جهش جدید کرونا «اُمیکرون» چقدر خطرناک است؟

گزارش‌هایی که تاکنون درباره این سویه جدید منتشر شده‌اند حاکی از آن است که با گونه قوی‌تری از کووید۱۹ رو‌به‌رو هستیم.

دکتر فرهاد سیف متخصص و استادیار ایمنی شناسی مطالعات خود در خصوص این سویه جدید را در قالب یادداشتی ارایه کرده است.

بر اساس مطالعات دکتر سیف واریانت B ۱.۱.۵۲۹ که ابتدا واریانتNu  نام گرفت و پیش‌تر در تقسیم‌بندی سازمان جهانی بهداشت در دسته واریانت‌های تحت بررسی (Variants under monitoring) قرار گرفته بود، برای نخستین بار در ۲۴ نوامبر در آفریقای جنوبی گزارش شد و جزء واریانت‌های نگران کننده(variants of concern)  قرار گرفت. این واریانت که اکنون با عنوان اُمیکرون (Omicron) خوانده می‌شود، اوایل در ۱۰ مورد در سه کشور در دنیا شناسایی شد اما دیروز ۱۳ مورد مثبت در هلند و دو مورد در دانمارک و استرالیا نیز گزارش شد.

این واریانت ۳۲ موتاسیون (جهش) در جایگاه اسپایک داشته است که از نظر ایمنی‌زایی بسیار حائز اهمیت است. واریانت‌ها اکثرا بر اثر تکثیر ویروس و فرصت بیشتر انجام موتاسیون در افراد مبتلا به نقص ایمنی به وجود می‌آیند بنابراین توجه به این بیماران و دریافت به موقع واکسن و بوستر در آنها حائز اهمیت است. دو موتاسیون در واریانت Nu حائز اهمیت است K۴۱۷N و E۴۸۴A که این موتاسیون‌ها شبیه واریانت بتا هستند و در ایجاد مقاومت در برابر واکسن بسیار مهم‌ هستند. این واریانت از دو جنبه حائز اهمیت است: افزایش عفونت‌زایی و افزایش فرار از ایمنی که حتی می‌تواند باعث به وجود آمدن موجی شدیدتر از موج دلتا شود. تاکید سازمان جهانی بهداشت نیز تداوم رعایت پروتکل‌ها به‌ویژه در دریافت کنندگان واکسن است.

جسی بلوم ویروس‌شناس در «مرکز تحقیقات سرطان فرد هاچینسون» که آزمایش‌های اسکن جهشی را برای واریانت B.۱.۱.۵۲۹ ویروس کرونا انجام داده است، می‌گوید: سه جهش این واریانت (اُمیکرون) می‌تواند ویروس کرونا را به هدفی گریزان‌تر برای آنتی‌بادی‌های تولید شده ناشی از تزریق واکسن یا عفونت قبلی تبدیل کند. بلوم اضافه می‌کند: البته خیلی زود است که بگوییم این وضعیت دقیقا برای افرادی که قبلا به کرونا مبتلا شده‌اند یا حتی واکسینه شده‌اند به چه معناست و به آزمایش‌های بیشتری برای دسترسی به داده‌های بیشتر نیاز داریم اما به‌طورکلی کاهش در خنثی‌سازی آنتی‌بادی هرگز چیز خوبی نیست.

او می‌گوید: انتظارم این است که جهش‌های این واریانت به طور کامل از خنثی‌سازی آنتی‌بادی‌های واکسن‌ها یا عفونت قبلی فرار نکنند و آن ‌را از بین نبرند. صرف‌نظر از اینکه این واریانت در نهایت گسترش پیدا می‌کند یا خیر به مردم پیشنهاد می‌کنم هر کاری که می‌توانند برای به حداقل رساندن احتمال ابتلا به کرونا انجام دهند. با توجه به تعداد زیاد موتاسیون‌های این واریانت به‌ویژه در جایگاه اسپایک و نوکلئوکپسید می‌توان این واریانت را با روش PCR تشخیص داد و کیت‌های آن بر مبنای پرایمرهای اختصاصی قابل دسترسی خواهد بود.

