همه‌چیز درباره کالابرگ الکترونیکی

اگر از متولدان دهه شصت و قبل از آن باشید، بی‌گمان با مفهوم کالابرگ یا همان کوپن به‌خوبی آشنا هستید، برگه‌هایی که با آن‌ها می‌توانستید برخی کالا‌های اساسی را به قیمت مصوب دولتی و ارزان‌تر از قیمت بازار آزاد تهیه کنید.

کالابرگ تا قبل از اجرای هدفمندی یارانه‌ها بین مردم توزیع می‌شد، اما پس از اجرای این طرح، این برگه‌ها دیگر کاربرد خود را از دست دادند و تا مدت‌ها دیگر خبری از آن‌ها نبود. اما به نظر می‌رسد بار دیگر قرار است کالابرگ‌ها به چرخه زندگی مردم برگردند. این بار، اما دیگر قرار نیست به صورت کاغذی در بین مردم توزیع شوند و دنیای دیجیتال بستری برای ارائه آن‌ها به مردم خواهد بود.

در همین زمینه، یکشنبه این هفته رئیس مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه برای جلوگیری از مشکلات پرداخت یارانه نقدی و حاشیه‌های پیش روی آن مجلس اصرار بر کالابرگ الکترونیکی دارد، از تلاش مجلس برای حفظ قدرت خرید مردم خبر داد.

اما سؤالی که در این بین برای خیلی از مردم به وجود آمده است، سازوکار و چگونگی استفاده از کالابرگ‌های الکترونیکی است. در این مطلب، می‌خواهیم با توجه به صحبت‌های مسئولان، بیشتر با چگونگی اجرای این طرح آشنا شویم و از تجربه دیگر کشور‌ها در اجرای این طرح بیشتر بدانیم.

دسترسی عادلانه به کالا‌های اساسی

بحث کوپن یا کالابرگ الکترونیکی از تابستان سال ۹۷ و با افزایش چشمگیر قیمت کالا‌های اساسی مطرح شد. بر این اساس، قرار است همان کارت بانکی که افراد با آن یارانه می‌گیرند به کالابرگ الکترونیکی تبدیل شود تا مردم با استفاده از آن از فروشگاه‌ها سهمیه کالا‌های اساسی خود را دریافت کنند.

طرحی برای فسادزدایی

تخصیص ارز ترجیحی (دلار ۴۲۰۰ تومانی) به کالا‌های اساسی از سال ۹۷ آغاز شد. از همان ابتدا بسیاری از کارشناسان بر فسادزا بودن این نوع تخصیص معتقد بودند و ادامه آن را تهدیدی برای اقتصاد کشور می‌دانستند، زیرا در این حوزه، ارز با قیمت ۴۲۰۰ تومان به واردکنندگان داده می‌شد تا کالا‌های اساسی را با نرخ پایین‌تر به دست مصرف‌کنندگان برسانند.

اما تفاوت قیمت ارز چهارهزارودویست‌تومانی با قیمت دلار در بازار آزاد در خیلی از موارد زمینه‌ساز فساد شده و در نهایت سود یارانه تعلق‌گرفته به مردم در این طرح، در بعضی موارد به جیب واردکنندگان می‌رفت.

زمان اجرای کالابرگ الکترونیک

به گفته مسئولان، تا حدود دو ماه آینده زیرساخت‌های ارائه کالابرگ‌های الکترونیکی به مردم فراهم خواهد شد و تا آن زمان، مبلغ یارانه به صورت نقدی برای مردم واریز می‌شود. اما به محض آماده‌سازی این کالابرگ، سهمیه‌های مناسبی برای مردم در چهار کالا (مرغ، تخم‌مرغ، روغن و لبنیات) اختصاص پیدا خواهد کرد و مردم با کالابرگی که همان کارت بانکی آنان خواهد بود، می‌توانند این اقلام را با قیمت مناسب دریافت کنند.

۴ قلم کالای مشمول طرح

مرغ، تخم مرغ، روغن و لبنیات چهار کالایی هستند که یارانه به آنان اختصاص پیدا می‌کند و با اصلاح یارانه‌ها، پول یارانه آنان به حساب مردم واریز می‌شود. هدف‌گذاری در این طرح، ارائه کالا‌های ضروری معیشتی به مردم به قیمت شهریور ۱۴۰۰ است.

در این طرح، کالا‌های ذکرشده با کالابرگ الکترونیک به قیمت شهریور ۱۴۰۰ به مردم داده می‌شود. به عنوان مثال، اگر برای هر نفر دو کیلوگرم مرغ در ماه در نظر گرفته شده باشد، مردم می‌توانند با همان کارت بانکی که دارند، به همان مراکز که پیشتر خرید می‌کردند مراجعه کنند.

