راز عجیب دروازه جهنم ؛ دروازه جهنم کجاست؟ فاصبه دروازه دوزخ با ایران

اگرچه این گودال عظیم و نشت گاز آن یکی از فاجعه‌های انسانی به شمار می‌رود، دروازه جهنم را به یکی از معدود جاذبه‌های گردشگری ترکمنستان تبدیل کرده است.

در صحرای وسیع و داغ قره قوم در استان آخال ترکمنستان، در ۲۶۰ کیلومتری شمال عشق آباد و در نزدیکی روستای ۳۵۰ نفری دروازه، حفره‌ای آتشین به قطر حدود ۷۰ متر و عمق تقریبی ۳۰ متر وجود دارد که مردم محلی این دهانه را به‌عنوان «دروازه جهنم» یا «دروازه دوزخ» (Jahennem derwezesi) می‌شناسند. این محل بیش از ۵۰ سال است که در آتش می‌سوزد و درخشش آتش آن از کیلومتر‌ها دورتر دیده می‌شود. 

در اواخر قرن نوزدهم، در سال ۱۹۷۱ میلادی به‌دنبال فعالیت‌های اکتشاف نفت توسط گروهی از محققان اتحاد جماهیر شوروی، به‌طور اتفاقی یک میدان گازی در روستای «دروازه» ترکمنستان کشف شد و کارشناسان و مسئولان پروژه تصمیم به استخراج گاز از این منبع غنی گرفتند.

دکل و تجهیزات لازم برای حفاری چاه‌های اکتشافی و شناسایی میزان ذخایر میدان گازی توسط گروه‌های تحقیقاتی نصب شد. با گذشت مدت زمانی از عملیات حفاری و پیشرفت این پروژه، بر اثر فرونشست زمین مجاور، دکل و تجهیزات زمین‌شناسی و چادرهای محققان درون حفره‌ای عظیم ریزش کرد و ناپدید شد.

در حادثه مذکور به کسی آسیب نرسید؛ اما در پی ایجاد این گودال، مقادیر بسیار زیادی گاز، به‌ویژه گاز متان، در فضا پخش شد که باعث بروز خطرات و تهدیدهای جدی برای منطقه و ساکنان آن روستا می‌شد.

محققان برای جلوگیری از انتشار این گازها در اتمسفر و خطرات زیست‌محیطی، به‌جای کنترل مخزن با هزینه‌های سنگین تصمیم گرفتند دهانه مخزن را به آتش بکشند؛ با این تصور که این گازها می‌سوزند و آتش پس از چند روز خاموش می‌شود؛ اما برخلاف تصور آن‌ها، این آتش تاکنون ادامه دارد و بیش از ۵۰ سال می‌گذرد که این حفره همچنان در حال سوختن است.

اگرچه این گودال عظیم و نشت گاز آن یکی از فاجعه‌های انسانی به شمار می‌رود، دروازه جهنم را به یکی از معدود جاذبه‌های گردشگری ترکمنستان تبدیل کرده است.

حفاری در صحرای قره قوم ترکمنستان توسط محققان اتحاد جماهیر شوروی بدون هیچ مشکلی در حال پیشروی بود؛ تا زمانی که به عمق ۱۴٫۵ کیلومتری زمین رسیدند و ناگهان مته وارد یک فضای خالی شد.

گفته می‌شود که تیم تحقیقاتی برای کشف حقیقت، میکروفونی مقاوم در برابر دماهای بالا به درون گودال فرستادند؛ این میکروفون تنها ۳۰ ثانیه به داخل گودال رفت و پیش از ذوب‌شدن از گودال خارج شد. محققان در همین مدت زمان کوتاه با صداهای عجیبی روی نوار ضبط‌شده مواجه شدند.

طبق گفته افرادی که به این صداها گوش کرده‌اند، صدای ضبط‌شده به گریه و شیون تعداد زیادی انسان شباهت داشت؛ اما تاکنون دلیل این صداها کشف نشده و به‌صورت یک راز باقی مانده است.

