنستان، توسط کارشناسان منطقه‌ای و بین‌المللی و اتحادیه اروپا تایید شده است. آلودگی رودخانه ارس به مواد رادیواکتیو موجب نگرانی و هراس مردم شده است. نخستین بار، روزنامه «پیام ما» در مطلبی به آلودگی رودخانه ارس به مواد رادیواکتیو و به فلزات سنگین پرداخت و نوشت: آلودگی وجود دارد و دیگر قابل انکار نیست.
مقاله‌ای در «پژوهش‌نامه مطالعات مرزی» نتایج آزمایش‌های انجام‌شده در ارمنستان، ایران و آذربایجان را «غیرقابل استناد» دانسته و می‌نویسد: به دلایل آزمایش‌های متقن علمی، شدت سرطان‌های مری و معده و پوست و حجم بالای بیماری‌های کبدی که ناشی از آلودگی آب رودخانه ارس است.
اطلاعیه مهم مرکز نظام ایمنی هسته‌ای کشور درباره آلودگی رود ارس به رادیو اکتیو
مرکز نظام ایمنی هسته‌ای کشور با تاکید بر پایش پرتوی مستمر و دوره‌ای رودخانه «ارس» تصریح کرد: در آخرین پایش پرتوی صورت گرفته، آلودگی به مواد پرتوزا در این رودخانه رویت نشده است.
مرکز نظام ایمنی هسته‌ای کشور درباره گزارش یکی از رسانه‌ها مبنی بر آلودگی رودخانه «ارس» به مواد پرتوزا در توضیحاتی اعلام کرد: رودخانه ارس به‌صورت مستمر در حال پایش پرتوی و رصد مواد پرتوزا است و علاوه بر این پایش‌ها، به‌زودی سیستم‌های پایش آنلاین آب نیز در آن منطقه نصب خواهد شد.
در توضیحات مرکز نظام ایمنی هسته‌ای کشور آمده است: با توجه به نگرانی‌های ایجاد شده در بین هموطنان ساکن اطراف رود ارس، مرکز نظام ایمنی هسته‌ای کشور تاکید می‌کند که رود ارس به صورت دوره‌ای پایش پرتوی می‌شود.
بر اساس اعلام این مرکز، در آخرین پایش پرتوی صورت گرفته، آلودگی به مواد پرتوزا در رودخانه ارس رویت نشده است.
این در حالی است که مطابق نظر مسوولان و کارشناسان مرکز نظام ایمنی هسته‌ای، نیروگاه اتمی«متسامور ارمنستان» تا رودخانه ارس و محدوده مورد اشاره فاصله قابل توجهی داشته و امکان رهاسازی مستقیم پسمان مایع این نیروگاه به رودخانه و آلوده شدن آن به مواد پرتوزا وجود ندارد.
لازم به ذکر است؛ در ادامه نظارت‌های مرکز نظام ایمنی هسته‌ای کشور، تمهیدات لازم برای نصب سریع ایستگاه پایش آنلاین آب در محدوده مورد اشاره فراهم شده تا پایش‌ها و بررسی‌های لازم در کوتاه‌ترین زمان ممکن انجام شود.
جزئیات مهم آلودگی رودخانه مرزی ارس به رادیواکتیو
رودخانه ارس، رودخانه‌ای که در شمال‌غربی‌ترین نقطه کشور، درست جایی که در نقشه ایران به «گوش گربه» مشهور است، مقاله‌ای در «پژوهش‌نامه مطالعات مرزی» نتایج آزمایش‌های انجام‌شده در ارمنستان، ایران و آذربایجان را «غیرقابل استناد» دانسته و می‌نویسد: به دلایل آزمایش‌های متقن علمی، شدت سرطان‌های مری و معده و پوست و حجم بالای بیماری‌های کبدی که ناشی از آلودگی آب رودخانه ارس است.
