حمله اتمی قریب الوقوع روسیه قابل تشخیص است؟

در تاریخ ۱۷ اکتبر، ناتو مانور بازدارندگی هسته‌ای دو هفته‌ای به نام "ظهور استوار" را در بلژیک آغاز کرد. ناتو انتظار دارد روسیه در اواخر ماه جاری، برای دومین بار در امسال، مانور‌های هسته‌ای خود به نام گروم را برگزار کند.

 به نقل از اکونومیست، ناتو می‌گوید که در "ظهور استوار" ۶۰ هواپیما از ۱۴ کشور متحد پیمان، از جمله بمب افکن‌های ب -۵۲ که از امریکا پرواز می‌کنند، حضور خواهند داشت. ناتو این مانور را "یک فعالیت آموزشی معمول و مکرر" خوانده که ارتباطی با جنگ اوکراین ندارد. با این وجود، واقعیت آن است که بستر برگزاری این مانور بسیار دور از روال عادی و معمول است. در هفته جاری، ناتو حملات هسته‌ای را در جریان یک مانور بزرگ اروپایی، تمرین خواهد کرد. این در حالیست برخی تحلیلگران نگران هستند که این مانور به تشدید تنش هسته‌ای منجر شود.

برهه زمانی فعلی ممکن است هشداردهنده به نظر برسد، اما خطرات هنوز اندک‌اند. با این وجود، نیرو‌های روس هر چه بیش‌تر عقب رانده شوند ترس از آن که "ولادیمیر پوتین" از تسلیحات هسته‌ای علیه اوکراین استفاده کند، بیش‌تر خواهد شد. همان‌طور که او هر از گاهی این تهدید را مطرح کرده است. همان طور که "جو بایدن" رئیس جمهور امریکا گفت: جهان از زمان بحران موشکی کوبا در سال ۱۹۶۲ میلادی به این سو، اکنون با بزرگترین تهدید "آرماگدون" یا آخرالزمانی مواجه شده است.

در اوایل جنگ اوکراین، آمریکا پرتاب آزمایشی موشک بالستیک قاره پیمای "مینوتمن – ۳" را به دلیل ترس از تمدید تنش، به تعویق انداخت. از آن زمان به این سو این رویکرد تغییر کرده و غرب احساس می‌کند که لازم است به روسیه درباره‌ پیامد‌های "فاجعه بار" تسلیحات هسته‌ای هشدار دهد. "ینس استولتنبرگ" دبیرکل ناتو گفته که لغو برنامه‌های نظامی این پیمان، به معنای ضعف است. از دید "هانس کریستنسن" عضو اتاق فکر فدراسیون دانشمندان آمریکایی، این رفتار می‌تواند نمونه‌ای برای کتب درسی درباره تشدید تنش باشد. تنشی که در آن هر دو طرف می‌خواهند نشان دهند که در مورد بازدارندگی جدی هستند و از این که ضعیف به نظر برسند، ترس و نگرانی دارند.

اگر پوتین قصد داشته باشد از مرز هسته‌ای عبور کند، آیا پیش از اقدام، جهان هشداری دریافت خواهد کرد؟ ناظران غربی می‌گویند احتمالاً. برای داوری درباره درجه و میزان پیش آگاهی نسبت به تهاجم روسیه، بینش خوبی نسبت به تصمیم‌گیری کرملین وجود دارد. در مورد ماهواره‌ها و سایر ابزار‌های فنی، بستگی دارد که او از کدام سلاح استفاده نماید.

زرادخانه‌های تسلیحات استراتژیک دوربرد روسیه و آمریکا تحت معاهده استارت جدید که هر کدام از طرفین را به ۱۵۵۰ کلاهک مستقر در موشک‌ها، بمب افکن‌ها و زیردریایی‌ها محدود می‌کند، از نزدیک زیر نظر گرفته می‌شود. مشکل اصلی آن است که بسیاری از این تجهیزات در حالت آمادگی بالا نگهداری می‌شوند و می‌توان آن را بدون اخطار شلیک کرد. ماهواره‌ها و رادار‌های زمینی، موشک‌های بالستیک را تنها پس از شلیک، شناسایی و ردیابی می‌کنند. شناسایی موشک‌های کروز در ارتفاع پایین دشوارتر خواهد بود.

استفاده از این تسلیحات بعید به نظر می‌رسد، زیرا ممکن است با حمله به غرب اشتباه گرفته شود و خطر احتمال جنگ با ناتو را افزایش دهد . ناتو مانور گروم را که در گذشته شامل آزمایش موشک‌های بالستیک قاره پیما از زیردریایی می‌شد، از نزدیک نظاره خواهد کرد.

یک گزینه عملی‌تر، حمله هسته‌ای محدود با استفاده از یک یا چند تسلیحات تاکتیکی روسیه است که عموما دارای قدرت انفجاری کمتر و برد کمتری هستند. ناتو حدود ۱۰۰ سلاح از این قبیل تسلیحات را در اروپا ذخیره کرده است.

کلاهک‌های تاکتیکی روسیه در چندین مکان جدا از هواپیما‌ها و موشک‌هایی که برای تحویل کلاهک‌ها مورد نیاز است، نگهداری می‌شوند. بنابراین، آماده‌سازی برای استفاده از آن‌ها، قابل تشخیص است. نکته کلیدی این است که از طریق ماهواره و وسایل دیگر، جابجایی کلاهک‌ها از مکان‌های ذخیره‌سازی، رصد می‌شوند. کلاهک‌ها با قطار یا کامیون حمل می‌شوند و توسط واحد‌های زبده اداره کل دوازدهم، که مسئولیت نگهداری کلاهک‌ها را بر عهده دارد، محافظت شده و با موتور‌های آتش نشانی و خودرو‌های ویژه بازیابی، همراهی می‌شوند.

کشور‌های غربی این نشانه‌ها را می‌دانند، زیرا پس از جنگ سرد آنان برای دهه‌ها با روسیه همکاری کرده بودند تا ایمنی زرادخانه هسته‌ای خود تحت برنامه کاهش تهدید تعاونی (CTR) را بهبود ببخشند. برخی از تجهیزات و روش‌های تخصصی روسیه با کمک کارشناسان غربی، طراحی شده است.

"ویلیام مون" از اعضای این برنامه می‌گوید: «حرکت بزرگ کلاهک‌ها تقریبا مشخص است و شناسایی می‌شود». با این وجود، برای یک "نمایش تاکتیکی محدود"، روسیه می‌تواند یک یا دو کلاهک پنهان شده در کامیون‌های معمولی را بیرون بیاورد.

"پاول پودویگ" از موسسه تحقیقات خلع سلاح سازمان ملل متحد یک اتاق فکر در ژنو خاطر نشان می‌سازد: زمانی که کلاهک‌ها روی موشک‌های متحرک نصب می‌شد و در جنگل‌ها پنهان می‌شد، یافتن موشک‌های تاکتیکی دشوار بود. با این وجود، روسیه نمی‌داند که آیا تحت نظر است یا خیر و در این باره هرگز قطعیت نخواهد داشت.

"جیمز اکتون" از اندیشکده بنیاد کارنگی استدلال می‌کند که پنهان کردن حرکت کلاهک‌ها بر خلاف هدف روسیه است. او در این باره می‌گوید: «پوتین می‌خواهد ما بدانیم که او برای استفاده هسته‌ای آماده می‌شود. او ترجیح می‌دهد تهدید به استفاده از تسلیحات هسته‌ای را مطرح کند تا امتیاز بگیرد نه آن که واقعا از آن تسلیحات استفاده کند».