دروازه جهنم

ترکمنستان در گذشته از معدود کشورهایی بود که مورد توجه هیچ گردشگری واقع نمی‌شد؛ اما با شهرت دروازه جهنم، گردشگران زیادی به دیدن این گودال آتشین علاقه‌مند شدند؛ تا جایی که از سال ۲۰۰۹ تا سال ۲۰۱۷ حدود ۵۰,۰۰۰ گردشگر برای دیدن دروازه جهنم به ترکمنستان سفر کردند. در سال‌های اخیر نیز سالانه حدود ۱۰,۰۰۰ نفر برای دیدن این جاذبه گردشگری به این کشور که تنها ۶ میلیون نفر جمعیت دارد، سفر کرده‌اند.  

با وجود پتانسیلی که دروازه جهنم به‌عنوان یک جاذبه گردشگری دارد، «قربانقلی بردی محمداف» رئیس‌جمهوری ترکمنستان در سال ۲۰۱۰ میلادی به کارشناسان و مسئولان ترکمنستان دستور داد تا راهی برای خاموش‌کردن شعله‌های این دروازه آتش بیابند؛ اما با وجود تلاش‌های فراوان کارشناسان و محققان، شعله‌های آتش در این گودال همچنان زبانه می‌کشد و دروازه جهنم همچنان یکی از جاذبه‌های گردشگری ترکمنستان به شمار می‌آید.

محمداف دلیل این دستور را جلوگیری از آثار منفی گودال مشتعل بر فعالیت‌های دیگر مخازن گازی منطقه، تخریب محیط زیست و سلامت مردم اعلام کرد؛ اما در سال‌های اخیر، او از هدر رفتن انرژی در این دروازه نیز گله‌مند بوده است.

مخازن گاز، منبع درآمد مهمی در اقتصاد ترکمنستان است و این کشور با داشتن درصد بالایی از ذخایر گازی جهان، یکی از بزرگ‌ترین صادرکنندگان گاز به شمار می‌رود؛ به همین دلیل، بسیاری بر این باورند که رئیس‌جمهوری این کشور به فکر سود حاصل از صادرات گاز است و نگاهی به درآمد‌های گردشگری ندارد.

دروازه جهنم ترکمنستان، گودالی آتشین با قطر دهانه ۷۰ متر و عمق ۲۰ متر است. گرمای متصاعدشده از این گودال را می‌توان از فاصله ۵۰ متری لبه گودال نیز احساس کرد؛ حرارتی که به اطراف گودال می‌رسد، حدود ۵۵ درجه سانتی‌گراد دما دارد؛ دمای درون دروازه نیز حدود ۱,۰۰۰ درجه سانتی‌گراد گزارش شده است. دهانه دروازه جهنم یکی از گرم‌ترین مکان‌های روی زمین به شمار می‌رود.

نمونه‌های خاک گودال نشان می‌داد که نوعی باکتری غنی از متان درون حفره وجود دارد که قادر به زندگی در دمای بسیار بالا است. کارشناسان معتقدند این منطقه از ترکمنستان دارای ذخایر بالای گاز است که باعث شده این حفره همچنان شعله‌ور بماند و تخمین زده‌اند که سال‌های متمادی و طولانی مشتعل خواهد ماند. 

پس از تلاش روسیه در جریان جنگ سرد، چین، ژاپن و آلمان نیز با حفاری‌هایی که بیشترین آن به ۳۰ هزار فوت (کمی بیش از ۹ هزار و ۱۰۰ متر) می‌رسد، تلاش کرده‌اند تا به هسته زمین نزدیک شوند

چاه ابرژرف کورلا روسیه هنوز هم رکورد عمیق‌ترین حفره مصنوعی کره زمین که تاکنون به دست بشر ساخته شده را در اختیار دارد. ساخت این چاه به نام علم و با هدف کشف اعماق ناشناخته‌ها آغاز شد و تا ژرفای ۴۰ هزار فوتی (حدود ۱۲ هزار و ۲۰۰ متری) زمین پیش رفت.