ارس، رودخانه‌ای که در شمال‌غربی‌ترین نقطه کشور، درست جایی که در نقشه ایران به «گوش گربه» مشهور است، جاری است و بخشی از مرز ایران با ارمنستان و آذربایجان را تشکیل می‌دهد. موضوع آلودگی آب رودخانه ارس، این رودخانۀ مرزی مانند بسیاری از پهنه‌ها و رودهای مرزی کشور، به‌دلیل نبود معاهده‌ای قاطع و یا نبود ضمانت اجرایی آنچه میان کشورهای مشترک در این آب‌ها، به نظر برای سالیان، مزمن مانده است. شاید رودخانه هیرمند، آشناترین نام در میان آب‌های مرزی ما باشد که موضوعات سیاسی، اجتماعی و محیط زیستی‌اش بیشتر به گوش رسیده است. اما ارس این رودخانۀ شمالی که کمتر به آن پرداخته شده است، در حال حاضر با آلاینده‌هایی در سطح و حجم وسیع روبه‌روست که نه فقط کیفیت آب آن را پایین آورده، بلکه برای اکوسیستم آبی و پیرامونی و همچنین جامعه انسانی حاشیه‌نشین آن، مشکلات جدی ایجاد کرده است. گزارش‌های پیشِ‌رو، بخش نخست از تحقیق «پیام ما»، بر آلودگی‌های ارس، منشأهای داخلی و خارجی، اثرات انسانی و محیط زیستی آن است.
صورت مسئله این است: رودخانه ارس آلوده است و آمار ابتلا به سرطان در اردبیل بیشتر از همه نقاط کشور است. بیشتر از یک‌دهه است که حرف ارتباط این دو گزاره به میان می‌آید، تأیید و تکذیب و بعد فراموش می‌شود. آلودگی رودخانه مرزی ارس، جدا از منابع آلاینده داخلی، از معادن مس آن‌سوی مرز در خاک ارمنستان و نیروگاه هسته‌ای متسامور نشأت می‌گیرد.
منابع رسمی اگرچه با اطمینان از آلودگی مواد شیمیایی و رادیواکتیو این رودخانه نمی‌گویند؛ اما پایش‌های آژانس انرژی اتمی و وزارت نیرو برای بررسی آلودگی رادیواکتیویته ارس، نشانه‌ای از نگرانی است. یافته‌های تیم تحقیق «پیام ما» نشان می‌دهد که در طول بیست‌سال گذشته، گزارش‌های رسمی زیادی از طرف نهادهای دولتی و دانشگاهی، آلودگی ارس را به‌دلیل فعالیت معادن و نیروگاه هسته‌ای متسامور در ارمنستان، تأیید کرده‌اند اما عمده اظهارنظرهای دولتی بر انکار این مطالعات و گزارش‌ها بوده است.
هفته پیش که «محمود عباس‌زاده»، نماینده مردم مشگین‌شهر در مجلس از نقش احتمالی تنها نیروگاه اتمی ارمنستان در افزایش ابتلا به سرطان در اردبیل صحبت کرد، یک‌دهه از این ادعا می‌گذشت. ارس که گرفتار آلودگی است، از منطقه «آرپاچای» در «آناتولی» ترکیه سرچشمه می‌گیرد، از مرز ترکیه، «نخجوان»، «جلفا» و ارمنستان می‌گذرد و با عبور از مرز ایران، وارد جمهوری آذربایجان می‌شود و به رودخانۀ «کورا» می‌ریزد. این رودخانه با گذر از مسیری به‌طول بیشتر از ۱۰ هزار کیلومتر، به دریای خزر می‌ریزد. کشمکش‌ها بر سر پساب‌هایی است که در نقاط هم‌مرز با ارمنستان تخلیه می‌شود و با رسیدن به مخزن سد «خداآفرین»، شبکۀ آبرسانی شرب و زمین‌های کشاورزی شهرستان‌های «مغان» و شهرها و روستاهایی مانند «نوردوز» و «کردشت» را آلوده می‌کند.
البته ارمنستان تنها کشور آلاینده رودخانه ارس نیست. جمهوری آذربایجان و ترکیه هم در آلودگی این رود نقش دارند و ایران با معدن مس «سونگون» به این آلودگی دامن می‌زند، اما این میان ارمنستان بزرگترین آلایندۀ رود ارس شناخته می‌شود؛ چنانکه پژوهش‌های مختلف و اظهارنظرها نیز دربارۀ خطر آلودگی‌هایی برآمده از این کشور برای سلامت و بهداشت هشدار می‌دهند.
