ماجرای ربنای شجریان ؛ روایت هوشنگ ابتهاج از ربنای شجریان +فیلم

دعای ربنا یکی از آثار برجسته محمدرضا شجریان و شامل ۴ قسمت از آیات قرآن کریم است که همه با عبارت ربّنا آغاز می‌شوند. این اثر در تابستان سال ۱۳۵۸ بدون تکرار و یک بار برای همیشه ضبط شده و برای مدت ۳۰ سال، جزو برنامه‌های اصلی اداره رادیو و تلویزیون (سازمان صدا و سیما) در ماه مبارک رمضان بوده است.بنا به گفته محمدرضا شجریان، انگیزه اصلی وی از خواندن این دعا، تدریس آن به دو هنرجو بوده و این اثر در یکی از استودیو‌های رادیو ضبط شده است.

روایت هوشنگ ابتهاج (سایه) از ربنای محمدرضا شجریان را ببینید

ربنا طبق سنت اجرایی این دعاها، روی دستگاه‌های قرآنی خوانده شده و از دستگاه رست یا راست شروع شده و در خاتمه به دستگاه عجم (شبیه به ماهور) مدلاسیون می‌شود. (نام عجم بر این دستگاه که یکی از دستگاه‌های هفت‌گانه قرآنی است، می‌تواند نشان دهنده عدم وجود چنین دستگاهی در الحان قدیم عربی باشد!) ربنا در نوار کاستی که محمدرضا شجریان با نام به یاد پدر ضبط کرده، منتشر شده است.

در این اثر به خوبی می‌توان تاثیرات شیخ نصرالدین طوبار و شیخ طه‌الفشنی را مشاهده کرد. این اجرا تقریبا فاقد تحریر است و بجز چند نت، تماما بوسیلهٔ قلط و ویبراسیون اجرا شده‌است. ربنای شجریان از ابتدا، روی نت‌های "سی‌بمل" و سپس "دو" اوج می‌گیرد (روی خط حامل کلید سل) و در حوالی این نت‌ها گردش دارد و تا نت "می‌بمل" به بالاترین نت خود می‌رسد.

متن کامل آیه‌هایی که این دعا‌ها از آن‌ها استخراج شده در ادامه آمده‌اند. در ربنای شجریان، هر آیه از ابتدای ربنا تا آخر آیه خوانده می‌شود.

ربنای نخست:

﴿ربـنـا لَا تُزِغْ قُلُوبَنَا بَعْدَ إِذْ هَدَیْتَنَا وَهَبْ لَنَا مِنْ لَدُنْکَ رَحْمَةً ۚ إِنَّکَ أَنْتَ الْوَهَّابُ﴾ (سورهٔ آل‌عمران-آیهٔ ۸)

باراِلها، دل‌های ما را به باطل میل مده پس از آنکه به حق هدایت فرمودی، و به ما از لطف خویش اجر کامل عطا فرما که همانا تویی بخشندهٔ بی‌منّت.

ربنای دوم:﴿إِنَّهُ کَانَ فَرِیقٌ مِنْ عِبَادِی یَقُولُونَ ربـنـا آمَنَّا فَاغْفِرْ لَنَا وَارْحَمْنَا وَأَنْتَ خَیْرُ الرَّاحِمِینَ﴾ (سورهٔ مؤمنون-آیهٔ ۱۰۹).

زیرا شمایید که، چون طایفه‌ای از بندگان صالح من روی به من آورده و عرض می‌کردند باراِلها ما به تو ایمان آوردیم، تو از گناهان ما درگذر و در حق ما لطف و مهربانی فرما که تو بهترین مهربانان هستی.

ربنای سو م﴿إِذْ أَوَى الْفِتْیَةُ إِلَى الْکَهْفِ فَقَالُوا ربـنـا آتِنَا مِنْ لَدُنْکَ رَحْمَةً وَهَیِّئْ لَنَا مِنْ أَمْرِنَا رَشَدًا﴾ (سورهٔ کهف-آیهٔ ۱۰)

آنگاه که آن جوانان کهف (از بیم دشمن) در غار کوه پنهان شدند، از درگاه خدا خواستند: باراِلها تو در حق ما به لطف خاص خود رحمتی عطا فرما و بر ما وسیلهٔ رشد و هدایتی کامل مهیا ساز.

ربنای چهارم: ﴿وَلَمَّا بَرَزُوا لِجَالُوتَ وَجُنُودِهِ قَالُوا ربـنـا أَفْرِغْ عَلَیْنَا صَبْرًا وَثَبِّتْ أَقْدَامَنَا وَانْصُرْنَا عَلَى الْقَوْمِ الْکَافِرِینَ﴾ (سورهٔ بقره-آیهٔ ۲۵۰).

چون آن‌ها در میدان مبارزه جالوت و لشکریان او آمدند، از خدا خواستند که باراِلها به ما صبر و استواری بخش و ما را ثابت قدم دار و ما را بر شکست کافران یاری فرما

مثنوی افشاری (محمدرضا شجریان)

"این دهان بستی دهانی باز شد" که بیشتر با نام مثنوی افشاری شناخته می‌شود، آوازی است با صدای محمدرضا شجریان، در آواز افشاری، که به سفارش صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران برای ماه رمضان ساخته شد. ترانه‌های این اثر، از میان ترانه‌های دفتر اول، سوم و پنجم مثنوی مولانا انتخاب شده‌اند. نغمه مثنوی، به سبکی خاص در افشاری نواخته می‌شود که "مثنوی پیچ" هم نامیده می‌شود و علت آن چرخش‌های تحریری است که در ۴ نوبت در درآمد و فرود آواز صورت می‌گیرد.

جمله اول مثنوی افشاری – درآمد:

این دهان ب‍‍ستی دهان‍‍ی باز ش‍‍د/ تا خورن‍‍دهٔ لق‍‍مه‌های راز ش‍‍د

جمله دوم مثنوی افشاری-جامه‌دران:

لب فروب‍‍ند از طعام و از شراب/ سوی خوان آسمانی ک‍‍ن شتاب

جمله سوم مثنوی افشاری-عراق:

گر تو ای‍‍ن ان‍‍بان ز نان خالی کن‍‍ی/ پر ز گوهر‌های اج‍‍لالی کن‍‍ی

جمله چهارم مثنوی افشاری-اوج عراق:

طفل جان از شیر شی‍‍طان باز ک‍‍ن/ بعد از آن‍‍ش با مل‍‍ک انباز ک‍‍ن

جمله پنجم مثنوی افشاری-درآمد:

چ‍‍ند خوردی چرب و شی‍‍ری‍‍ن از طعام/ امتحان ک‍‍ن چ‍‍ند روزی در صیام

جمله ششم مثنوی افشاری - جامه‌دران + فرود:

چ‍‍ند شب‌ها خواب را گ‍‍شت‍‍ی اسی‍‍ر/ یک شب‍‍ی بی‍‍دار ش‍‍و دول‍‍ت بگی‍‍ر