خطر بزرگی که این روزهای جهنمی تهدیدمان می‌کند!

این روزها با گرم تر شدن هوا میزان اشعه ماورا بنفش خورشید در بسیاری از شهرهای کشور از جمله ایران به  سطح خطرناکی رسیده تا جایی که برخی کارشناسان  پیشنهاد تعطیلی برخی شهرها از جمله تهران را برای حفظ سلامت مردم داده اند، اما اشعه ماورا بنفش چیست و چه خطراتی دارد؟

این روزها شاخص تابش اشعه UV در ساعات ظهر در وضعیت بحرانی و قرمز است؛ اشعه خطرناکی که عامل اصلی سرطان پوست، آب مروارید و پیرپوستی است. بسیاری از مردم نام این اشعه را شنیده‌اند اما هیچ کس آسیب‌های جبران ناپذیر این نور نامرئی را جدی نمی‌گیرد.

اشعه UV یا همان امواج فرابنفش خورشید با طول موجی بین ۱۰۰ تا ۴۰۰ نانومتر که کوتاه‌تر از نور مرئی و بلندتر از اشعه ایکس است جزو امواج خطرناک برای انسان است که غفلت از آن آسیب‌های جبران ناپذیری به پوست و چشم انسان می‌زند.

اشعه UV سه نوع مختلف دارد که شامل UVB، UVA و UVC است. اشعه UVC به علت انرژی بالا و طول موج کوتاهی که دارد عمدتا توسط لایه ازن جذب می‌شود و به جو زمین نمی‌رسد. اشعه UVB نیز که شدت کمتری نسبت به اشعه UVC دارد تا حدود ۹۵ درصد در لایه ازن جذب می‌شود و حدود ۹۵ درصد آن به زمین می‌رسد اما اشعه UVA که طول موج بلندتری دارد عمدتا از لایه ازن عبور می‌کند. اشعه خطرناکی که عامل اصلی سرطان پوست یا ملانوما است. سرطانی که جزو ۵ سرطان شایع در جهان و البته ایران است.

میزان تابش این اشعه خطرناک به خصوص در ساعات ۱۰ صبح تا ۴ بعد از ظهر به اوج خود می‌رسد و در برخی روزهای سال از جمله همین روزها میزان تابش آن به حد خطرناک و بسیار خطرناک می‌رسد به همین علت کارشناسان توصیه می‌کنند، افراد در این ساعات و در روزهایی که میزان این اشعه در سطح خطرناک است تا جای ممکن در خانه بمانند و در معرض تابش مستقیم نور خورشید قرار نگیرند.

داده‌های پایگاه هواشناسی جهانی MSN نشان می‌دهد، این شاخص در ایران و از جمله در تهران در روزهای شنبه تا دوشنبه در وضعیت قرمز است و در ساعات بین ۱۰ تا ۴ بعد از ظهر به بالای ۷ تا ۱۰ می‌رسد که بسیار خطرناک است و مردم نباید در این ساعات که زمان اوج تابش اشعه UV است در معرض تابش مستقیم نور خورشید قرار بگیرند.

اشعه ماورا بنفش چیست و چه خطراتی دارد؟

 سیتی اف هوپ در مورد مضرات اشعه فرابنفش نوشت: اشعه ماوراء بنفش نوعی تابش الکترومغناطیسی است که عمدتاً از خورشید ساطع می شود. در کل سه نوع اشعه ماوراءبنفش یا UV وجود دارد: اشعه UVA، UVB و UVC. اشعه های UVA ضعیف ترین هستند، اما باعث می شوند سلول های پوست سریعتر پیر شوند. اشعه UVB کمی قوی تر است و می تواند باعث آفتاب سوختگی و سرطان پوست شود. اشعه UVC از خورشید با ازن واکنش نشان می دهد و به زمین نمی رسد. با این حال، آنها همچنین می توانند از منابع مصنوعی مانند مشعل های جوشکاری، لامپ های جیوه ای و لامپ های ضدعفونی کننده UV ساخته شده برای از بین بردن باکتری ها تهیه شوند.

اشعه ماورای بنفش چه زمانی خطرناک است؟

اشعه ماورای بنفش از جمله پرتوهای الکترومغناطیس است که اثرات زیست‌محیطی متعددی دارد همچنین خطر تماس با آن از بسیار کم تا خیلی زیاد تقسیم‌بندی می‌شود.