رضا ملک‌زاده، رئیس پژوهشکده بیماری‌های گوارش و کبد: آب آلوده یکی از علل مهم سرطان است، اما نه آب رودخانه ارس. ما آب چاه در تهران و نقاط دیگر را بررسی کردیم و به این نتیجه رسیدیم که استفاده از این آب در مقایسه با استفاده از آب سد، احتمال ابتلا به سرطان را بیشتر می‌کند. دلیل هم مشخص است: نیترات. مطالعه‌های انجام‌شده نشان می‌دهد که به‌طور معمول نیترات در آب‌های راکد مثل آب چاه، خیلی بیشتر از آب‌های روان است
چند روز بعد از تذکر در مجلس و درخواست از وزارت امور خارجه، سازمان محیط زیست و پدافند غیرعامل و وزارت بهداشت و درمان برای گزارشِ نتیجۀ بررسی‌ها به مردم، خبر رسید که رودخانۀ ارس از لحاظ رادیواکتیویته پایش می‌شود. «مهران خجسته»، رئیس گروه محیط زیست و کیفیت منابع آب شرکت آب منطقه‌ای، گفت: کارشناسان این شرکت و سازمان انرژی اتمی کشور هر سال ارس را پایش می‌کنند، هرچند تاکنون «رادیواکتیویته آب رودخانه ارس بیش از حد مجاز رؤیت و گزارش نشده است». به گفتۀ او ازآنجاکه منشأ آلودگی در فاصله ۱۵۰ کیلومتری از استان است، هرگونه آلودگی در رودخانۀ ارس جذب خاک و گیاهان می‌شود و آنچه به محدودۀ استان اردبیل می‌رسد بیش از حد مجاز تشخیص داده نمی‌شود.
اشاره به میزان حداقلی آلودگی رادیواکتیو درحالی‌است که مقاله‌ای پژوهشی با عنوان «تأثیرات آلودگی رودخانۀ مرزی ارس توسط کشورهای ارمنستان و آذربایجان بر امنیت و منافع ملی جمهوری اسلامی ایران» که زمستان ۱۴۰۱ در شماره چهارم مجلۀ «پژوهش‌نامۀ مطالعات مرزی» منتشر شده است، نتایج آزمایش‌های انجام‌شده در ارمنستان، ایران و آذربایجان را «غیرقابل استناد» دانسته و می‌نویسد: «به دلایل آزمایش‌های متقن علمی، شدت سرطان‌های مری و معده و پوست و حجم بالای بیماری‌های کبدی که ناشی از آلودگی آب ارس است، در ساکنین مناطق مرزی آذری‌نشین فوق به‌شدت افزایش‌یافته است.»
براساس این مطالعه فعالیت‌های نامشخص ارمنستان در شهرهای جنوب شرق ارمنستان و قبل از مرز آذربایجان «ورود مقادیر متنوع ترکیبات فلزی و شبه‌فلزی مازاد بر آلودگی‌های معادن و مملو از آلومینیوم‌های سمی بسیار نگران‌کننده است».
مقاله‌ای در «پژوهش‌نامه مطالعات مرزی» نتایج آزمایش‌های انجام‌شده در ارمنستان، ایران و آذربایجان را «غیرقابل استناد» دانسته و می‌نویسد: به دلایل آزمایش‌های متقن علمی، شدت سرطان‌های مری و معده و پوست و حجم بالای بیماری‌های کبدی که ناشی از آلودگی آب ارس است، در ساکنین مناطق مرزی آذری‌نشین فوق به‌شدت افزایش‌یافته است.
این مقاله از سوی دیگر با اشاره به آسیب‌دیدگی نیروگاه متسامور از زلزله و «احتمال خطرآفرینی جانی و محیط زیستی» ادامه می‌دهد: «نشت مواد رادیواکتیو از نیروگاه هسته‌ای و قدیمی و غیراستاندارد مذکور به رود ارس، به علت کهنگی قطعات و احتمال خطرآفرینی فراوان جانی و محیط زیستی نیروگاه هسته‌ای متسامور ارمنستان توسط کارشناسان منطقه‌ای و بین‌المللی و اتحادیه اروپا تایید شده است و همین امر متضمن ورود مواد بسیار سمی و آلوده ناشی از فراوری‌های هسته‌ای به منابع آبی ارس و اثرگذاری بسیار بالای آن در ابعاد مختلف بر حوزه‌های مورد استفاده آب ارس در کشورمان می‌باشد.»