برای نمونه برای یک خانواده پنج‌نفره می‌توانند ۱۰ کیلو مرغ به قیمت مصوب مرغ در شهریور ۱۴۰۰ خرید کنند و مابه‌التفاوت این قیمت تا قیمت عادی بازار را دولت به حساب فروشنده پرداخت می‌کند. مبلغ در نظر گرفته‌شده در طرح کالابرگ الکترونیک تنها برای خرید اقلام تعیین‌شده قابل استفاده است و نمی‌توان آن را به صورت نقدی دریافت یا برای خرید موارد دیگری مثل پوشاک یا سایر اجناس هزینه کرد.

چه کسانی را دربر می‌گیرد

طرح جدید کالابرگ الکترونیک شامل ۹ دهک از افراد جامعه خواهد شد. سه دهک پایین درآمدی در این طرح به ازای هر نفر ۴۰۰ هزار تومان و شش دهک دیگر هم به ازای هر نفر ۳۰۰ هزار تومان کمک هزینه خرید کالا‌های اساسی دریافت خواهند کرد. بنابر اعلام معاونت رفاهی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، حدود ۱۰ درصد از جمعیت کشور بنابر بررسی نزدیک به ۴۰ شاخص اقتصادی مختلف، در دهک دهم قرار گرفته و مشمول دریافت یارانه نمی‌شوند. البته افرادی که در دهک دهم قرار گرفته‌اند، می‌توانند با مراجعه به سامانه این طرح، درخواست بررسی دوباره شرایط خود را بدهند.

نمونه‌های جهانی

سیاست موفق اقتصادی برای روس‌ها

روسیه پس از فروپاشی شوروی در سال ۱۹۹۱ برای تأمین نیاز‌های اساسی مردمش سهمیه‌بندی کالا‌های اساسی همچون نان روی آورد. در نتیجه تا مدتی از نظام توزیع نان با کالابرگ استفاده کرد. روسیه در آن سال‌ها بخش عمده‌ای از مواد غذایی مورد نیاز خود را از غرب خریداری می‌کرد و این امر موجب وارد آمدن ضربات سختی به تولیدکنندگان روسی شد.

دولت روسیه در چنین شرایطی با اتخاذ سیاست توزیع کالابرگ توانست اقتصاد کشورش را از ورشکستگی نجات دهد تا جایی که در سال ۲۰۰۲ صادرات غله را آغاز کرد و امروز توانسته است یکی از بزرگ‌ترین صادرکنندگان غلات در جهان باشد.

فناوری اروپایی در طرح کالابرگی

اتحادیه اروپا در سال ۲۰۰۴ برنامه توزیع غذا با استفاده از کالابرگ یا MDP را برای تأمین موادغذایی به صورت عادلانه در جامعه را تصویب کرد. استفاده از زیرساخت‌های فناورانه و الکترونیکی در این طرح باعث شد در این برنامه، مقدار و مدت ارائه بن‌های حمایتی بستگی به وضعیت اقتصادی هر فرد وساختار خانواده او داشته باشد و تنها افرادی که شرایط بسیار دشوار مالی و اقتصادی دارند بتوانند بدون هیچ مشکلی از این خدمات استفاده کنند.

سایر اقشار جامعه بنابه شرایط اقتصادی خود باید ۰.۵ تا ۲۰ درصد از قیمت خدمات ارائه شده در این طرح را پرداخت کنند. بنابر آمار‌ها در سال ۲۰۱۰، بیش از ۱۸ میلیون نفر در اروپا از خدمات این برنامه بهره‌مند می‌شدند.

آمریکا پیشتاز توزیع کالابرگ

برنامه کمک به تغذیه مکمل در آمریکا موسوم به SNAP که سال‌هاست به‌عنوان برنامه «کالابرگ غذا» در آمریکا شناخته می‌شود، کمک‌هایی در اختیار مردم بدون درآمد یا کم‌درآمد این کشور برای خرید مواد غذایی قرار می‌دهد. از سال ۲۰۰۸ تعداد آمریکایی‌هایی که برای کالابرگ غذایی ثبت‌نام کرده‌ند در مقایسه با پیش از آن ۴۵ درصد افزایش یافته است.

بر این اساس، در سال ۲۰۰۸ میلادی تعداد متقاضیان دریافت کالابرگ غذایی در آمریکا رقمی حدود ۳۰.۸ میلیون نفر بود در حالی که پس از آن این رقم به ۴۶.۲ میلیون نفر رسید. در آمریکا هم تا سال ۲۰۰۴ از برگه‌های کاغذی برای این طرح استفاده می‌شد، اما پس از این تاریخ کالابرگ‌های الکترونیکی جای برگه‌های کاغذی را در این طرح گرفتند.