بازده یک سرمایه گذاری را چطور حساب کنیم؟

نرخ واقعی بازده یک سرمایه گذاری (یعنی پس از تعدیل آن به لحاظ تورم) عبارت است از درصد سالیانه سود به‌دست آمده از آن؛ بنابراین، نرخ واقعی به‌درستی و به‌طور دقیق بیانگر "قدرت خرید" واقعی یک میزان معین از پول در طول زمان است.

تعدیل بازده اسمی (پولی) به‌دلیل تورم و تصحیح آن این امکان را به سرمایه‌گذار می‌دهد تا آن مقدار از بازده اسمی خود را که بازده‌ای واقعی است مشخص و تبیین کند. 

علاوه بر تعدیل تورم، سرمایه‌گذاران باید به اثر سایر عوامل، مثل مالیات و هزینه‌های سرمایه گذاری مثل کارمزدها، در محاسبه بازده واقعی پول خود در انتخاب گزینه‌های مختلف سرمایه گذاری توجه کنند. 

فرمول تعدیل را می‌توان به‌صورت زیر نوشت:

نرخ تورم – نرخ بازده اسمی = نرخ بازده واقعی

در این یادداشت به محور‌های کلیدی زیر خواهیم پرداخت:

• نرخ واقعی بازده تعدیل کننده سود سرمایه گذاری به دلیل آثار تورم است.

• نرخ واقعی بازده با دقت بیشتری عملکرد سرمایه گذاری‌ها نسبت به نرخ اسمی بازده اندازه گیری می‌‌کند.

مثال: فرض کنید یک برگ اوراق قرضه یا مشارکت خریده اید یا در آن سرمایه گذاری کرده اید که نرخ سود یا بهره سالیانه ۲۰درصد دارد، اگر نرخ تورم جاری و فعلی سالیانه ۱۵ % باشد، نرخ واقعی بازده شما از آن سرمایه گذاری یا پس انداز فقط ۵ درصد است. این بدان معنی است که "ارزش واقعی" پاداش پس انداز شما که ایثارگونه مصرف حال و فعلی خود را به امید بهبود کمی و کیفی آن به آینده موکول کرده اید، به آینده‌ای که سراسر با "نااطمینانی" و نامعلومی و نایقینی همراه است، آینده‌ای که شما شاید نباشید، ولی اصل و فرع آن قرض دهی سر جایش باشد، بهرحال بخاطر تورم پس انداز و سرمایه گذاری شما از ۲۰ درصد به ۵ درصد کاهش یافته است.

می‌توانیم با نرخ‌های فرضی مثال بالا، سناریوی دیگری مطرح کنیم. مثلاً، شما ۲۰۰ میلیون جمع کرده اید تا اتومبیلی برای خانواده تهیه کنید. قبل از خرید تصمیم می‌گیرید یکسال دیگر صبوری کنید تا با بازده پس انداز آن پول در یک بانک بتوانید اتومبیل کمی بهتر بخرید، بالا رفتن ۱۵ درصدی تورم با برنامه ریزی شما چه می‌کند. همان اتومبیل قبلی را هم اگر بتوانید بخرید شاهکار کرده اید.

به‌هرحال، یک سرمایه گذار باید به نرخ بازده واقعی یا اسمی تکیه کند؟ نرخ‌های واقعی یک تصویر حقیقی نه فتوشاپ از چگونگی عملکرد یک سرمایه گذاری به شما می‌دهد. در صورتیکه نرخ‌های اسمی یا پولی آن‌هایی هستند که شما در تبلیغات قرض دهندگان مثل بانک‌ها و در راستای اغواگری‌ها یا در معرفی محصولات مالی و سرمایه گذاری می‌بینید.

عوامل اثرگذار بر نرخ واقعی بازده

مشکلی که در رابطه با نرخ بازده واقعی یا نرخ واقعی بازده داریم آنست که شما تا آنکه اتفاق نیفتد نمی‌دانید مقدار آن چقدر است. یعنی، تورم برای هر دوره زمانی معین و مشخص (Given) یک نماگر دنبال رو (Trailing) و بدنبال واقعه آمدنی و از مشاهدات گذشته است. استاد بزرگوار و با سواد ما در درس سرمایه گذاری‌های مالی در دانشگاه ایالتی ایوا، وقتی به اینجا می‌رسیدیم تمثیلی می‌آورد که اشتباه در لحاظ کردن تورم انتظاری در سرمایه گذاری‌ها مثل اشتباه در بستن دکمه‌های پیراهن است که تا به دکمه آخر نرسی نمی‌فهمی که از اول، از اولین دکمه، کارت با اشتباه همراه بوده است. بهرحال ویژگی آن نوع نماگر‌ها آنست که تنها وقتی محاسبه پذیر می‌شوند که دوره زمانی آنان به پایان رسیده باشد. بعلاوه، نرخ بازده واقعی کلاً وقتی بدرستی بدست می‌آید که سایر هزینه‌ها را که در بالا بدان اشاره شد نیز بحساب آوریم.

تفاوت میان نرخ بهره یا سود اسمی و واقعی

نرخ بهره واقعی به نرخ بهره‌ای گفته می‌شود که برای تورم تعدیل و تصحیح شده، یا بعبارت دیگر، تورم یعنی کاهش قدرت خرید پول ما از آن زدوده و محو شده باشد تا بتواند بدرستی منعکس کننده واقعی "هزینه وجوه" قرض یا وام گیرنده و مشخص کننده بازدهی واقعی قرض دهنده یا یک سرمایه گذار باشد. نرخ سود یا بهره اسمی یا پولی به نرخ بهره‌ای گفته می‌شود که هنوز نرخ تورم در آن لحاظ نشده است. با نرخ تورم هم که همه آشنا هستیم و با آن مانوس، و به معنی آنست که یک واحد پولی ملی ما (درست آن ریال است، ولی شما مثلاً یک اسکناس ۱۰۰۰ تومانی را در نظر بگیرید) دیگر نمی‌تواند بطور موثر، یعنی در عمل، همان مقدار کالایی را که ماه قبل، به فرض با آن می‌توانستیم بخریم امروز خریداری کنیم.

احمد یزدان پناه / استاد اقتصاد دانشگاه الزهرا(س)