بر اساس اطلاعات سازمان حفاظت محیط زیست اشعه ماورای بنفش (UV) در سال ۱۸۰۷ میلادی کشف و در سال ۱۸۷۹ به کمک دستگاه‌های نورسنجی مشخص شد که اشعه‌های نور خورشید با طول موج کمتر از ۳۰۰ نانومتر به زمین نمی‌رسند و لایه ازن آن‌ها را جذب می‌کند. در اواخر دهه ۱۹۵۰ میلادی دکتر دونالد رابستون با استفاده از فسفر میزان اشعه ماورای بنفش (UV) را روی موجودات زنده به صورت علائم الکتریکی نشان داد.

شناسایی اشعه ماورای بنفش از اهمیت ویژه ای برخوردار است چرا که این اشعه اثرات مضری بر سلامت موجودات زنده وارد می‌کند. برای اولین بار کاهش چشمگیر ازن در اواسط دهه ۱۹۸۰ بر فراز قطب جنوب مشاهده شد. از آن زمان دانشمندان کاهش‌های فصلی بارزی از لایه ازن را در قطب جنوب و به میزان کمتر در عرض‌های جغرافیایی متوسط از قبیل آمریکای شمالی تایید کرده‌اند. تخریب لایه ازن موجب تشدید نگرانی‌ها در خصوص سلامت و اثرات محیط زیستی ناشی از افزایش اشعه UV شده است. اشعه UV سبب ایجاد بسیاری از مشکلات بهداشتی از جمله سرطان و مشکلات محیط زیستی از قبیل کاهش جهانی جمعیت دوزیستان و رنگ پوست و رنگ‌پریدگی صخره‌های مرجانی می‌شود.

منابع تولید اشعه ماورای بنفش

منابع ساطع کننده اشعه ماورای بنفش (UV) عبارتند از : منابع طبیعی(خورشید) و منابع مصنوعی

الف: اشعه ماورای بنفش (UV) خورشید به سطح زمین می‌رسد و برای بسیاری از موجودات زنده کشنده است ولی مقدار زیادی از این تشعشعات توسط مولکول‌های اکسیژن و ازن اتمسفر جذب می‌شود. غالباً طول موج‌های کمتر از ۲۹۰ نانومتر و مقدار قابل توجهی از طول موج‌های محدود ۳۱۵-۲۹۰ نانومتر توسط لایه ازن جذب می‌شود.

ب- منابع مصنوعی تولید اشعه ماورای بنفش به‌طور کلی هر ماده داغی که دمای آن متجاوز از ۲۵۰۰ درجه کلوین باشد، سبب انتشار اشعه UV می‌شود. این مواد دارای اثرات بیولوژیک هستند و در صورتی که دارای طول موج کمتر از ۲۶۰ نانومتر باشند، تولید ازن می‌کنند. قوس‌های تخلیه کننده گاز، قوس‌های جیوه با فشار پایین، قوس‌های جیوه با فشار بالا،‌ قوس‌های زنون با فشار بالا و لوله های نوری از تولید کننده‌های مصنوعی اشعه UV هستند.

نقش ابر ذرات و آلودگی هوا

مقدار ابر تاثیر بسیار زیادی بر میزان تابشی که به سطح زمین می‌رسد، دارد. ابرها و ذرات سبب پراکندگی اشعه تابشی می‌شوند، در حالی که آلاینده‌های هوا از قبیل دی اکسید گوگرد اشعه UV را جذب و پراکنده می‌کنند. جذب اشعه ماورای بنفش (UV) توسط گازهایی به جز ازن به مقدار کم و در مناطقی که آلودگی هوا در حد بسیار بالایی نیست، اتفاق می‌افتد. در زمین‌های پوشیده از برف و یا یخ میزان جذب بسیار کم است. به عنوان مثال انعکاس نور از برف به میزان زیادی شخص اسکی باز را در معرض اشعه UVB قرار می‌دهد بنابراین شدت آفتاب سوختگی و برف، احتمال کوری را در این افراد افزایش می‌دهد.

