ماجرای حرکت ابرهای سیل‌آسا در آسمان ایران؟ زنگ خطر از آستارا به صدا درآمد

سیل آستارا یک زنگ خطر است . پشت پرده ابرهای سیل‌آسا چه خبر است؟ بارش‌های ناگهانی و جاری شدن سیل‌ها در ایران ناشی از چیست و آیا این یک پدیده منحصر به فرد در ایران است یا ریشه در تغییرات اقلیمی دارد؟

در سال‌های اخیر جاری شدن سیل در برخی شهرها و روستاهای ایران باعث بروز خسارت‌های مالی زیادی شده و در جدیدترین اتفاق، شهروندان شهرستان آستارا در کمتر از ۱۲ساعت شاهد بارش ۲۶۵میلی‌متری بوده و غافلگیر شده‌اند. پشت پرده این ابرهای سیل‌آسا چیست و چه رازی در غرش آسمان‌ها نهفته است؟

یک استاد آب و هواشناسی دانشگاه خوارزمی تهران با بیان اینکه بارش سیلابی آستارا متاثر از پدیده تغییر اقلیم رخ داده است، افزود: کشورها باید برای کاهش پیامدهای پدیده تغییر اقلیم، کاهش تولید گازهای گلخانه‌ای را به‌صورت جدی پیگیری کنند.

داستان سیل آستارا یک درس عبرت برای سیاستگذاران می‌تواند باشد و زنگ خطر را باید شنید؛ چه اینکه همین هفته پیش بود که بارش‌های سیلابی نسبتاً مشابهی در شمال شرق لیبی و در شهر ساحلی درنه این کشور رخ داد که در کمتر از ۲۴ ساعت بیش از ۴۱۴ میلی‌متر بارندگی به همراه داشت و تعداد قربانیان آن ۶هزار نفر اعلام شده است.

بهلول علیجانی، استاد آب و هواشناسی دانشگاه خوارزمی تهران در رابطه با چرایی وقوع بارش شدید آستارا و احتمال تکرار آن در دیگر مناطق کشور می‌گوید: به لحاظ زمانی، آغاز بارش و وقوع آن در سواحل غربی دریای خزر موضوع عجیبی نیست و لذا بارش اخیری که در شهرستان آستارا اتفاق افتاد هم در این راستا قابل تفسیر است.

او توضیح می‌دهد: با وجود این، شدت بارش‌های اخیر که در یک بازه زمانی کوتاه با حجم بسیار زیاد اتفاق افتاده است، موضوعی کاملاً غیرطبیعی است که متاثر از پدیده جهانی تغییر اقلیم رخ داده و احتمال تکرار آن نیز در این منطقه و مناطق دیگر کشور به‌ویژه مناطق ساحلی وجود دارد.

این کارشناس آب و هواشناسی تأکید می‌کند: منشأ اصلی بارش‌های غرب دریای خزر بادهای سیبری است که از شرق و شمال شرق دریا شروع به وزیدن می‌کنند و پس از طی یک مسیر طولانی به سواحل غربی دریای خزر می‌رسند و منجر به بارش می‌شوند.

وی افزود: به این بارش‌ها بارش دریاچه‌ای گفته می‌شود که همه ساله در غرب دریای خزر رخ می‌دهد، اما اینکه چرا امسال با شدت و کمیت بیشتری اتفاق افتاد، دلیل آن افزایش اختلاف دمای میان سطح آب دریا و بادهای سیبری است.

علیخانی می‌افزاید: یکی از پیامدهای پدیده تغییر اقلیم وقوع بارش‌های ناگهانی و شدید است که نمونه دیگر آن در هفته گذشته در شمال کشور لیبی و در سواحل مدیترانه رخ داد و خسارت‌های سنگینی بر جای گذاشت.

سال گذشته از ۳۰ تیرماه تا ۱۰ مردادماه شاهد بارش‌های شدید در کشور بودیم. در برخی مناطق مانند امامزاده داوود گزارش‌های بیشتری از تخریب و تلفات گزارش شد.

