پشت پرده صف های طولانی نان

روزنامه خراسان نوشت : این روزها یکی از گفت وگو‌های معمول و گلایه‌های متداول بین مردم  بحث شلوغی صف‌های نان است . صف‌هایی که وقت زیادی از افراد را برای تهیه چند نان می‌گیرد.  فارس در گزارشی با اشاره به  وجود صف‌های طولانی نان در بعضی از ساعات روز  در  تهران می‌نویسد : «اگر به نانوایی‌ها سر زده باشید ،‌ساعات کارشان بسیار کمتر شده است.  دیگر از آغاز پخت و پز از کله سحر،‌خبری نیست،... شاید دلیل این باشد که خیلی از نانوایی‌ها به همان اندازه که سهمیه آرد می‌گیرند، نان پخت نمی‌کنند و ساعت کاری شان را کم کرده‌اند، پس این آردها چه می‌شود؟» شلوغی صف‌های نان  به معضل و چالشی جدید  برای مردم تبدیل شده  و مردم،  باید پس از معطلی بسیار  و با ناراحتی چند نان بی کیفیت تحویل بگیرند. این ماجرا که چندروزی است مردم مشهد را کلافه کرده در بعضی شهرهای دیگر هم دیده می‌شود. بررسی‌های خبرنگار خراسان از استان‌ها و شهرهای دیگر کشورمان نشان می‌دهد که در بسیاری از استان‌های مرزی شاهد شلوغ بودن صف نانوایی‌ها یا افزایش قیمت خودسرانه نان هستیم. پیگیری ما نشان می‌دهد به جز مشهد در بیشتر شهرها و استان‌های تهران، اصفهان، آذربایجان شرقی و غربی، اردبیل، مازندران، گیلان، خراسان شمالی و رضوی، سیستان و بلوچستان و... مردم، ساعت‌ها از وقت خودرا صرف خرید نان می‌کنند و خانواده‌های با تعداد فرزندان بیشتر باید برای هر وعده غذایی خود در صف معطل شوند. البته در شهرهایی مانند بیرجند ،قم ،لرستان  و حتی خوزستان عملا  این مشکل وجود ندارد.  در عین حال پیگیری ما نشان می‌دهد در زنجان که قرار بود طرح نان کارتی به صورت پایلوت اجرا شود از حدود ۱۰ روز پیش، مردم درگیر صف‌های طویل و ناراحت کننده نانوایی‌ها هستند و از نبودِ نظارت و رفع مشکل گلایه دارند. مسئولان در این مدت انواع علت‌ها را برای صف طویل نانوایی‌ها اعلام کرده اند. برخی از فروش آرد نانوایی‌ها در بازار آزاد به ۱۰ برابر قیمت می‌گویند و برخی از قاچاق آرد یارانه به کشورهای همسایه، احتکار و... اعلام نارضایتی می‌کنند. خلاصه این که مردم از چالش‌های جدید و تازه هرروزه گلایه دارند که چرا باید علاوه بر تحمل این حجم از گرانی‌ها در بازار و شرایط اقتصادی، ساعت‌ها در صف نان بمانیم.  فارس در همین زمینه با اشاره به این که  نانوایی‌های کشور به طور میانگین روزانه ۱۰ کیسه آرد یارانه‌ای دریافت می‌کنند، اما بسیاری از این آردها پس از دپو در انبارهای داخلی توسط سودجویان، در آن طرف مرزها به ۱۰ برابر قیمت فروخته می‌شود، می‌افزاید :این روزها با این آرد ۳ نرخی، نپختن نان برای برخی نانواها به‌صرفه‌تر است. البته برخی گزارش‌ها حاکی است که صف‌های نان نسبت به روزهای اول کاهش یافته اما همچنان آزاردهنده است.

 خبرنگار خراسان نیز در یک گزارش جامع به علل شلوغی صف‌ها پرداخته و این ماجرا را از مسئولان مربوط پیگیری کرده است. دولت برای اصلاح یارانه‌ها باهدف توزیع عادلانه آن و حذف رانت و ویژه خواری‌ها، طرح اصلاح قیمت کالاهای اساسی و یارانه‌ها را از ابتدای امسال اجرا کرد. یکی از این اصلاحات در قیمت آرد صورت گرفت و با توجه به قیمت ۱۲ هزارتومانی گندم، آرد برای واحدهای صنعتی و صنوف غیراز نانوایی‌های یارانه‌ای و نیمه یارانه‌ای حدود ۱۶ هزار تومان قیمت‌گذاری شد. تا پیش‌ازاین قیمت آرد برای نانوایی‌ها ۸۲۵ تومان و برای دیگر صنوف و صنعت ۱۲۰۰ تومان بود و امروز قیمت آرد برای نانوایی‌ها همان ۸۲۵ تومان و برای نیمه یارانه‌ای ۱۲۰۰ تومان است ولی آرد برای دیگر صنوف ۱۶ هزار تومان است. چند روزی است که شهروندان مشهدی برای تهیه یک قرص نان شاید ساعت‌ها در صف نانوایی‌ می‌ایستند یا به در بسته می‌خورند، درحالی‌که انجمن آرد مدعی است ۱۰ درصد بیشتر از سهمیه به نانوایی‌ها آرد داده است، پس دلیل این شلوغی، صف‌های طولانی و تعطیلی نانوایی‌ها به هر دلیل چیست؟  «مشتریان آرد نانوایی‌ها به‌صف شده‌اند» آن‌طور که رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان می‌گوید: درآمد یک نانوا از پخت یک کیسه آرد با کسر همه هزینه‌ها بین ۷۵ تا ۸۵ هزار تومان است یعنی درآمد یک نانوا از پخت ۱۰ کیسه آرد در روز حداقل ۷۵۰ هزار تومان با کسر همه هزینه‌ها خواهد بود.