این نکته به‌ ویژه برای کشورهایی که تجهیزات توالی یابی نسل جدید کمتر در دسترس است، جهت ردیابی واریانت بسیار مفید می‌باشد. موتاسیون‌های ناحیه RBD و NTD ویروس می‌تواند باعث مقاومت به آنتی بادی‌های نوترالیزان (خنثی کننده همچنین آنتی بادی‌های منوکلونال (تک دودمانی) درمانی شود. موتاسیون‌های Cluster  در ناحیه برش فورین در جایگاه S۱/S۲ می‌تواند باعث افزایش ورود ویروس به سلول‌ها شود و در نتیجه قدرت انتقال ویروس افزایش پیدا کند. حذف ژن پروتئین غیرساختاری ۶ ویروس یا nsp۶ می‌تواند منجر به افزایش گریز ویروس از ایمنی ذاتی شود.

این حذف، می‌تواند دارای اثرات آنتاگونیستی بر عملکرد اینترفرون داشته باشد و در نتیجه قدرت انتقال ویروس افزایش پیدا کند. موتاسیون‌ها در جایگاه نوکلئوکپسید می‌تواند منجر به افزایش عفونت زایی ویروس شود. نسبت به سایر واریانت‌های نگران کننده توانایی زیادی در ایجاد عفونت مجدد یا reinfection دارد. بیونتک اعلام کرد ۶ هفته‌ای می‌توانیم واکسن موثر علیه واریانت جدید ویروس کرونا را بسازیم. این شرکت اعلام کرد که انتظار دارد طی دو هفته آینده به داده‌های بیشتری درباره واریانت جدید و نگران‌کننده ویروس کرونا دسترسی پیدا کند تا بفهمد آیا نیاز به بهبود واکسن کرونای فایزر-بیونتک علیه این واریانت وجود دارد یا خیر.

بیونتک اعلام کرده که داده‌های حاصل از تست‌های آزمایشگاهی روی این واریانت جدید طی حدود دو هفته آینده در دسترس قرار می‌گیرند. این داده‌ها مشخص خواهند کرد که آیا واریانت B.۱.۱.۵۲۹( اُمیکرون) می‌تواند از پاسخ ایمنی ناشی از تزریق واکسن‌های کرونا فرار کند یا خیر. اگر جواب مثبت باشد، فایزر و بیونتک قادر هستند طی شش هفته واکسن کرونای خود را دوباره طراحی کنند و محموله‌های اولیه واکسن جدید را طی ۱۰۰ روز روانه بازار مصرف کنند. با وجود اینکه واریانت جدید اُمیکرون موتاسیون‌های زیادی دارد و این احتمال می‌رود که در برابر آنتی بادی‌های نوترالیزان و منوکلونال مقاومت داشته باشد و همچنین از نظر بالینی نسبت به سایر واریانت‌ها دارای میزان بالاتری از عفونت مجدد است اما امکان شناسایی آن با روش PCR می‌تواند در کنترل موج ناشی از این واریانت مهم تلقی شود.

موتاسیون‌های صورت گرفته در واریانت اُمیکرون در جایگاههای RBD و NTD باعث تغییر تاکتیک ویروس شده است که در مواقعی به ضرر خود ویروس تمام خواهد شد زیرا برای اتصال بیشتر به رسپتور ACE۲  این جهش‌ها صورت گرفته و قسمت حساس ویروس RBD را بیشتر برای سیستم ایمنی نمایان کرده است و افنیتی اتصال را بالا می‌برد.

این افزایش بیان  RBD شاید به علت تغییرات گلیکوزیاسیون سطح ویروس بعد از این جهش صورت گرفته باشد چرا که قبلا این گلیکوزیزاسیون قسمت RBD را استتار کرده بود و این استتار مانع از مهار کامل ویروس می‌شد. در نظر داشته باشید برای شیوع و غالب شدن این ویروس به عنوان واریانت غالب، اُمیکرون به غیر از سیستم ایمنی میزبان بایستی با رقیب خود واریانت‌های دلتا و دلتا پلاس بجنگد و این به سادگی رقابت واریانت دلتا با واریانت آلفا و بتا نخواهد بود و بعید به نظر می‌رسد به راحتی بر روی واریانت دلتا سوار و واریانت غالب شود.