شاخص جهانی اشعه ماورای بنفش (UV)

شاخص UV یک سیستم بین‌المللی برای گزارش شدت اشعه ماورای بنفش است که توسط سازمان بهداست جهانی WHO سازمان جهانی هواشناسی، برنامه محیط زیست، سازمان ملل و کمیته بین‌المللی محافظت در برابر اشعه‌های غیر یونیزاسیون (ICNIRP) ابداع شده است. این شاخص مقدار اشعه ماورای بنفش خورشید را در سطح زمین نشان می‌دهد همچنین ریسکهای مورد انتظار تماس بیش از حد با اشعه خورشید را به‌صورت روزانه پیش‌بینی می‌کند.

دامنه شاخص از صفر تا مقادیر بالاتر متغیر است. مقدار بالاتر شاخص پتانسیل بیشتری برای آسیب‌رسانی به پوست و چشم دارد و در مدت زمان کوتاه‌تر صدمات شدیدتری را به وجود می آورد. افزایش چشمگیر شیوع سرطان پوست در افراد با پوست روشن شدیداً مرتبط با تماس بیش از حد با اشعه ماورای بنفش (UV) است. شواهد اخیر نشان می‌دهد که عادات افراد در خصوص قرار گرفتن در معرض خورشید مهمترین فاکتور خطر فردی برای آسیب ناشی از UV به شمار می‌رود. شاخص UV از صفر تا ۱۰ تقسیم بندی شده است که در آن صفر نشان دهنده حداقل خطر و ۱۰ نشان دهنده بیشترین خطر است.

اشعه ماورای بنفش چه زمانی خطرناک است؟

اثرات بهداشتی و محیط زیستی اشعه ماورای بنفش

اشعه ماورای بنفش (UV) به ویژه UV-B اثرات زیانباری بر محیط زیست دارد. تشعشعات مزبور صدمات زیادی بر سلامتی انسان پوست چشم و سیستم ایمن فتوسنتز و زنجیره‌های غذایی وارد می‌کند.

برخلاف گیاهان، زئوپلانکتون‌ها و فیتوپلانکتون‌های دریایی، بدن انسان قادر است خود را در مقابل تشعشعات زیانبار UV تا حدودی محافظت کند. این امر خود یکی از دلایلی است که مخاطرات مربوط به گیاهان و میکروارگانیزم‌ها که به‌طور مستقیم حیات انسان را تحت تاثیر قرار میدهند، (محصولات ،گیاهی غلات و فتوسنتز) باید مورد توجه قرار گیرد.

اثرات اشعه ماورای بنفش بر سلامت انسان :

- ضایعات پوستی

- صدمات وارده به چشم

- اثرات بر سیستمهای ایمنی بدن انسان

اثرات محیط زیستی ناشی از افزایش تشعشعات UV

- اثرات اشعه ماورای بنفش بر ترکیب تروپوسفر و کیفیت هوا (اثر مقدار زیادی از اکسیدانهای تروپوسفری اثر بر واکنشهای شیمیایی تغییرات در ترکیبات شیمیایی تروپوسفر و ...)

- اثرات اشعه ماورای بنفش بر مواد در کشاورزی اسباب و اثاثیه در محیط باز مواد ساختمانی مواد به کار رفته در حمل و نقل تولیدات نساجی، رنگها و پوششها، تولیدات نساجی ، محصولات چرمی و و غیره ...)

- اثرات تشعشعات UVB بر گیاهان و محصولات کشاورزی اختلال در فرآیند فتوسنتز، زمان گل دادن تجزیه و سیکل مواد مغذی و ...

- تاثیر بر موجودات دریایی و اقیانوسها (اثر بر شبکه غذایی دریایی تقلیل در فیتوپلانکتونها زئوپلانکتونها و سایر حیوانات آبزی)

- اثرات اشعه ماورای بنفش بر حیوانات اهلی طبق یافته‌های علمی سرطان با یاخته‌های پوسته پوسته شونده در گاو ،اسب ،گربه گوسفند بز و سگ

تهدید منابع غذایی جهانی: بسیاری از محصولات کشاورزی از قبیل گونه‌های مختلفی از منابع اصلی و مهم غذایی از قبیل برنج در مقابل افزایش اشعه UV از خود تغییرات وسیعی از جمله کاهش محصول حساسیت بیشتر به دما، خشکسالی و بیماری‌ها و تغییر در چرخه تولید و تغییر در ترکیبات مغذی را بروز داده‌اند.