علت بارش‌های سیل‌آسا در ایران

پیش از این مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی به بررسی ابعاد سیلاب مردادماه سال پرداخت که بر اساس آن، این سیلاب ۴۴ هزار میلیارد تومان خسارت وارد کرد.  بر اساس این گزارش، تغییرات اقلیمی موجب تغییرات وسیع در الگوی آب و هوایی مانند بارش‌ها و به دنبال تداوم خشکسالی، فرسایش خاک و وقوع گرد و خاک می‌شود.

از پیامدهای گرمایش جهانی، تغییر الگوی بارندگی و تغییر شکل بارش از برف به باران است که در نهایت می‌تواند موجب سیلاب هم شود. البته نباید نقش فعالیت‌های انسانی را در این تغییرات فراموش کرد.

مطالعه بیشتر:دانش‌آموزان امسال چه ساعتی به مدرسه می‌روند؟/رایگان شدن مترو و اتوبوس

مونسون یکی از این پدیده‌های حدی است که هر ساله در یک بازه زمانی مشخص و در جنوب شرق آسیا رخ می‌دهد. پدیده‌های حدی، تاثیر زیادی در اقلیم آب و هوایی ایران دارد. به طوری‌که میزان بارش‌ها در کشور یا کم است یا به حدی است که سیلاب شدید در پی دارد.

بارش‌های تابستان سال گذشته نیز ناشی از مونسون اعلام شد اما گفته می‌شود گرمایش جهانی موجب افزایش چشمگیر شدت و فراوانی بارش‌های شدید مونسون شده است. آنطور که مرکز پژوهش‌های مجلس نوشته هر یک درجه سانتی‌گراد گرم شدن هوا، مقدار بارش‌های موسمی را پنج درصد افزایش می‌دهد.

اما نقش عوامل داخلی و فعالیت‌های مختلف در کشور را نیز نباید در حجم خسارات سیل نادیده گرفت. فعالیت‌هایی که تاکنون موجب خالی شدن سفره‌های آب زیرزمینی، فرونشست و تنش آبی در کشور شده است.

مطالعه بیشتر:

 ایران جز ۲۰ کشور اول دنیا از نظر خسارت سیل / تهران در محاصره مسیرهای سیل‌زا

رتبه ۲۰ خسارت سیل در دنیا برای ایران

نکته دیگر در بارش‌های سیل‌آسا این است که ایران نسبت به برخی کشورها که بارندگی شدید و متدوام در طول سال دارند، خسارت‌های بیشتری می‌بیند.

پیش از این علی بیت‌اللهی، رئیس بخش زلزله و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی به تجارت‌نیوز گفت: «ایران جز ۲۰ کشور اول در دنیا از نظر خسارت‌های سیل است. چون اقدام ویژه‌ای برای کنترل سیل صورت نمی‌گیرد.»

این در حالی است که به گفته بیت‌اللهی، ۷۰ درصد خسارت مخاطرات طبیعی در کشور ناشی از سیل است. به گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس نیز خسارت سیل مردادماه سال گذشته، تنها در بخش کشاورزی ۲۱ هزار و ۵۰۰ میلیارد تومان برآورد شد.

مطالعه بیشتر:اعلام نتایج آزمون استخدام آموزش و پرورش ۱۴۰۲

غافلگیری با وجود تجربه‌های گذشته

گفتنی است در سیل فروردین‌ماه ۱۳۹۸ نیز ۷۸ نفر جان خود را از دست دادند و بیش از سه هزار نفر نیز مصدوم شدند. ضمن اینکه این سیل حدود ۳۵ هزار میلیارد تومان خسارت مالی بر جا گذاشت. بارش‌های روزهای پایانی سال ۹۷ و ابتدایی سال ۹۷ بیش از ۲۷۰ شهر را درگیر سیل کرد.

با وجود تجربه سیلاب در دوره‌های مختلف از جمله فروردین ۱۳۹۸ و مردادماه ۱۴۰۱، همچنان مسئولان غافلگیر می‌شوند و حجم خسارات بیشتر از بهره‌ای است که می‌توان از بارش‌ها برد. در حال حاضر پرشدگی ذخایر سدهای کشور ۵۸ درصد اعلام شده است.

ذخایر برخی سدها در وضعیت هشدار قرار گرفت و زنگ خطر کمبود آب برای سال جاری به صدا درآمده است. در همین حال علیرضا فخاری، استاندار تهران از تشکیل قرارگاه اضطراری آب برای کنترل و مصرف آب خبر داد.