چین برای لیتیوم ایران خیز برمی‌دارد

اوایل اسفند سال گذشته خبر‌هایی منتشر شد که از کشف میلیون‌ها تن لیتیوم در دو معدن حوالی همدان خبر می‌داد؛ خبری که طی آن برآورد می‌شد که بدین ترتیب ایران دارنده چهارمین یا شاید حتی دومین ذخایر لیتیوم جهان است؛ اما این همه ماجرا نیست.

به گزارش اکوایران، هرچند وزارت صمت می‌گوید این نخستین کشف ذخایر لیتیوم در ایران محسوب می‌شود، اما مرور خبر‌های سال‌های گذشته نشان می‌دهد که در دی‌ماه ۱۳۹۱ نیز رئیس وقت سازمان زمین‌شناسی از کشف لیتیوم در ایران خبر داده بود؛ هرچند در ماه‌ها و سال‌های بعد از آن هیچگاه خبر تازه‌ای از سرنوشت آن منتشر نشد.

گفته می‌شود ذخایر اخیر لیتیوم هشت و نیم میلیون تن است؛ رقمی که در نگاه نخست، حیرت‌انگیز به نظر می‌رسد، اما باید این نکته را در نظر داشت که رقم مورد اشاره، میزان «کانسنگ» یا همان سنگ معدن لیتیوم است، نه میزان خالص آن. بر اساس صورتجلسه کمیسیون گواهی کشف وزارت صنعت، معدن و تجارت در اسفند ۱۴۰۱ و مطالعات فنی و اقتصادی انجام‌شده، ذخیره قطعی معدن کشف شده ۸.۵ میلیون تُن کانسنگ لیتیوم با عیار میانگین ۸۱.۲۳ گرم بر تُن و عیار ۷۰ گرم بر تُن تایید شده است.

قطعا کشف اخیر اهمیت فراوانی دارد، اما دو سوال بزرگ این است که اولا وضعیت حفاری و استخراج این ذخایر چگونه خواهد بود؟ و ثانیا پس از ورود رسمی به جمع معدود لیتیوم‌داران جهان، سهم و نقش ایران در این بازار پرسود چه خواهد بود؟

خبرگزاری اقتصاد هفته آلمان با اشاره به خبر کشف میلیون‌ها تن سنگ لیتیوم در ایران، نوشته «مطابق تصاویر ماهواره‌ای ثبت‌شده از LiveEO هنوز هیچ اثری از حفاری این گنج دیده نمی‌شود. همزمان، استخراج معادن در بخش‌های بزرگی از مثلث لیتیوم آمریکای جنوبی در حال کاهش و حتی رکود است». اشاره این رسانه اقتصادی به مثلث لیتیوم آمریکای جنوبی، ذخایر سه کشور بولیوی، آرژانتین و شیلی است که بزرگترین معادن این فلز ارزشمند را در اختیار دارند.

لیتیوم یکی از کالا‌های مهم و مورد تقاضا در جهان است که به عنوان طلای سفید شناخته می‌شود. این فلز سبک در انتقال انرژی و ساخت باتری‌های قابل شارژ و مصارف دارویی کاربرد قابل توجهی دارد. طبق گزارش آژانس زمین‌شناسی ایالات متحده (USGS)، ۸۹ میلیون تن ذخایر تایید شده لیتیوم در سراسر جهان یافت شده است.

ایران سال‌هاست که به دنبال یافتن لیتیوم است و صرفنظر از ادعای کشف نخستین ذخایر لیتیوم در ایران در حدود ۱۰ سال قبل که خبری از سرنوشت آن در دست نیست، وبسایت اقتصاد هفته آلمان، به کشف معادن بزرگ لیتیوم ایران در هفته‌های اخیر در دشت قهاوند در حدود ۵۰ کیلومتری شرق مرکز استان همدان اشاره کرده؛ اما مدعی شده که تصاویر ماهواره‌ای اخیر هیچ‌گونه فعالیتی را که حاکی از استخراج قریب‌الوقوع این ذخایر باشد، نشان نمی‌دهد.

