قره‌باغ آتش زیر خاکستر؛ بحران هنوز زنده است؟
منتظر یک جنگ جدید باشید / نقشه الهام علی‌اف برای زنگزور و قره‌باغ
کریدور زنگزور، در صورت تحقق، مستلزم تغییر در جغرافیای استراتژیک در منطقه اوراسیا خواهد بود و سیاست‌های توسعه‌طلبانه بین دو بازیگر نئو امپریالیستی، ترکیه و روسیه را تقویت می‌کند. خطرات برای منطقه و فراتر از آن زیاد است. این کریدور ممکن است به اندازه پروژه کریدور زاپوریژیای پیشنهادی ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه برای اتصال سرزمین اصلی روسیه به مواضع الحاق غیرقانونی آن در کریمه از طریق اوکراین، برای منافع غرب آتش‌زا باشد.
اوضاع در قفقاز آشفته به نظر می‌رسد. در پاییز امسال، آذربایجان به قره باغ حمله کرد، منطقه‌ای که محل مناقشه دو کشور بوده است. در جریان این حمله صدها نفر کشته شدند و نیروهای آذربایجانی اعلام کردند که مالکیت این منطقه را به دست آورده‌اند. آن‌ها همچنین خواستار خروج اقوام ارمنی از سرزمین تاریخیشان شدند.
به نوشته وبسایت تحلیلی کلیر ورلد، یک درگیری چند دهه‌ای ممکن است در عرض چند ساعت پایان یافته باشد. با ورود آذربایجانی‌ها به منطقه، ارمنی‌ها مجبور به فرار از منطقه شدند و هر چیزی را که می‌توانستند از خانه‌هایشان بردند. گزارش شده است که بیش از ۱۰۰،۰۰۰ ارمنی پس از آغاز حمله اخیر آذربایجان مجبور به نقل مکان شدند و اکنون ارمنستان با بحران پناهجویان مواجه است.
اکوایران در ادامه ترجمه این گزارش اورده است: بسیاری از ارمنی‌ها اکنون نگران این هستند که آذربایجان بخواهد فتوحات خود را گسترش دهد. با تصرف اجباری قره باغ کوهستانی، برخی از ارامنه هشدار داده اند که آذربایجان ممکن است تلاش کند اراضی ارمنی نشین دیگر را نیز تصرف کند.
اما آذربایجانی‌ها تصویر دیگری از وضعیت می‌بینند. پس از تجدید جنگ در سال ۲۰۲۰، مقامات ارشد ارمنستان و آذربایجان برای بحث در مورد آتش بس دیدار کردند. با شروع سال ۲۰۲۱، یک حس امید کاذب بین دو طرف پدیدار شد. در آن زمان، نیکول پاشینیان، نخست وزیر ارمنستان گفت که ارامنه تا پاییز قره‌باغ را ترک خواهند کرد. الهام علی اف، رئیس جمهور آذربایجان از این خبر استقبال کرد، اما یک سری تاخیرها مانع از خروج ارمنی‌های قره باغ شد. پاشینیان زمان بیشتری درخواست کرد، اما علی اف بی تاب شده بود. در نهایت آذربایجان پس از دو سال انتظار تصمیم گرفت که امور را به دست خود بگیرد و معتقد بود که ارامنه به وعده خود عمل نمی‌کنند.
این بحران فشارهای بیشتری را بر دولت ارمنستان وارد کرده است، و اکنون به دنبال «اسکان دادن ۱۲۰،۰۰۰ مهاجر از قره باغ کوهستانی» است. این پناهجویان به دنبال سرپناه و غذا هستند و مشخص نیست که بحران پناهجویان چگونه حل خواهد شد. همچنین چندین موضوع انسانی در قره باغ کوهستانی باقی مانده است، از جمله اینکه برای ارمنی‌هایی که ماندن را انتخاب کرده اند چه اتفاقی خواهد افتاد و آذربایجانی‌ها در کجا ساکن خواهند شد.
حالا پاشینیان و علی اف باید تعیین کنند که چه اتفاقی قرار است بیافتد. قرار بود این دو رهبر در ماه اکتبر با یکدیگر دیدار کنند و مقامات اروپایی در آن به عنوان واسطه ایفای نقش کنند. اما چند روز قبل از اجلاس، علی‌اف از شرکت در نشست انصراف داد و اظهار داشت که اروپایی‌ها به نفع ارامنه تعصب دارند. آذربایجانی‌ها اکنون برای دیدار با همتایان اروپایی خود مردد هستند.
