مهاجرت نوآوران به شمال

اقتصاد دیجیتال و نوآور در کشور ما چیزی شبیه به «پلن بی» در استراتژی‌های رقابتی است. پیچیدگی‌های حاکم بر دنیای سیاست مدت‌هاست توان نفس کشیدن را از کسب‌و‌کارهای سنتی گرفته و دوره‌‌ رکود و رخوت را برایشان طولانی‌تر و کشدارتر کرده است. در چنین شرایطی کسب‌و‌کارهای نوآور بیشتر در کانون توجهند. بازیگران اکوسیستم نوآور هم خودشان سخت در تلاش و تقلا هستند و به هر دری می‌زنند که بقایشان حفظ شود. راهی که تعدادی از کسب‌و‌کارهای نوآور در پیش گرفته‌اند، مهاجرت به مناطق آزاد و ویژه اقتصادی است.

مناطق آزاد؛ بهشت کسب‌و‌کارهای نوآور

اکوسیستم کسب‌و‌کارهای نوآور مناطق آزاد به‌سرعت در حال رشد است و کسب‌و‌کارهای زیادی هم از شهرهای بزرگ راهی این مناطق می‌شوند. انزلی، کیش، چابهار، ارس، ماکو، اروند، فرودگاه امام و قشم هشت منطقه آزاد تجاری‌ کشور هستند که به‌زودی هفت منطقه دیگر هم به این تعداد اضافه خواهد شد. این مناطق که به بهشت سرمایه‌گذاری و واردات و صادرات شناخته می‌شوند، تفاوت‌هایی در قوانین و مقررات با مناطق عادی دارند که شاه‌بیت آن معافیت‌های مالیات و حقوق و عوارض گمرکی است.

اگر کسب‌و‌کارهای دانش‌بنیان در مناطق آزاد عضو مراکز رشد و نوآوری یا پارک‌های علم و فناوری باشند، بدون نیاز به مراجعه به کارگروه ارزیابی معاونت علمی و فناوری از معافیت‌های مالیاتی ۲۰ ساله و همین‌طور پرداخت عوارض و حقوق گمرکی و سود بازرگانی معاف می‌شوند، برای تمام یا بخشی از هزینه تولید، عرضه یا به‌کارگیری نوآوری و فناوری وام می‌گیرند و عوارضی از آن‌ها برای صادرات کالاها و خدمات گرفته نمی‌شود.

چابکی در اعطای مجوزها و مشوق‌های خاص مالی در مناطق آزاد برای کسب‌و‌کارهای نوآور کاربردی است. از آن‌طرف نیز چون تقاضاها و گردش‌ مالی در مناطق آزاد بالاست، وجود زیرساخت‌هایی مثل فرودگاه‌ها، بندرگاه‌ها، بیمارستان‌ها، تأسیسات رفاهی و اقامتی، ظرفیت‌های گردشگری و شبکه‌ای گسترده از تجار و بازرگانان و سرمایه‌گذاران که تجربه‌هایی در زمینه صادرات و بازارهای خارجی دارند، برای کسب‌و‌کارهای نوآور نیز تقاضا ایجاد می‌کنند. جذب و استخدام نیروی کار در مناطق آزاد راحت‌تر است و به کسب‌و‌کارهای نوآور هم تخفیف‌هایی در تعرفه‌های مصوب خدمات داده می‌شود.

تیم‌هایی که به انزلی رفته‌اند

در میان مناطق آزاد تجاری کشور، انزلی یکی از مناطقی است که در حال تبدیل شدن به قطب نوآوری کشور است. منطقه‌ای که چشم بسیاری از تیم‌های نوآور را گرفته و برخی حتی بساط خود را جمع کرده‌اند و در این منطقه مستقر شده‌اند. انزلی با بازارهای کشورهای منطقه‌ای ارتباطات گسترده‌ای دارد و شرکت‌های دانش‌بنیان نیز از این منطقه محصولات خود را به بازارهای منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای صادر می‌کنند. انزلی در زمینه جذب سرمایه‌گذاری عملکرد بهتری نسبت به دیگر مناطق از خود نشان داده است.

در حوزه نوآوری، مرکز رشد واحدهای فناور این منطقه که کار خود را از سال ۸۶ شروع کرده، بستر مناسبی برای تجاری‌سازی فناوری‌های نوین و کسب‌و‌کارهای نوپا ایجاد کرده است. این مرکز علاوه بر خدمات‌دهی به تیم‌های نوآور استان گیلان، به عنوان هاب نوآوری منطقه‌ای به شرکت‌های نوآور استان‌های مازندران، اردبیل و زنجان و تهران خدمات می‌دهد و تیم‌های زیادی نیز دفاتر خود را به این مناطق انتقال داده‌اند. از جمله تیم‌های شناخته‌شده‌ای که بخشی از فعالیت‌های خود را از تهران به منطقه آزاد انزلی منتقل کرده‌اند، می‌توان به هلدینگ هزاردستان و زیرمجموعه‌های آن مثل کافه بازار و بلد و دیوار اشاره کرد.