مایکل اشمیت - کارشناس آژانس مواد خام آلمان، که به وزارت اقتصاد این کشور گزارش می‌دهد - می‌گوید عدد اعلامی درمورد ذخایر اخیر، «می‌تواند» ایران را در رتبه دوم دارندگان لیتیوم در جهان قرار می‌دهد. او البته خاطرنشان کرده که «فرض می‌کنم میزان اعلام‌شده، صرفا مربوط به منابع است، نه ذخایر خالص.»

از سوی دیگر، ابراهیم علی مولابیگی - مدیرکل دفتر امور اکتشاف وزارت صنعت، معدن و تجارت - با اشاره به این کشف، از ۸.۵ میلیون تن کربنات لیتیوم صحبت می‌کند که می‌تواند معادل حدود ۱.۶ میلیون تن لیتیوم خالص را در بر داشته باشد.

برای مقایسه میزان بزرگی این ذخایر، می‌توان اشاره کرد که شیلی با ذخایر ۹.۳ میلیون تن لیتیوم خالص، در جهان پیشتاز است. با این محاسبه، در صورت وجود میزانِ اعلام‌شده به عنوان «ذخایر»، ایران را در رتبه پنجم جهانی قرار می‌گیرد و اگر صرفا «منابع» باشد، ایران در رتبه یازدهم جهانی قرار خواهد گرفت.

چین نیز در بازار پرسود و رقابتی لیتیوم بدون سهم نمانده و در سال‌های اخیر موقعیت استراتژیک خود را در تجارت آن قرار داده و در پروژه‌هایی در همین رابطه در سراسر جهان سرمایه‌گذاری کرده است. نویسنده این گزارش به قرارداد همکاری ۲۵ ساله ایران و چین اشاره کرده و یادآور شده که این کشور پهناور و دومین اقتصاد بزرگ جهان، در مثلث لیتیوم آمریکای جنوبی هم دستی بر آتش دارد، بطوریکه اخیراً ۲۴ درصد از سهام شرکت SQM شیلی - یکی از بزرگترین تولیدکنندگان لیتیوم در جهان - را به دست آورده است.

در آرژانتین نیز شرکت چینی Ganfeng اخیراً با شرکت آرژانتینی Lithea - که دارای مجوز دو دریاچه نمک غنی از لیتیوم است - به مبلغ ۹۶۲ میلیون دلار قرارداد بسته است و در پایان ژانویه نیز دولت بولیوی یک قرارداد یک میلیارد دلاری با کنسرسیوم چینی CBC (CATL، BRUNP و CMOC) و شرکت دولتی بولیوی Yacimientos de Litio Bolivianos (YLB) برای توسعه ذخایر جدید لیتیوم امضا کرد.

طبق گزارش بانک بزرگ سوئیس (UBS)، چین تا سال ۲۰۲۵ می‌تواند مسئول حدود یک‌سوم از کل استخراج لیتیوم در سراسر جهان باشد و اگر کار استخراج لیتیوم در ایران اجرایی شود، احتمالا چین شریک اصلی این بازار خواهد بود.

«اقتصاد هفته آلمان» با اشاره به تصاویر ماهواره‌ای دشت قهاوند، نوشته که برخی زمین‌شناسان می‌گویند برخلاف برخی ذخایر لیتیوم جهان از جمله مثلث لیتیوم آمریکای جنوبی، منابع کشف‌شده در ایران به صورت حل‌شده در اعماق آب‌های نمکی نیست که بتوان به‌سادگی آن را پمپ کرد و درصدی از آن در سنگ قرار دارد. همین امر کار استخراج را پیچیده‌تر و گران‌تر می‌کند.