مشتریان آرد نانوایی

اما اولین مشتری آرد نانوایی‌ها دلال است. یعنی نانوا اگر بخواهد تنها یک کیسه از سهمیه 10 کیسه روزانه خود را پخت نکند، دلال آن را باقیمت 600 هزارتومان خریداری می‌کند و به واحدهای صنعتی حداقل 700 هزار تومان می‌فروشد، با یک حساب سرانگشتی خواهیم دید درآمد ماهانه یک نانوا از فروش روزانه تنها یک کیسه آرد به دلال حدود 18 میلیون تومان خواهد بود. مشتریان خریدار این آرد از دلال چهارگروه هستند؛ قاچاقچیان اولین مشتریان دلالان‌اند، قیمت هر کیسه آرد 10 کیلویی در مرز افغانستان 750 هزار تومان، در مرز پاکستان تا 900 هزار تومان، در مرز ترکیه تا 1.2 میلیون تومان و در مرز عراق تا 1.4 میلیون تومان است. یعنی یک کیسه‌ آرد که نانوا 36 هزار تومان از دولت خریداری کرده، در مرز عراق 1.4 میلیون تومان آب می‌خورد. دامداران مشتری بعدی این آرد هستند؛ هم اکنون یک کیلو جو 12 هزار تومان در بندر قیمت‌گذاری شده و تا به دست دامدار برسد قیمت آن 14 هزار تومان خواهد بود. حال اگر یک دامدار نان را از نانوایی خریداری و خشک کند و به دامداری خود ببرد 3 برابر سود خواهد کرد. مشتری بعدی صنایع غذایی استان هستند؛ استان خراسان رضوی قطب صنایع غذایی کشور است که ماهانه 4200 تن آرد مصرف می‌کنند. تا پیش‌ازاین هر کیسه آرد برای این صنایع 170 هزار تومان قیمت داشت، الآن هر کیسه آرد برای این صنایع تا 670 هزار تومان آب می‌خورد. گروه بعدی مشتری آرد نانوایی‌ها، واحدهای پخت نان حجیم و نیمه حجیم‌اند، در خراسان رضوی 118 واحد پخت نان فانتزی فعالیت می‌کنند که مصرف ماهانه آرد آن‌ها 2100 تن است. تا پیش‌ازاین هر کیسه آرد برای این واحدها 50 هزار تومان بود و الآن حدود 670 هزار تومان است. به این چهار گروه فست فودها و ساندویچی‌ها را باید اضافه کرد که تا پیش‌ازاین هر نان باگت را هزار تومان خریداری می‌کردند و الآن ناچار هستند برای جبران هزینه‌ها و متضرر نشدن از نان لواش برای تهیه ساندویچ استفاده کنند.

راه حل‌های پیش رو

برخی مسئولان می‌گویند راه‌حل جلوگیری از خروج و عرضه آرد نانوایی خارج از شبکه «تک‌نرخی کردن» آرد است مانند طرحی که دولت در سیستم کارت‌خوان‌های نانوایی‌ها ایجاد کند اما این طرح خود ایرادهای زیادی دارد و باید با دقت بیشتری زمینه اجرای آن را فراهم کرد به چند دلیل؛ این که گاه آمارهای دولت در خصوص سرشماری خانوارها، سرانه‌های مصرف و افراد نیازمند حمایت و یارانه دقیق نیست و اجرای ناقص این طرح به ایجاد نارضایتی جدی از سوی مردم به ویژه اقشار کم درآمد منجر خواهد شد. برخی نیز معتقدند باید بر اساس کارکرد دستگاه کارت‌خوان به نانوایی‌ها سهمیه داد و آن‌ها را حساب کشی کرد که البته این طرح اگر درست اجرا شود مفید است اما اثبات این که هر تراکنش حتماً در قبال نان خریداری‌شده بوده سخت است و ممکن است نانوا از یک کارت شخص ثالث استفاده کند و آرد را به شخص دیگری با نرخ آزاد به فروش برساند. برخی نانوایی‌ها به سیستم شمارش چانه نان مجهز هستند که در طول روز مشخص می‌کند چه تعداد نان فروخته شده، شاید تعمیم این سیستم به همه نانوایی‌ها مفید باشد. برخی هم می‌گویند به‌جای حضور در نانوایی‌ها یک دوربین مداربسته نظارت در نانوایی‌ها تعبیه شود تا بتوان از راه دور میزان ورود و خروج آرد از نانوایی‌ها را کنترل کرد که این کار هزینه‌های خود را دارد.