کسب‌و‌کارهای نوآور دیگر مثل پونیشا، تاپ‌پین و نشان نیز همین راه را در پیش گرفته‌اند. تیم‌های دیگری مثل والکس و ارزجو نیز برای استقرار در منطقه پیش از شیوع ویروس کرونا مذاکراتی داشته‌اند. گفته می‌شود هلدینگ فناپ که از بزرگ‌ترین مجموعه‌های آی‌تی کشور است نیز هم‌اکنون پروژه‌هایی برای سرمایه‌گذاری در استان گیلان دارد و بعید نیست که دفتری هم در انزلی دایر کند.

بهره انزلی برای تیم‌های نوپا

آمار دقیقی از تعداد تیم‌های نوآور مستقر در انزلی در دسترس نیست. نهادهایی مثل مرکز رشد واحدهای فناور بندر انزلی، سازمان مناطق آزاد انزلی و پارک علم و فناوری گیلان هر کدام بخشی از بازیگران اکوسیستم نوآور این استان را زیر چتر حمایت خود دارند و فضا، امکانات و حمایت‌هایی را برای فعالیت‌های نوآورانه در اختیار تیم‌ها قرار می‌دهند.

مدیر مرکز رشد واحدهای فناور بندر انزلی در این رابطه به کارنگ می‌گوید: «هم‌اکنون بیش از ۳۰ تیم‌ دانش‌بنیان در مرکز نوآوری انزلی در حوزه‌های آی‌تی، صنایع غذایی، صنایع شیمیایی، کشاورزی و مکانیک فعالیت می‌کنند که ۲۰ درصد آن‌ها غیربومی هستند.» به گفته یدالله اسدپور، منطقه آزاد انزلی همواره از حضور افراد صاحب ایده و سرمایه‌گذاران اکوسیستم نوآوری استقبال کرده و ظرفیت‌ها و امکانات خود را برای رشد و توسعه فعالیت‌های نوآورانه در اختیار تیم‌ها قرار می‌دهد

علاوه بر این موارد که رئیس مرکز رشد واحدهای فناور به آن‌ها اشاره کرد، در این منطقه مرکز شکوفایی شرکت‌های نوآور و دانش‌بنیان و شورایی هم به نام «حمایت از ایده‌های نو» برای جذب طرح‌های سرمایه‌گذاری در حوزه‌های مختلف تشکیل شده است. معرفی تیم‌ها به بانک ها نیز از دیگر برنامه‌های حمایتی مرکز رشد واحدهای فناور انزلی است.

حسن همجواری با تهران

سازمان منطقه آزاد انزلی نیز معافیت‌ها و امتیازهایی شبیه به مرکز رشد واحدهای فناور بندر انزلی برای کسب‌و‌کارهای نوپا دارد. امتیازهایی که به باور دبیر کارگروه توسعه اکوسیستم استارتاپی پارک علم و فناوری گیلان، جایگاهی ویژه به این استان بخشیده و آن‌چنان جذاب است که تیم‌ها از دیگر مناطق کشور نیز جذب آن می‌شوند. آن‌طور که ایمان قربانی می‌گوید هم‌اکنون ۳۰۰ کسب‌و‌کار نوآور در پارک علم و فناوری گیلان مستقر هستند که ۲۰ درصد آن‌ها غیربومی‌اند. او با تأکید بر بلوغ اکوسیستم نوآور گیلان و منطقه آزاد انزلی، مهم‌ترین دلیل در این رشد را تعامل اشخاص و تیم‌های نوآور و تبادل فناوری می‌داند و چنین توضیح می‌دهد: «مهم‌ترین مزیت استان گیلان و منطقه انزلی برای کسب‌و‌کارهای نوپا فاصله نزدیک آن با پایتخت کشور است. موضوع فاصله حتی درباره شهر رشت و منطقه آزاد انزلی نیز صدق می‌کند. چراکه اغلب کسانی که در شرکت‌های بزرگ در منطقه آزاد فعال بوده و هستند، در رشت سکونت دارند.»

قربانی تفاوت‌های آب‌و‌هوایی خطه شمال با دیگر مناطق کشور را نیز عاملی تعیین‌کننده می‌داند و اضافه می‌کند: «از گذشته‌های دور بسیاری از شرکت‌های بزرگ واحدهای اقامتی و تفریحی و نمایندگی‌ خود را در استان گیلان تأسیس یا مستقر می‌کردند که امروزه نیز برای کسب‌و‌کارهای نوآور جذابیت زیادی دارد.» او شاخص نیروی انسانی را دیگر مزیت نسبی استان گیلان و منطقه آزاد انزلی معرفی می‌کند و در توضیح می‌گوید: «گیلان نسبت به جمعیت خود دارای بیشترین تعداد توسعه‌دهنده و برنامه‌نویس در کشور است. ۵۰ تا ۶۰ درصد کسب‌و‌کارهای ثبت‌شده در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات فعالیت می‌کنند و از سویی هم نیروهای کار متخصص و دانش‌آموخته نسبت به تهران ارزان‌تر و در دسترس‌تر هستند و ارتباطات نزدیکی هم با اکوسیستم نوآور تهران دارند. بنابراین طبیعی است که گیلان و به‌خصوص انزلی فرصتی جذاب برای حضور یا سرمایه‌گذاری تیم‌ها و کسب‌و‌کارها باشد.»