اهم اقدامات حفاظت از لایه ازن و ورود پرتو فرابنفش در جو

- همکاری در انجام مشاهدات سیستماتیک پژوهش و تبادل اطلاعات به منظور درک و ارزیابی بهتر اثرات هرگونه تغییرات احتمالی در لایه ازن استراتوسفری بر سلامتی بشر و محیط زیست

- اتخاذ روش‌ها و راهکارهای قانونی و اداری همچنین همکاری در بسط سیاست‌های متوازن به منظور کنترل محدودسازی و یا ممانعت از فعالیت‌های انسانی مخرب لایه ازن از طریق نهادینه سازی پروژه های حفاظت از لایه ازن

- همکاری در تدوین و اجرای روش‌ها، رویه‌ها و استانداردهای توافق شده در کنوانسیون و پروتکل مربوطه به‌ویژه از طریق تدوین و ارائه برنامه کشوری.

- ارائه مستمر اطلاعات مربوط به آمار واردات و مصرف مواد مخرب لایه ازن رویکرد جایگزینی و حذف تدریجی مواد مخرب لایه ازن از طریق همکاری در

اجرای پروژه های جایگزین و حذف cfc کلروفلور و کربنها . گسترش آگاهی عمومی و اطلاع رسانی در مورد ضرورت حفاظت از لایه ازن

اهم اقدامات قانونی و تطبیق مقررات در ایران

- تصویب کنوانسیون وین برای حفاظت از لایه ازن و پروتکل مونترال در زمینه مواد مخرب لایه ازن در اسفند ۱۳۶۹ و الحاقیه های لندن و کپنهاک در فروردین و الحاقیه مونترال در اردیبهشت ۱۳۸۰

۱۳۷۶

- ممنوعیت واردات کمپرسورهای هرمتیک مصرف کننده مواد مخرب لایه ازن . ممنوعیت صدور مجوز برای احداث واحدهای جدید مصرف کننده موارد مخرب لایه ازن

- ممنوعیت صدور مجوز برای توسعه واحدهای مصرف‌کننده موارد مخرب لایه ازن

- شناسایی تمامی وارد کنندگان مواد مخرب لایه ازن به منظور ایجاد سیستم صدور مجوز واردات

- کاهش سود بازرگانی کمپرسورهای غیر فریونی

- تدوین سیستم ملی کدگذاری و تنظیم کد ملی برای مواد و محصولات مصرف کننده مواد مخرب لایه ازن

آیا در خطر ابتلا به سرطان پوست قرار داریم؟

رفتارهای خاصی با سرطان پوست ناشی از اشعه ماوراء بنفش مرتبط است. فعالیت های متداول که شامل قرار گرفتن طولانی مدت در معرض نور خورشید است، مانند رفتن به ساحل، می تواند خطر ابتلا به سرطان پوست را افزایش دهد. حتی زندگی در یک منطقه با نور زیاد خورشید می تواند قرار گرفتن در معرض نور خورشید و خطر را افزایش دهد.

مراقب علائم رایج آسیب خورشید مانند آفتاب سوختگی، لکه ها تکه های پوستی یا آسیب دیده

پوست ضخیم و خشک روی گردن باشید چرا که  همه این علائم آسیب و فعالیت های خورشیدی با خطر سرطان مرتبط هستند.

اجتناب از قرار گرفتن در معرض نور خورشید بیشتر به پوشاندن صورت و بدن در هنگام بیرون رفتن بستگی دارد. کلاه می تواند به محافظت از صورت کمک کند و پوشاندن مناطقی از بدن که اغلب در معرض نور خورشید قرار نمی گیرند یا بیشتر به آفتاب سوختگی حساس هستند، به محافظت از بدن شما کمک می کند. بالم لب با SPF و عینک آفتابی از لب ها و چشم ها در برابر اشعه UV محافظت می کند. ضد آفتاب نیز بسیار مهم است و باید در هر جایی که لباس نمی پوشید استفاده شود. در مکان هایی که در معرض نور شدید خورشید قرار دارید، باید به طور مرتب از ضد آفتاب استفاده کرد.

