تورم در آستانه انفجار شد؟

 عبدالناصر همتی رییس پیشین بانک مرکزی اعلام کرده‌است که طی دو سال و نیم گذشته، دولت سیزدهم، ۶۰۰ هزار میلیارد تومان پول چاپ کرده است، این بدان معنا است که در سی ماه پایه پولی، ۱۱۵ درصد افزایش داشته است. او گفته است که «از زمان هوخشتره تا شهریور ۱۴۰۰»، جمع این رقم، ۵۱۹ همت بوده است. افزایش میزان چاپ پول بدون پشتوانه تیشه به ریشه هر اقتصادی می‌زند و انجام هر نوع فعالیت اقتصادی را با مشکلات جدی رو به رو می‌کند.

دولت روحانی چقدر پول چاپ کرد؟

حجم پایه پولی از ۹۵ هزار میلیارد تومان در ابتدای دولت نخست روحانی به بالغ بر ۵۰۰ هزار میلیارد تومان در پایان خرداد ۱۴۰۰ رسید. یعنی در ۸ سال ریاست جمهوری روحانی، ۴۰۵ هزار میلیارد تومان چاپ پول صورت گرفته است. اما رشد پایه پولی در دولت اول روحانی حدود ۹۴ درصد بوده است. داده‌ها نشان می‌دهد رشد سالانه پایه پولی در پنج سال نخست دولت روحانی هیچگاه بالا‌تر از ۲۰ درصد نبوده است، در سال ۹۳ رشد این متغیر پولی تنها ۱۰.۷ درصد به ثبت رسید. پس از سال ۹۳ شاهد سیر صعودی در رشد پایه پولی هستیم. رشد ۲۴.۲ درصدی پایه پولی در سال ۹۷ را می‌توان نقطه آغازی برای جهش آن دانست.

رشد سالانه این متغیر در سال ۹۸ به رقم ۳۲.۸ درصد را به رسید. این رقم در سال ۹۹ با کمی کاهش به ۳۰.۱ درصد رسید. داده‌ها نشان می‌دهد از سال ۹۷، تحریم‌ها و موانع ناشی از آن باعث شد دولت با کسری بودجه رو به رو شود که در نهایت باعث افزایش پایه پولی شد. در نتیجه تحریم‌ها و موانعی که بر سر فروش نفت از سال ۹۷ آغاز شد، باعث شد تا دولت با کسری بودجه شدیدی مواجه شود، که این کسری منجر به استقراض و نهایتا به افزایش در پایه پولی ختم شد. در نهایت در دولت دوم حسن روحانی رشد پایه پولی به ۱۶۸ درصد رسید.

خط اعتباری بانک مرکزی

هادی حق شناس اقتصاددان در این باره گفت: «چاپ پول در بانک‌های مرکزی زمانی اتفاق می‌افتد که ما‌به‌ازای آن کالا تولید شده باشد. به عبارتی دیگر وقتی کالا تولید می‌شود ما‌به‌ازای تولید کالا پول چاپ می‌شود. در ایران نفت این نقش را دارد و وقتی ما نفت میفروشیم، آن را به دلار تبدیل می‌کنیم. دولت وقتی دلار را تحویل بانک مرکزی می‌دهد ما‌به‌ازای دلار کسب‌شده بانک مرکزی پول چاپ می‌کند و به خزانه تحویل می‌دهد. اما هنگامی که دولت بیش از درآمد‌های خود به پول احتیاج داشته باشد، اصطلاحا از خط اعتباری بانک مرکزی استفاده می‌کند. به طور مشخص دولت نهم و دهم برای مسکن مهر از این خط اعتباری ۴۵ هزار میلیارد تومانی استفاده کرد. در آن مقطع معادل ۲۵ درصد حجم نقدینگی کشور بود».

