ایران و سوریه آماده جنگ می‌شوند؟

به نظر می رسد ایران باید رویکرد امنیتی خود را تغییر داده و از فاز تهاجمی به فاز دفاعی تغییر وضعیت دهد‌. تلاش ایران باید تمرکز حداکثری بر عراق، کمک به گروه های شیعه این کشور، همکاری با دولت عراق و به خصوص روحانیت این کشور و حتی همکاری با آمریکایی ها بر سر بهبود وضعیت عراق باشد.

سقوط بشار اسد آنقدر سریع بود که بسیاری هنوز در شوک هستند و درست نمی دانند چه اتفاقی افتاده است. با این حال، کم کم باید این واقعیت را بپذیریم که حکومت خاندان اسد پس از نیم قرن به پایان رسیده و سوریه و منطقه وارد دوران جدیدی خواهند شد. اما تاثیر این اتفاق بر ایران چه خواهد بود؟ در این گزارش تلاش داریم برخی وجوه این قضیه را روشن کنیم.

آینده روابط ایران و سوریه/ به سوی جنگ یا صلح؟

شکی نیست که تغییر حکومت در سوریه و سقوط بشار اسد به ضرر ایران تمام خواهد شد. اسد یکی از مهم ترین متحدان ایران به شمار می رفت و ایران برای ابقای او در سال ۲۰۱۱ تلاش فراوان کرد و در جنگ با داعش شهیدان زیادی داد. حکومت جدید سوریه ۱۳ سال پیش ضربات زیادی از ایران دید و احتمالا تا مدتی سیاست های ضد ایرانی در پیش بگیرد.

سقوط دولتی که متحد ایران است و جایگزینی آن با حکومتی که مواضع ضدایرانی دارد، به خوبی نشان می دهد که اتفاقات رخ داده در سوریه به ضرر ایران بوده و خواهند بود‌. اما آیا حکومت جدید دمشق اقدامات عملی جدیدی علیه ایران انجام خواهد داد؟ آیا اختلاف ایران و حکومت جدید سوریه وارد فاز نظامی یا امنیتی می شود؟

پاسخ به پرسش فوق منوط بر این است که از آینده سیاسی سوریه خبر داشته باشیم. اما وقایع سیاسی آنقدر سریع بوده اند که نمی توان به راحتی در مورد آینده سخن گفت. روزنامه «صباح» ترکیه در گزارشی که اخیرا نوشته به پنج سناریوی احتمالی در مورد آینده سوریه پرداخته است. این ۵ احتمال بدین شرح هستند:

الف. ایجاد جمهوری دموکراتیک سوریه از طریق ائتلاف احزاب مخالف با جناح ها و ایدئولوژی های مختلف.

ب. اعلام تأسیس «جمهوری اسلامی سوریه» که هسته آن سازمان تروریستی «هیئت تحریر الشام» خواهد بود.

ج. ایجاد یک «دولت ضد شیعی تحت کنترل اسرائیل» در سوریه.

د. ایجاد «جمهوری فدرال سوریه» تحت نظارت آمریکا.

ه. تجزیه سوریه و شروع دوباره جنگ داخلی در آنجا که این در نهایت به فروپاشی کامل کشور منجر خواهد شد.

با رجوع به احتمالات فوق، می توان در مورد آینده روابط ایران و سوریه اندیشید. شکی نیست که اگر سناریوی "ه" و "الف" به وقوع بپیوندند، تنش ایران و حکومت سوریه وارد فاز عملی و امنیتی نمی شود. اگر سناریوی "د" عملی شود، احتمالا تنش ایران و سوریۀ جدید وارد فاز امنیتی و عملی شود اما بعید است این تنش به جنگ مستقیم یا نیابتی منجر شود. اما اگر سناریوی "ب" یا "ج" محقق شود، احتمال درگیری ایران و سوریه زیاد است. به عبارت دیگر، به قدرت رسیدن کامل سلفی ها و ایجاد یک حکومت اسلام‌گرای جهادی و توسعه طلب در دمشق می تواند ایران و سوریه را وارد فاز جدیدی از تنش کند.

اما چگونه این تنش اوج خواهد گرفت؟ آنچه باعث تبدیل تنش ایران و سوریه جدید به "درگیری" می شود، عملیات احتمالی گروه های سلفی سوریه در عراق است. اهمیت عراق برای ایران به مراتب بیشتر از سوریه است. ورود سلفی ها به عراق هم عمق استراتژیک ایران را تهدید می کند و هم مرزهای ایران را در خطر قرار می دهد‌. به همین دلیل، ایران باید تمام تلاش خود را بکند تا سلفی های سوریه وارد عراق نشوند.

ایران چه باید بکند؟

هنوز مشخص نیست آینده سیاسی سوریه چه خواهد بود؟ آنچه مشخص است این است که یکی از اضلاع قدرت "جبهه مقاومت" از دست رفته و احتمالا جایگاه ایران و متحدانش در تقابل با اسرائیل کمی تضعیف شود‌. اما به جز مساله اسرائیل، خطر مقابله با سلفی‌گرایی، تقابل با ترکیه، جدال با آمریکا و کردها و ... نیز وجود دارند. در میان خطرات موجود، خطر نفوذ سلفی‌ ها در عراق بسیار جدی است و ایران باید جلوی این مساله را بگیرد.

به نظر می رسد ایران باید رویکرد امنیتی خود را تغییر دهد و از فاز تهاجمی به فاز دفاعی تغییر وضعیت دهد‌. تلاش ایران باید تمرکز حداکثری بر عراق، کمک به گروه های شیعه این کشور، همکاری با دولت عراق و به خصوص روحانیت این کشور و حتی همکاری با آمریکایی ها بر سر بهبود وضعیت عراق باشد. حفظ عراق در شرایط کنونی برای ایران مهم ترین اولویت در عرصه امنیتی است.

همزمان، ایران باید هر چه سریعتر باب گفتگوهای منطقه ای با کشورهای عربی و از آن مهمتر، ترکیه را باز کند. همکاری دیپلماتیک با ترکیه که نفوذ زیادی روی گروه های مسلح سوریه دارد می تواند از آتش اختلافات و تنش کم کند.

همچنین، ایران باید زمینه گفتگو با ایالات متحده را فراهم کند تا سطح تنش ها در منطقه کم شود. کاهش سطح تنش مهم ترین عامل در سهولت تغییر وضعیت امنیتی ایران از حالت تهاجمی به دفاع است و دیپلمات های کشور پیشقراول این حرکت خواهند بود‌.