فتوتراپی، درمانی برای برخی از بیماری های پوستی مانند پسوریازیس، شامل دارویی است که شما را نسبت به اشعه ماوراء بنفش حساس تر می کند. داروهای دیگری نیز وجود دارند که می‌توانند شما را نسبت به نور خورشید حساس‌تر و مستعد آفتاب‌سوختگی کنند، بنابراین مطمئن شوید که آیا ممکن است به محافظت بیشتری در برابر آفتاب نیاز داشته باشید. نورهای سیاه که اغلب در باشگاه ها استفاده می شوند، اشعه های UVA را منتشر می کنند.

اگرچه اشعه های UVA ضعیف ترین نوع اشعه ماوراء بنفش هستند، اما قرار گرفتن مکرر در معرض آنها برای شما خوب نیست. کسانی که با چراغ های سیاه کار می کنند باید مراقب نوردهی خود باشند. لامپ های بخار جیوه هنگام کار درست افراد را در معرض اشعه ماوراء بنفش قرار نمی دهند، اما اگر شکسته شوند، اشعه UV ساطع می کنند. لامپ‌های بخار جیوه اغلب برای روشنایی مکان‌های عمومی مانند خیابان‌ها یا سالن‌های ورزشی استفاده می‌شوند، بنابراین آگاهی از اثرات مضر احتمالی آن مهم است.

چرا باید در وضعیت خطرناک اشعه ماورای بنفش در خانه ماند؟

مهندس علی گورانی، کارشناس بهداشت پرتوها درباره خطرناک اشعه یو وی به پژوهشگر ایرنا گفت: ۸۰ درصد علت ابتلای افراد به سرطان پوست تابش اشعه UV است و در مورد کاتاراکت یا همان آب مروارید که یک بیماری خطرناک چشمی است، سهم این اشعه در بروز این بیماری بین ۸۰ تا ۹۰ درصد است. علاوه بر آن اشعه UV عامل اصلی پیر پوستی است.

ایرانیان خطرات نور خورشید را جدی نمی‌گیرند

وی افزود: خطرات مهم این اشعه نامرئی البته با رعایت یکسری اصول بهداشتی بسیار ساده قابل کنترل است اما متاسفانه مردم ما این اصول ساده را جدی نمی‌گیرند و با سهل انگاری به سمت بیماری‌ها و آسیب‌های جبران ناپذیری می‌روند که هزینه‌های زیادی را به جامعه تحمیل می‌کند.

جامعه‌ای که مردم آن به علت آسیب اشعه فرابنفش خورشید دچار پیر پوستی می‌شوند از نظر اقتصادی نیز جامعه‌ای خسته خواهد بود. بنابراین تبعات بسیار خطرناک اشعه یو وی فقط در بروز بیماری نیست بلکه اقتصاد یک جامعه را دچار بحران‌های بزرگ می‌کند. در حالی با آموزش و اصلاح رفتار به راحتی می‌توانیم عوارض اشعه UV را در بین مردم کم کنیم.

مدیر سابق بهداشت پرتوهای هسته‌ای و الکترومغناطیس وزارت بهداشت گفت: میزان تابش اشعه فرابنفش خورشید در تمام گسترده ایران در چهار گوشه این کشور بسیار بالاست. نمی‌توان جلوی تابش این اشعه خطرناک را گرفت. فقط می‌توانیم با رعایت یکسری اصول بهداشتی آسان و ارزان از آسیب‌های آن کم کنیم.

اشعه UV در سایه حذف نمی‌شود

وی افزود: مردم باید بدانند در ساعات شدت تابش اشعه فرابنفش تا جای ممکن نباید از خانه خارج شوند. با این حال اگر افرادی به هر علتی از جمله رفت و آمد به محل کار از خانه خارج می‌شوند باید سعی کنند در سایه باشند. البته میزان اشعه UV در سایه از بین نمیرود اما حدود ۵۰ درصد کمتر می‌شود.

اشعه UV مهمترین عامل شیوع سرطان پوست، بیماری آب مروارید و پیر پوستی است

گورانی گفت: اشعه UV نه تنها در سایه از بین نمی‌رود بلکه در روزهای برفی نیز به شدت وجود دارد زیرا این اشعه خاصیت بازتاب و انعکاس دارد و مثلا در برف به علت بازتاب اشعه UV پس از برخورد با ذرات کریستال برف به میزان ۸۰ درصد بیشتر و میزان آن ۱۸۰ درصد می‌شود به همین علت کسانی که در برف تردد می‌کنند و در معرض تابش نور خورشید قرار می‌گیرند مانند کوهنوردان مانند لبو سرخ می‌شوند و پوست آن‌ها به شدت می‌سوزند.