حجم بالای نقدینگی

او ادامه داد: «به هر حال به این گونه پول‌هایی که بدون وجود کالا چاپ می‌شود، پول پر قدرتی است که بسیار بر روی نرخ تورم تاثیر دارد. دولت نهم و دهم چنین تجربه تلخی را داشت و وقتی که با تحریم‌ها در سال ۹۱ همراه شد ما با تورم‌های افسار گسیخته رو به رو شدیم. بعد از اینکه دولت یازدهم بر سر کار آمد با استفاده از انضباط‌های مالی تورم فروکش پیدا کرد و برای اولین در دو سال متوالی تورم یک رقمی را در کشور دیدیم. الان داستان یکبار دیگر تکرار شد با این تفاوت که در دولت نهم و دهم درآمد‌های افسانه‌ای نفت بود و بعد با تحریم‌ها کشور مواجه شد. در اینجا آن تورم‌های افسانه‌ای نیست و تحریم‌ها همچنان برقرار است، اما با چنین حجمی از چاپ پول مواجه شدیم که ۶۰۰ هزار میلیارد تومان است. این منجر شده‌است که حجم نقدینگی بر اساس آخرین آمار نزدیک به ۸ میلیون میلیارد تومان باشد. یعنی حجم نقدینگی در دو سال و نیم اخیر دو برابر شده است».

این اقتصاددان در ادامه گفت: «آثار این افزایش نقدینگی تورم ماندگار بالای ۴۰ درصد در اقتصاد ایران است. میانگین تورم در ۵ سال گذشته دو برابر میانگین قبل از سال ۹۷ است. به عبارت دیگر تا قبل از سال ۹۷ میانگین تورم زیر ۲۰ درصد بود. برآورد تحریم‌های جدید، شروع کار این دولت و چاپ پول پر قدرت، چند برابر شدن تورم کشور است. در این شرایط، فقر در اقتصاد ایران عمق پیدا کرده، تعداد مستاجران افزایش و آسیب‌های اجتماعی گسترش یافته‌است. از سوی دیگر فاصله دهک‌های درآمدی رشد و میزان یارانه‌بگیران افزایش یافته‌است.

تورم آثار غیرمستقیمی مانند ازدواج‌های دیرهنگام، عمیق شدن مسائل اخلاقی و افزایش هزینه‌های درمان و آموزش را به همراه دارد. الان ۹۰۰ هزار نفر دانش آموز ترک تحصیل‌کرده و یا بازمانده از تحصیل در کشور ما وجود دارد. آثار ویرانگر چاپ پول خود را در قالب تورم و افزایش آسیب‌های اجتماعی خود را نشان می‌دهد. علی رغم اینکه دولت در سال گذشته مشوق‌های فرزندآوری زیادی در نظر گرفت، تعداد فرزندان متولد شده کمتر از سال قبل بود. وقتی مسئله از ریشه حل نشود مشوق‌ها نیز هیچ گونه اثر مثبتی ندارد. وقتی ما هزینه پیشگیری را نمی‌پردازیم باید چند برابر آن هزینه درمان را بپردازیم. نماد پول چاپ شده افزایش تورم است، اما این موضوع آثار زیادی را در اقتصاد ایران ماندگار کرده است».

نرخ رشد پایه پولی کشور در دولت ابراهیم رئیسی، فروردین‌ماه سال گذشته رکورد تاریخ را شکست. سوءمدیریت در نظام اقتصادی، در حالی پایه‌های معیشتی مردم را با خطر جدی مواجه کرده که تصمیم‌گیران و سیاست‌گذاران دولتی، در دو سال و نیم گذشته هرگز مسوولیت وخامت شرایط را نپذیرفته‌اند و گاه، رسانه‌ها و پژوهشگاه‌ها را نیز به سیاه‌نمایی متهم کرده‌اند. با این حال فجایع کلان مدیریتی گاه از زبان منتقدان مطرح می‌شود و به نظر می‌رسد که دولت، برنامه معینی برای حل چالش‌های اقتصادی در کشور ندارد.