لازم به ذکر است که مذاکرات صلح گذشته بین دو طرف به نتیجه نرسیده است. اخیراً در سال ۲۰۲۰، روسیه و ترکیه تلاش کردند تا با اجرای یک آتش بس جدید، مناقشه را حل کنند. این توافق اما در موارد متعددی نقض شد. روسیه و ترکیه در آن زمان قادر به ایفای نقش به عنوان حافظ صلح نشدند زیرا به سرعت درگیر امور داخلی شدند. در روسیه، ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه برای تسخیر اوکراین وسواس پیدا کرد. این تهاجم ناموفق منجر به کشته شدن بیش از ۳۰۰،۰۰۰ سرباز و از دست دادن ده‌ها میلیارد دلار تجهیزات دفاعی شده است. اثرات تحریم‌ها همچنین باعث شده است که روسیه صدها میلیارد دلار ضرر کند و اقتصاد این کشور رو به افول برود.
در همین حال، ترکیه با مسائل اقتصادی خود، از جمله تورم شدید مشغول بود. رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه و حزبش همچنین سرگرم انتخابات ترکیه شدند، انتخابات رقابتی که مصمم بودند در آن پیروز شوند. با توجه به این مسائل داخلی، ارمنستان و آذربایجان مجبور شدند بین خود به توافق برسند، و روسیه و ترکیه نتوانستند در این گفتگوها به آن‌ها کمک کنند.
در میان این اتفاقات، اروپایی‌ها سعی کرده‌اند با میانجیگری بین ارمنستان و آذربایجان، توافقات صلح برقرار کنند. اخیرا، آنالنا بائربوک، وزیر امور خارجه آلمان، از پاشینیان و علی اف درخواست کرد تا سرانجام به اختلافات خود پایان دهند.
باربوک اخیراً گفت: «مردم در سراسر منطقه به صلح امیدوارند. اما این مستلزم تمایل به یافتن راهی جدید برای زندگی در کنار یکدیگر، برای نفع همه آذربایجانی‌ها و ارمنی‌ها است.»
سایر مقامات اروپایی نیز چنین درخواست‌هایی را مطرح کرده‌اند. در اجلاس اخیر جامعه سیاسی اروپا، رئیس شورای اروپا، شارل میشل، اظهار داشت که اروپایی‌ها به دیپلماسی و گفتگوی سیاسی اعتقاد دارند.
اما در نهایت این ارمنی‌ها و آذربایجانی‌ها هستند که باید نارضایتی‌های متقابل خود را برطرف کنند. تلاش‌های قبلی جامعه بین‌الملل برای حل این روابط ناهموار ناموفق بوده است. مذاکرات صلح باید مورد استقبال قرار گیرد، اما نباید به هیچ یک از طرفین تحمیل شود. این فقط وضعیت را بدتر می‌کند.
به طور خلاصه، هیچ کس نمی‌داند ارمنستان و آذربایجان چه زمانی و چگونه اختلافات خود را حل خواهند کرد. زخم‌ها هنوز تازه هستند و بحث‌ها پیرامون قره باغ کوهستانی پرتنش است. با این وجود، جامعه بین المللی باید با احتیاط به نظارت خود بر اوضاع ادامه دهد. در حال حاضر، جهان باید به گذر زمان تکیه کند، شاید زمان بتواند این زخم‌ها را التیام بخشد.
نقشه الهام علی‌اف برای زنگزور
الهام علی‌اف، رئیس‌جمهور آذربایجان ممکن است اکنون به فکر تصرف یک کریدور فراسرزمینی از طریق جنوبی‌ترین استان سیونیک ارمنستان، که به اصطلاح کریدور زنگزور نامیده می‌شود، باشد.
در 13 اکتبر، پولیتیکو گزارش داد که آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه ایالات متحده به گروهی از قانونگذاران اطلاع داده است که وزارت امور خارجه مراقب تهاجم آذربایجان به ارمنستان در «هفته‌های آینده» است. یک سخنگو بعداً این گزارش را تلطیف کرد و آن را نادرست توصیف کرد و در عین حال تاکید کرد که ایالات‌متحده از تمامیت ارضی و حاکمیت ارمنستان «قویاً حمایت می‌کند.»
با این وجود، گزارش پولیتیکو تعداد کمی را در ارمنستان شگفت زده کرد. استفاده آذربایجان از نیروی مرگبار و دیپلماسی اجباری علیه ارمنستان، حداقل از زمان موفقیت‌های نظامی باکو در سال 2020 در منطقه مورد مناقشه قره‌باغ، به سختی یک خبر فوری محسوب می‌شود.
به گزارش فارن‌پالسی، از دسامبر 2022، آذربایجان یک محاصره تقریباً یک ساله بر اقلیت ارمنی اعمال کرد، محاصره‌ای که توسط دادگاه‌های سازمان ملل غیرقانونی تلقی می‌شود. باکویی که با هیچ پاسخگویی یا عقب‌نشینی بین‌المللی مواجه نشد، آتش‌بس 2020 را شکست و منطقه را به‌طور نظامی فتح کرد و 120000 ساکن ارمنی را به جای دنبال کردن توافقی با حمایت اتحادیه اروپا که حقوق مدنی آن گروه را در آذربایجان تضمین می‌کرد، اخراج کرد.