با این حال اتحاد جماهیر شوروی در سال ۱۹۹۲ عملیات حفاری را متوقف و آن را مهر و موم کرد. حفره‌ای که به‌طور دقیق ۱۲ هزار و ۲۶۲ متر زیر سطح زمین امتداد دارد اما تنها با یک درپوش فلزی زنگ‌زده پوشیده شده است.

این حفره آن‌قدر عمیق است که محلی‌ها قسم می‌خورند صدای ضجه و شکنجه شدن اهل جهنم را می‌توان از آن شنید و از این رو نام «دروازه جهنم» را بر آن گذاشته‌اند.

بر اساس گزارش روزیاتو، پروژه حفاری زمین در نزدیکی استان مورمانسک در دهه ۱۹۷۰ زمانی که دانشمندان شوروی می‌خواستند بیشتر در مورد پوسته زمین بدانند آغاز شد. طی دو دهه آنها موفق شدند بیش از ۱۲ کیلومتر در زمین حفاری کنند.

اما در سال ۱۹۹۲ مجبور شدند حفاری را متوقف کنند زیرا دما حدود ۱۸۰ درجه سانتیگراد و بسیار گرم‌تر از چیزی بود که دانشمندان پیش‌بینی می‌کردند.

از طرفی با فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی اساساً بودجه‌ای برای این‌دست برنامه‌ها وجود نداشت. درنتیجه سه سال بعد از فروپاشی، مرکز تحقیقاتی کولا و تاسیسات حفاری تعطیل شد.

اگر کارشناسان بخواهند به حفاری ادامه بدهند و تمام تجهیزات خود را طی این فرآیند از بین نبرند، هنوز باید راهی برای فائق آمدن بر مشکل دمای بالا بیابند.

چین اکنون کمی به رکورد روسیه نزدیک‌تر شده و تلاش می‌کند با اولین کشتی حفاری در آب‌های ژرف اقیانوس خود منشیان (Mengxiang) به ژرفای بیش از ۹ کیلومتری زمین دست یابد.

اگر این پروژه موفقیت‌آمیز باشد اولین سرمایه‌گذاری بشر در گوشته بالایی خواهد بود که دید تازه‌ای به دست خواهد داد و می‌تواند زمینه تازه‌ای در مطالعات علمی پیرامون زمین ایجاد کند.

ژاپن نیز پیش‌تر خبر از برنامه‌های خود برای حفاری در پوسته زمین و رسیدن به گوشته داده بود. در سال ۲۰۱۷ کشتی حفاری دریایی چیکیو (Chikyu) تلاش کرد از ۴ کیلومتری آب و ۵.۹ کیلومتری پوسته عبور کند تا به گوشته برسد که تقریباً ۸۵ درصد از حجم زمین را تشکیل می‌دهد.

دو سال بعد چیکیو موفق شد دو مایل زیر کف دریا را حفاری کند که هنوز با تلاش برنامه‌ریزی‌شده فاصله دارد.

کشورهای دیگر نیز پروژه‌های حفاری عمیق را با اهداف تحقیقاتی و اکتشاف علمی انجام داده‌اند. ازجمله آلمان که در دهه ۱۹۸۰ پروژه حفاری عمیق خود با نام اختصاری KTB را با هدف بررسی پوسته زمین آغاز کرد. آلمانی‌ها به عمق حدود ۹ هزار متری رسیدند؛ رکوردی نزدیک به آنچه چین قصد دارد به آن برسد.

یک بار لوته خیفان، هنرمند هلندی، میکروفونی را با پوشش حرارتی به ته چاه واقع در ایالت بایرن آلمان فرستاد. میکروفون صدای غرشی ضبط کرد که دانشمندان نمی‎‌توانستند توضیح بدهند چیست. لوته خیفان تعریف می‌کند چطور با شنیدن آن غرش احساس ناچیز بودن کرده:

برای اولین بار در زندگی‎ احساس می‌کردم این توپ بزرگی که رویش زندگی می‌کنیم بیدار شده و صدایش آدم را میخ‎کوب می‌کند. بعضی‌ها می‌گفتند انگار صدای جهنم است. بعضی دیگر می‌گفتند انگار زمین نفس می‌کشد.