اظهارات رسمی اما این داده‌ها را رد می‌کند. حدود ۶ سال پیش «محمد خداپرست»، مدیرکل وقت حفاظت محیط زیست استان اردبیل، در جلسۀ بررسی پایش رودخانۀ ارس گفته بود هیچ آلودگی رادیواکتیوی در آب این رودخانه وجود نداشته است (تسنیم، ۱ تیر ۱۳۹۶). همچنین طبق گزارش خبرآنلاین، «قدرت اخوان اکبری»، رئیس پیشین دانشگاه علوم پزشکی استان اردبیل نیز در ۲۳ دی ۹۸ گفته بود: «به هیچ وجه آب ارس آلوده به اورانیوم و مواد شیمیایی نیست و دانشگاه علوم پزشکی در بررسی‌های خود آب و غذای آلوده‌ای را مشاهده نکرده است.»
رصد فعالیت معادن و کارخانه‌های مس در حاشیه رودخانه ارس
علاوه بر نگرانی از آلودگی رادیواکتیویته رودخانه ارس، در سال‌های گذشته وجود فلزات سنگین در این رودخانه رد نشده است.
چنانکه طبق اظهارات پیشین «جبار وطن‌فدا»، مدیرکل دفتر رودخانه‌های مرزی و منابع آب مشترک وزارت نیرو «فقط وجود فلزات سنگین در این رودخانه محرز بوده» که دلیل آن فعالیت معادن و کارخانه‌های مس در ارمنستان است. (خبرگزاری مهر، ۲۵ شهریور ۱۳۹۶)
بیستم اردیبهشت امسال اما «فیروز قاسم‌زاده»، سخنگوی صنعت آب در گفت‌وگو با ایسنا از شناسایی معادن آلاینده در ارمنستان، درخواست بازدید از سوی وزارت نیرو و ورود دادستانی و سازمان محیط زیست ارمنستان به این ماجرا خبر داد. به گفته او آلاینده‌ها از جانب «بخش خصوصی» وارد رودخانه می‌شده و اکنون با انجام بازچرخانی آب، شیرابه‌های صنایع و معادن حذف شده است. هرچند «به طور مقطعی ممکن است یک روز در ماه افزایش آلایندگی اتفاق بیفتد».
«حمید قاسمی»، مدیرکل وقت محیط زیست آذربایجانشرقی در سال ۹۸ با اشاره به اینکه هدایت پساب به ارس از سوی طرف ارمنی مغایر ضوابط محیط زیستی و پروتکل‌ها و کنوانسیون‌های بین‌المللی است، به ایرنا گفته بود: «باید وزارت امور خارجه اعتراض‌‌های شدیدالحن خود را اعلام کند و وزارت نیرو نیز با استناد به ضوابط و معیارهای آلایندگی سازمان حفاظت محیط زیست کشور به‌سرعت و به جد پیگیری کند و مماشات نکند.» به گفته او آلایندگی ارس از جانب ارمنستان از نوع فلزات سنگین مس و مولیبدن است. ارمنستان پیش از این به رفع کامل ورود آلاینده‌ها به رودخانۀ ارس متعهد شده و بنا بود «اصلاح و ترمیم تاسیسات با هدف حذف کامل تخلیه‌ها تا سال ۲۰۲۱» را انجام دهد. ۳۰ آبان ۹۸ «یوسف غفارزاده»، مدیرعامل وقت آب منطقه‌ای آذربایجانشرقی گفته بود با اجرای سیستم بازچرخانی و مرمت سدهای باطله، تعهدات این کشور بیش از ۵۰ درصد پیشرفت داشته است. بااین‌همه، مطالعات بعد از این تاریخ نیز مؤید وجود آلودگی ناشی از فعالیت معادن مس در ارس است. در همین حال، سازمان حفاظت محیط زیست به‌عنوان دستگاه ناظر، اظهارنظری در این مورد نداشته و تلاش «پیام ما» برای پیگیری روند کنترل آلودگی‌ها از سوی این سازمان بی‌نتیجه مانده است.
نقطه داغ سرطان معده
جغرافیای سرطان و روند رو به افزایش ابتلا در این سال‌ها تغییری نکرده است. سرطان دومین علت مرگ‌ومیر در ایران بعد از بیماری‌های قلبی و عروقی است و در سال‌های گذشته اردبیل رتبۀ اول ابتلا به سرطان معده و گوارش را در کشور داشته است.