مرحله بعدی این درگیری نزدیک است. الهام علی‌اف، رئیس‌جمهور آذربایجان ممکن است اکنون به فکر تصرف یک کریدور فراسرزمینی از طریق جنوبی‌ترین استان سیونیک ارمنستان، که به اصطلاح کریدور زنگزور نامیده می‌شود، باشد.
این کریدور فراسرزمینی، سرزمین اصلی آذربایجان را به منطقه کوچک آذربایجانی نخجوان، به غرب ارمنستان، که با ترکیه و ایران هم مرز است، مرتبط می‌کند.
به عبارت دیگر، یک کریدور فراسرزمینی که از خاک ارمنستان می‌گذرد، نظامی‌سازی می‌شود. دولت ارمنستان همچنان به این طرح اعتراض می‌کند که حاکمیت ارضی‌اش را نقض می‌کند. همچنین از تبدیل شدن کریدور به بهشتی برای فعالیت و تجارت غیرقانونی می‌ترسد.
دولت ارمنستان در عوض چشم انداز ارتباط منطقه‌ای وسیع‌تری را ارائه کرده است. بازکردن مرزها و بازسازی جاده‌ها و راه‌آهن‌های فرامرزی دوران شوروی، که همگی در چارچوب قوانین بین‌المللی تثبیت شده عمل می‌کنند و به حاکمیت کامل کشورهایی که از آن عبور می‌کنند، احترام می‌گذارند. در واقع، باز کردن مرزها سود اقتصادی فوری برای همه کشورهای قفقاز جنوبی به همراه خواهد داشت.
البته چنین چشم‌اندازی تنها با یک معاهده صلح محقق می‌شود که نیکول پاشینیان، نخست‌وزیر ارمنستان در سخنرانی خود در پارلمان اروپا در استراسبورگ در 17 اکتبر بر تعهد دولت خود به امضای آن تاکید کرد. این معاهده مستلزم به رسمیت شناختن حق حاکمیت و تمامیت ارضی هر دو کشور است.
پاشینیان چند روز بعد در چهارمین همایش جاده ابریشم که در تفلیس گرجستان برگزار شد، از طرح موسوم به «چهارراه برای صلح» رونمایی کرد که در آن حمایت ارمنستان برای اتصال منطقه‌ای مبتنی بر قوانین توضیح داده شد. بنابراین مشکل ارمنستان خود کریدور نیست، بلکه اجبار پیرامون اجرای آن است.
علی‌اف در اوایل سال 2021 تهدید کرد: «ما کریدور زنگزور را اجرا خواهیم کرد، خواه ارمنستان بخواهد یا نه. از سال 2021، نیروهای آذربایجان در سراسر مرزهای مستقل شرقی ارمنستان پیشروی کرده‌اند، استراتژی که محققان آن را «الحاق خزنده» توصیف می‌کنند.
در سپتامبر 2022، زمانی که آذربایجان به جنوب شرقی ارمنستان حمله کرد و غیرنظامیان را در داخل کشور هدف قرار داد، در حال آزمایش حد و مرز آنچه جهان خواهد پذیرفت، بود. در پاسخ، اتحادیه اروپا ناظران غیرنظامی غیرمسلح را در سمت ارمنی مرز با آذربایجان مستقر کرد تا بتواند حتی اگر نمی‌تواند حملات بعدی را متوقف کند، حداقل ثبت کند.
خارج از کنترل حاکمیت ارمنستان، کریدور زنگزور آخرین حلقه مفقوده مورد جستجو در یک پیوند فراسرزمینی و ضد تحریم است که ایران و ترکیه را از طریق آذربایجان به روسیه متصل می‌کند. جای تعجب نیست که پیشنهاد مبتنی بر قوانین ارمنستان برای اتصال گسترده منطقه‌ای توسط اتحادیه اروپا و ایالات متحده حمایت می‌شود، در حالی که خواسته‌های آذربایجان توسط روسیه و ترکیه حمایت می‌شود. جمهوری اسلامی ایران به نوبه خود به دنبال استفاده از تمام مسیرهای حمل و نقل موجود است که به آن در تعمیق روابط تجاری و نظامی با روسیه کمک می‌کند.
کریدور زنگزور، در صورت تحقق، مستلزم تغییر در جغرافیای استراتژیک در منطقه اوراسیا خواهد بود و سیاست‌های توسعه‌طلبانه بین دو بازیگر نئو امپریالیستی، ترکیه و روسیه را تقویت می‌کند.
خطرات برای منطقه و فراتر از آن زیاد است. این کریدور ممکن است به اندازه پروژه کریدور زاپوریژیای پیشنهادی ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه برای اتصال سرزمین اصلی روسیه به مواضع الحاق غیرقانونی آن در کریمه از طریق اوکراین، برای منافع غرب آتش‌زا باشد.منبع : اکو ایران
ارسال نظر