به نظر می‌رسد این موتاسیون‌های زیاد ویروس، واکسن‌ها را از دیدگاه ایمنی همورال و همچنین آنتی‌بادی‌های مونوکلنال (جهت درمان) را تحت تاثیر قرار دهد بنابراین واکسن‌هایی که هر دو ایمنی هومورال و سلولار را فعال می‌کنند، در این خصوص موفق‌تر عمل خواهند کرد اما واقعیت این است که اگر این ویروس به جای ویروس اولیه ووهان بود با آن سیستم ایمنی دو سال پیش هم اکنون میزان مرگ و میر ١٠ برابر امروز بود.

بنابراین امروز این نگرانی جایگاهی ندارد  و خدا را شکر با واکسیناسیون و ایمنی طبیعی این مشکل حل شده است.  واکسیناسیون کلی برای تمام افراد واجد شرایط سریعا تکمیل شود. تاکید می‌شود دوز یادآور به‌سرعت بعد از ٣-۴ ماه برای افرادی که واکسن‌های در پلت فرم سینوفارم برای دوز یک و دو دریافت کرده اند تزریق شود چرا که این امکان وجود دارد که اُمیکرون آخرین واریانت کووید۱۹ نباشد و به دوزهای یادآور جدید برای سال‌های بعد نیاز داشته باشیم. نظر به اینکه سیستم ایمنی نبایستی با پروتئین‌های غیر مهم به غیر از پروتئین‌های غالب ایمنی آن هم در صورت لزوم درگیر شود دیگر برای دوز یادآور از واکسن‌های غیر فعال ویروسی یا وکتور بیس استفاده نشود.

مرزهای ورودی کشور باید بدون هیچ استثنا تحت کنترل و قرنطینه قرار گیرد و افراد ورودی از کشورهای مشکوک تا دو هفته در مکان‌های ایزوله نگه‌داری شوند. مردم فاصله اجتماعی و ماسک زدن را رعایت کنند. در مورد واکسیناسیون افراد ١٢ سال به پایین اقدام منطقی صورت گیرد. با این موارد هیچ مشکلی نخواهد بود و سیستم ایمنی و رعایت پروتکل‌ها باز ما را پیروز خواهد کرد. نگران نباشید. با تمامی تفاسیر، هنوز شواهد کافی مبنی بر افزایش سرایت پذیری اُمیکرون وجود ندارد.

هنوز شواهدی کافی مبنی بر افزایش شدت بیماری ناشی از اُمیکرون وجود ندارد. گزارش‌های اولیه در آفریقای جنوبی در جوانان حاکی از آن است که بیماری خفیف است ولی چند هفته طول خواهد کشید که به طور کامل شدت علائم مشخص شود.

شواهد اولیه حاکی از آن است که احتمال عفونت مجدد ناشی از اُمیکرون بیشتر است. شواهد اولیه حاکی از آن است که هنوز کورتیکواستروئیدها و بلوکرهای IL-۶ در موارد شدید کووید موثر هستند. بررسی کارآیی واکسن‌ها بر اُمیکرون باید در اولویت قرار گیرد و تا چند هفته مشخص می‌شود.  توصیه‌های WHO  برای بخش‌های تحقیقاتی: گسترش توالی یابی ژنومی ویروس، بررسی قدرت انتقال و عفونت‌زایی واریانت، بررسی کارایی واکسن‌ها، بررسی روش‌های بهداشت عمومی برای آنالیز ریسک و مدیریت بیماران. توصیه برای عموم مردم: حفظ فاصله حداقل یک متری اجتماعی، استفاده از ماسک‌های استاندارد، باز کردن پنجره‌ها برای تهویه بهتر به خصوص در اماکن عمومی، جلوگیری از ازدحام و تجمعات، رعایت بهداشت دست ها، دریافت واکسن یا دوز یادآور./ ایسنا