برخی می‌گویند دشت قهاوند تنها جایی در ایران نیست که مقادیر زیادی لیتیوم در آن یافت می‌شود. چند بار ادعا‌هایی درمورد وجود منابع لیتیوم در ۴۰۰ کیلومتری شمال غربی دریاچه ارومیه مطرح شده است؛ ادعایی که هیچگاه به طور واضح رد یا تأیید نشده، اما ادعا‌های دیگر درمورد خشکاندن عمدی دریاچه به دلیل این ذخایرِ ادعایی، بار‌ها رد شده است.

برای مثال، رئیس دانشکده برنامه‌ریزی و علوم محیطی دانشگاه تبریز گفته بود که «وقتی می‌توان از عمق ۲۰۰ تا دو هزار متری، صنایع نفت و گاز را از دل زمین، اقیانوس و دریا‌ها استخراج کرد، قطعاً استخراج لیتیوم از سواحل و عمق پنج یا هشت متری، موضوعی غیرعقلایی و غیراقتصادی برای خشکاندن دریاچه ارومیه محسوب می‌شود. ادعای خشکاندن دریاچه ارومیه به دلیل استخراج لیتیوم غیرمنطقی است و به نظر می‌رسد مطرح کردن این موضوع از نظر علمی فاقد ارزش و محتوای خبری است.»

گزارش مورد اشاره، با این موضوع اشاره کرده و نوشته که «با در نظر گرفتن احتمال وجود لیتیوم در این دریاچه، غلظت این فلز احتمالاً در سال‌های اخیر به میزان قابل توجهی افزایش یافته است، زیرا حجم آب این دریاچه نمک به شدت کم شده است. با این حال، باید دید که آیا استخراج در نهایت از نظر اقتصادی ارزش دارد یا خیر. در سال‌های اخیر برخی رسانه‌های بین‌المللی حدس زده‌اند که ایران عامدانه از احیای این دریاچه غفلت می‌کند تا استخراج احتمالی لیتیوم را ساده‌تر کند؛ اما سیاستمداران ایرانی به شدت این مساله را رد کرده‌اند.»

این رسانه در ادامه با تکرار برخی ادعا‌های تسلیحاتی در مورد سیاست نظامی ایران از جمله مساله پهپاد‌ها در جنگ اوکراین، نوشته که لیتیوم برای جمهوری اسلامی ایران اهمیت استراتژیک دارد. امروزه این فلز نه‌تن‌ها در خودرو‌های برقی، بلکه به عنوان ماده اولیه باتری در سیستم‌های تسلیحاتی استفاده می‌شود و این مساله برای تهران موضوعی مهم محسوب می‌شود.

از سوی دیگر، بررسی تصاویر ماهواره‌ای از مثلث لیتیومی آمریکای جنوبی، یعنی جایی که آرژانتین، بولیوی و شیلی به هم می‌رسند، نشان می‌دهد که توسعه بیابان‌های نمک حاوی لیتیوم در بولیوی و شیلی مدت‌هاست راکد مانده، اما کارشناسان می‌گویند این مسأله به دلیل پایان کار آن‌ها نیست، بلکه به نظر می‌رسد به دلیل سیاست خود این کشورهاست.

مایکل اشمیت - کارشناس آژانس مواد خام آلمان - می‌گوید هرچند ایران در حال حاضر هیچ نشانه‌ای از رقابت با مثلث لیتیوم نشان نمی‌دهد، اما بالاخره این اتفاق خواهد افتاد. او البته مدعی است که «به جز چین یا روسیه - به دلیل تحریم‌های موجود - هیچ‌کس در آینده نزدیک در ایران سرمایه‌گذاری نخواهد کرد و هیچ شرکت غربی نمی‌تواند در این زمینه ورود کند. ممکن است ۵ تا ۱۰ سال خوب طول بکشد تا تولید انجام شود. با این حال می‌توان تصور کرد که لیتیوم در نهایت به بازار برسد؛ آن هم به‌صورت فرآوری شده و از سمت چین.»