الهام علی‌اف چه در سر دارد؟ پشت پرده چرخش جدید جمهوری آذربایجان

ارتش‌های ایران و آذربایجان هفته گذشته در چارچوب توافق همکاری نظامی که سپتامبر گذشته امضا شد، رزمایش مشترکی برگزار کردند. 

به گفته سرتیپ کریم چشک، معاون عملیات نیروی زمینی ارتش ایران، این رزمایش‌ها با هدف تقویت مبارزه با تروریسم و جرائم سازمان‌یافته و همچنین تقویت امنیت پایدار در اطراف رودخانه ارس، که بین ایران و آذربایجان و همچنین ارمنستان جریان دارد، انجام شد.

به نوشته المانیتور، این رزمایش که در استان آذربایجان غربی ایران برگزار شد، شامل گردان‌های نیروهای ویژه واکنش سریع بود و چهار مرحله داشت که عمدتاً بر شناسایی با پهپادها و بالگردها، چتربازی روی مخفیگاه‌های ساختگی و عملیات تعقیب و دستگیری زمینی متمرکز بود. در مرحله آخر، نیروهای ایرانی و آذربایجانی قبل از انجام عملیات «پاکسازی تروریستی»، گلوله‌های توپخانه سنگین شلیک کردند.

فرمانده ایرانی خاطرنشان کرد: «صلح و ثبات منطقه پیام اصلی این رزمایش است» و افزود که این رزمایش به دو طرف اجازه داد تا برای اشتراک اطلاعات جهت دفع تهدیدات تروریستی علیه منافع مشترک ژئوپلیتیکی در قفقاز جنوبی تمرین کنند.

روابطی پر فراز و نشیب

در حالی که ژنرال ایرانی بر نزدیکی تاریخی بین دو کشور تأکید کرد، روابط دوجانبه ایران و آذربایجان در سال‌های اخیر فراز و نشیب‌های متعددی را پشت سر گذاشته است.

ابراهیم رییسی الهام علی افدولت ایران نگرانی از گرم شدن روابط آذربایجان با اسرائیل، دشمن شماره یک خود را پنهان نکرده است. تهران استدلال می‌کند که با رشد این روابط، اسرائیل در همسایگی ایران قرار خواهد گرفت تا به راحتی به برنامه خصمانه خود ادامه دهد. با این حال، باکو این نگرانی‌ها را رد می‌کند و به نوبه خود، ایران را به دخالت در امور خود، از جمله از طریق جاسوسی و حمایت از گروه‌های اپوزیسیون شیعه آذربایجان، متهم می‌کند.

روابط سرد دو کشور در ژانویه ۲۰۲۳ با حمله یک مهاجم ایرانی به سفارت آذربایجان در تهران و سپس تیراندازی به یکی از کارکنان آن، بدتر شد. این حمله منجر به تعطیلی سفارت شد که مقامات آذربایجانی ۱۸ ماه بعد اعلام کردند به مکان امن‌تری منتقل خواهد شد. مقامات ایرانی انگیزه تروریستی برای این حمله را رد کرده‌اند و می‌گویند مهاجم همچنان در بازداشت و در حال محاکمه است.

با این وجود، تهران و باکو امیدوارند روابط خود را به طور پیوسته بهبود بخشند. ماه گذشته، رئیس جمهور فقید ایران، ابراهیم رئیسی، برای افتتاح مشترک دو سد به همراه همتای آذربایجانی خود، الهام علی‌اف، به منطقه مرزی ایران و آذربایجان سفر کرد. در بازگشت از همین سفر بود که رئیسی به همراه وزیر خارجه‌اش، حسین امیرعبداللهیان، و شش نفر دیگر در سقوط بالگردشان در مناطق کوهستانی صعب‌العبور در شمال غرب ایران جان باختند.

 اولویت اتحادهای منطقه‌ای 

دولت ایران با جدیت برنامه‌ای را در سیاست خارجی دنبال کرده است که در آن اولویت با اتحادهای منطقه‌ای برای مقابله با انزوای تهران به دلیل تنش‌ها با دشمنان غربی بر سر برنامه هسته‌ای و حمایت جنجالی‌اش از گروه‌های مقاومت در خاورمیانه است.

ایران در تلاش برای به دست آوردن جای پایی در قفقاز جنوبی، سعی دارد همسایگان را متقاعد کند که در برابر «نفوذ» قدرت‌های بزرگ، به ویژه ایالات متحده، مقاومت کنند.

این خط مشی رسمی در سخنان فرمانده ایرانی در مورد رزمایش مشترک نیز تکرار شد. «با انجام این عملیات‌ها، امنیت ملی و منطقه‌ای تقویت می‌شود و نیازی به حضور کشورهای خارجی نیست.»

به گفته رسانه‌های دولتی و مقامات ایران، چنین رزمایش‌هایی روابط با آذربایجان را از متخاصمانه به استراتژیک تغییر می‌دهد و به تدریج‌تراز قدرت را به نفع ایران تغییر می‌دهد.

یک فعال طرفدار دولت در تمجید از این رزمایش در اکس نوشت: «از برگزاری رزمایش‌های نظامی در پشت مرز آذربایجان [در سال ۲۰۲۲] اکنون به جایی رسیده‌ایم که با آن‌ها رزمایش مشترک برگزار می‌کنیم. اگر به خاطر شکست‌های اسرائیل فتنه‌گر در غزه نبود، این امر امکان‌پذیر نمی‌شد.»