ابتلا به سرطان استان‌های واقع در مناطق غربی و شمال‌غربی کشور، طبق مطالعۀ «بررسی روند تغییرات بروز سرطان معده در ایران» (مجلۀ دانشگاه علوم پزشکی مازندران، سال ۹۱) رو به افزایش است. براساس این مطالعه این افزایش می‌تواند «ناشی از رژیم غذایی و عفونت هیلوباکترپیلوری» باشد. منابع مختلف عوامل خطر دیگری مانند مصرف تریاک، نوشیدن چای داغ، مصرف کم میوه و سبزیجات تازه و بهداشت نامناسب دهان و دندان را علت سرطان‌های دستگاه گوارش فوقانی به‌ویژه معده (در شمال‌غرب) و مری (در شمال‌شرق) اعلام کرده‌اند.
به گفتۀ «فرهاد پورفرضی»، معاون مرکز تحقیقات و درمان بیماری‌های گوارشی دانشگاه علوم پزشکی اردبیل، بررسی ریزفاکتورهای مختلف در شماری از مبتلایان برای یافتن علل و عوامل ابتلا به سرطان معده به نتایجی چون چاقی، بی‌تحرکی و مصرف افزودنی‌های غیرمجاز رسیده است. علاوه‌براین، «از آنجا که ۷۰ درصد مردم استان اردبیل دارای باکتری معده هستند زمینه نگرانی بروز سرطان‌های معده بالاست». او دربارۀ آلودگی آب هم گفته بود: «البته در گذشته مصرف آب آلوده و غذای مانده نیز به تعداد افراد مبتلا به سرطان معده کمک می‌کرد که در سال‌های اخیر این عوامل تا حد زیادی کاهش یافته است.» (خبرگزاری مهر، ۱۷ بهمن ۱۴۰۰) پوررضی امسال بار دیگر تأکید کرد که عادات غذایی شهروندان در استان و مصرف سه برابر میانگین نمک یکی از دلایل سرطان معده است. (ایسنا، ۱۲ اردیبهشت ۱۴۰۲)
رابطه معناداری بین سرطان و آلودگی رودخانه ارس پیدا نشد
آب آلوده چقدر در ابتلا به سرطان معده نقش دارد؟ وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی از ۲۰ سال پیش با همکاری دانشگاه علوم پزشکی اردبیل مطالعاتی درباره سرطان را آغاز کرد تا به روش‌هایی برای پیشگیری از ابتلا به این بیماری دست یابد. در اظهاراتی که درباره نتایج این مطالعات مطرح شده، به‌طور خاص به رودخانۀ ارس اشاره‌ای نشده است، اما آب آلوده یکی از فاکتورهای ابتلا به بیماری سرطان معده و گوارش معرفی شده است. «فریبرز منصور قناعی»، فوق تخصص بیماری‌های گوارش و کبد، به «پیام ما» می‌گوید: «یافتن ارتباط آب و آلوده با سرطان معده نیازمند انجام مطالعه‌ای دست‌کم ده‌ساله و آینده‌نگر است. اما به طور کلی می‌توان گفت که فاکتورهای ابتلا به سرطان معده و گوارش متعدد هستند و آب آلوده یکی از آنهاست.»
«رضا ملک‌زاده»، رئیس پژوهشکدۀ بیماری‌های گوارش و کبد دانشگاه علوم پزشکی تهران و مجری اصلی بزرگترین مطالعۀ کوهورت خاورمیانه و شمال آفریقا در ایران که سرپرستی مطالعه بزرگ کوهورت گلستان را نیز برعهده داشته است، این گفته‌ها را تأیید می‌کند. او به «پیام ما» توضیح می‌دهد: «آب آلوده یکی از علل مهم سرطان است، اما نه آب رودخانه ارس. ما آب چاه در تهران و نقاط دیگر را بررسی کردیم و به این نتیجه رسیدیم که استفاده از این آب در مقایسه با استفاده از آب سد، احتمال ابتلا به سرطان را بیشتر می‌کند. دلیل هم مشخص است: نیترات. مطالعه‌های انجام‌شده نشان می‌دهد که به‌طور معمول نیترات در آب‌های راکد مثل آب چاه، خیلی بیشتر از آب‌های روان است.» او نیترات آب چاه را عامل سرطان می‌داند اما دربارۀ وجود همین عامل «سرطان‌زا» در آب سد خداآفرین اظهارنظری نمی‌کند.