افرادی هم که در ساحل دریا در معرض این اشعه قرار می‌گیرند نیز به علت بازتاب این اشعه از روی شن و ماسه‌ها، میزان دریافت این اشعه را به میزان ۴۰ درصد بیشتر تجربه می‌کنند و میزان دریافت این اشعه در ساحل به ۱۴۰ درصد می‌رسد.

وی افزود: شاخص تابش اشعه UV با عددی بین صفر تا ۱۱ معرفی می‌شود. عددی که به آن UV INDEX می‌گویند و یک شاخص جهانی است. در صورتی که میزان این عدد بین صفر تا ۳ باشد خطر زیادی ندارد. میزان تابش ۴ و ۵ در حد متوسط است. میزان تابش بین ۵ تا ۷ خطرناک است و میزان تابش بالاتر از آن بسیار خطرناک و بحرانی است.

مدیر سابق بهداشت پرتوهای هسته‌ای و الکترومغناطیس وزارت بهداشت گفت: زمانی که شاخص UV به عدد ۱۰ و بالاتر می‌رسد به هیچ وجه نباید افراد در معرض تابش نور مستقیم خورشید قرار بگیرند اما در زمانی که این شاخص اعداد کمتری را نشان می‌دهد حتما باید اصول بهداشت پرتوها را که بسیار ساده هستند رعایت کنند.

۵ اصل بهداشت پرتوها

وی افزود: اولین اقدام این است در سایه باشند و حتما از کلاه لبه دار که لبه آن حدود ۷ سانتی متر باشد، استفاده کنند تا صورت را پوشش دهد. دومین اقدام این است که از لباس‌هایی استفاده کنند که باعث جذب اشعه UV به پوست نشود.

در بسیاری از کشورهای پیشرفنه لباس‌ها نیز از نظر میزان محافظت از پوست مانند کرم‌های ضد آفتاب، شاخص SPF دارند که نشان دهنده میزان محافظت آن‌ها از پوست است و لباس‌هایی که محافظت بیشتری دارند، قیمت بیشتری دارد. اما در ایران که این شاخص را برای لباس نداریم باید توجه کنیم که لباس زیاد منفذ نداشته باشد و پارچه آن کیپ باشد.

مهندس گورانی ادامه داد: در برخی کشورها مانند چین استفاده از لباس مناسب برای بسیاری از اقشار مانند کشاورزان اجباری است زیرا می‌دانند که بی‌توجهی به این مساله در جمعیت بالای این کشور چه بار مالی و تبعات اقتصادی بزرگی دارد.

عینک آفتابی استاندارد، اجباری است

وی گفت: پس از کلاه و لباس مناسب، اقدام مهم دیگر استفاده از عینک آفتابی با سطح محافظت ۴۰۰ نانومتر است که اصطلاحا به آن عینک‌های UV۴۰۰ می‌گویند البته باید توجه شود که این سطح محافظت عینک واقعی باشد زیرا در بازار عینک‌ها تقلب زیاد است. این عینک‌ها باید تا جای ممکن کل سطح چشم و اطراف را بگیرند به طوری که نور خورشید از لبه‌های عینک به چشم نرسد، در غیر این صورت به علت تاریک شدن فضای عینک و باز شدن مردمک چشم میزان جذب اشعه UV در چشم بیشتر هم می‌شود.

کارشناس بهداشت پرتوها افزود: اقدام مهم بعدی استفاده از محافظ‌های فیزیکی از پوست یا همان کرم‌های ضد آفتاب است که باید به مقدار کافی روی پوست قرار گیرد تا مانع برخورد و جذب اشعه UV در پوست شود. این کرم‌ها با SPF‌های مختلف در بازار وجود دارند اما شایعترین نوع آن کرم‌های با SPFهای ۳۰ و ۵۰ است.

کرم با SPF بالاتر مثلا ۶۰ باید با تجویز پزشک مصرف شود و البته در این مورد هم باید خیلی دقت شود که این محصول تقلبی نباشد زیرا تقلب در این محصولات خود یک صنعت بسیار بزرگ است.