ملک‌زاده بار دیگر تأکید می‌کند: «علل سرطان معده در اردبیل مطالعه شده و کاملاً مشخص شده و واقعاً ربطی به ارس ندارد. بیشترین میزان شیوع این بیماری در مشگین‌شهر است و دلیل آن این است که چشمه‌های مشکین‌شهر نیترات بیشتری دارد چرا که هر جا آتش‌فشان خاموش باشد، نیترات خاک هم بیشتر است. بنابراین یکی از دلایل رابطه سرطان با آب به خاکی که نیترات دارد برمی‌گردد یا آبی که در جایی زیاد بماند.» براین‌اساس، بین آب رودخانۀ ارس و ابتلا به سرطان معده در میان مردم اردبیل رابطۀ معناداری پیدا نشده است و طبق گفتۀ ملک‌زاده در هر سال، ۵۰ نفر از هر ۱۰۰ هزار اردبیلی به این بیماری مبتلا می‌شوند. درحالی‌که این عدد در تهران به ۱۸، ۱۹ و در بندرعباس به ۷ نفر در همین تعداد می‌رسد. بین شیوع یک نوع سرطان از شمال تا جنوب ایران تفاوت جدی وجود دارد.
مطالعات انجام‌شده همچنین رابطه‌ای بسیار قوی بین سرطان مری و استفاده از آب آب‌انبارها در ترکمن‌صحرا یافته است. این فوق تخصص بیماری‌های گوارش و کبد می‌گوید: «ترکمن‌صحرا بیشترین میزان ابتلا به سرطان مری در جهان را دارد و یکی از دلایل این روند، عادت مردم به استفاده از آب‌های مانده در آب‌انبارهاست. غلظت میکروب‌ها و به‌خصوص نیترات در آبی که راکد مانده مدام بیشتر می‌شود.»
جدا از نقش عادات غذایی و وجود نیترات در آب در چشمه‌ها و چاه‌ها، بعضی پژوهش‌ها آلودگی‌های شیمیایی و فلزات سنگین در رودخانۀ ارس را تأیید می‌کنند. مطالعۀ انجام‌شده از سوی «پژوهش‌نامۀ مطالعات مرزی» که پیشتر به آن اشاره شد، به وجود پنج معدن مس و مولیبدن در شمال، شمال‌شرق و شرق شهر مرزی آگاراک و در فاصلۀ بین ۲۰۰ متری تا ۵ کیلومتری بستر رودخانۀ ارس پرداخته است که «باعث شده سالیانه میلیون‌ها مترمکعب از پساب‌های سمی معادن به علت جهت شیب زمین به سمت رودخانه جاری‌شده» و به‌دنبال آن «غلظت‌های آلاینده‌های شیمیایی و فلزات سنگین در آب رودخانه» افزایش یابد. این مطالعه در ادامه می‌گوید در حال حاضر سرطان معده در استان‌های اردبیل، آذربایجان شرقی و غربی شیوع بسیار بالایی دارد و میزان بروز سرطان معده در این استان‌ها در مردان ۵۰ در هر ۱۰۰ هزار نفر و در زنان ۲۵ در هر ۱۰۰ هزار نفر در هر سال است.
«مستندسازی خسارت‌های بهداشتی-محیط زیستی آلودگی آب رودخانۀ ارس با تأکید بر بازۀ مرزی ارمنستان» پژوهش دیگری است که شهریور ۹۹ از سوی مرکز تحقیقات سلامت و محیط زیست دانشگاه علوم‌پزشکی تبریز و نظارت دفتر مدیریت و حفاظت آلودگی آب و خاک سازمان حفاظت محیط زیست منتشر شده است که علاوه‌بر سرطان به آسیب‌های دیگر آلودگی‌های ارس می‌پردازد. این پایش به‌طور نمونه با بررسی اثرات «سرب» به‌عنوان یکی از مهمترین آلاینده‌های ارس نوشته است: «ترکیبات آلی سرب سریع‌تر جذب می‌شوند و بنابراین، خطر بیشتری دارند. مشتقات سرب آلی ممکن است سرطان‌زا باشند. زنان به‌طور کلی نسبت به مردان مستعد مسمومیت با سرب هستند. سرب باعث اختلال قاعدگی و ناباروری و سقط خود‌به‌خودی می‌شود و خطر تولد نوزاد مرده را افزایش می‌دهد.»
ارسال نظر