گرمای جهنمی در زمستان چه بر سر کشور می‌آورد؟

زهرا رفیعی در همشهری نوشت :ماندگاری موج گرما در ۶۱ درصد از خاک کشور، رکوردهای جدید ثبت کرد. در ۵۰ سال اخیر سابقه نداشته که در آذر ماه موج گرما با ماندگاری بالا بخش عمده کشور را فرا بگیرد. شهرهای سردسیری مثل پارس آباد مغان در اردبیل به جای اینکه در آذر ماه ۱۰ درجه باشند ۵ روز متوالی دمای ۳۰ درجه‌ای تجربه کردند

مناطقی مثل انزلی که ثبت دما در آن سابقه بیشتری دارد نیز حکایت از شروع تغییر اقلیم از گذشته‌های دور می‌دهد. میانگین دمای انزلی در ۷۳ سال گذشته برای آذرماه، ۱۳.۶ درجه بوده است. اما امسال در یک رکوردشکنی دما به ۳۰.۹ درجه رسیده و این بی‌هنجاری دمایی ۵ روز متوالی نیز در این شهر باقی مانده است.

میانگین دما در استان‌ها نیز افزایش یافته است. براساس بررسی‌های مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی سازمان هواشناسی، امسال استان هرمزگان، بیشترین دما را نسبت به میانگین بلند مدت خود تجربه کرده است. یعنی اگر این استان میانگین بیشترین دمایی که در ۵۰ سال داشته، ۲۴ درجه بوده، حالا با دمای ۲۶ درجه، رکورد زده است. افزایش دمای بیش از نرمال می‌تواند اثرات زیست محیطی، اجتماعی و اقتصادی قابل توجهی باقی بگذارد که خیلی از آنها را نمی‌توان در کوتاه مدت دید. روزهای گرم و سرد متوالی در گستره چند ده‌هزار کیلومترمربع می‌تواند چشم‌اندازهای اقلیمی یک منطقه را به کلی تغییر دهد.

موج گرما در زمستان چه چشم اندازی پیش رو می گذارد؟

احد وظیفه، رییس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی: مقدار آنومالی (بی‌هنجاری) دمایی در آذرماه امسال بسیار زیاد بود. این روند در دی ماه نیز ادامه یافته است. مثلا منطقه پارس‌آباد مغان دمای ۳۰ درجه‌ای را در بازه ۶ روزه در این ماه تجربه کرده است در حالی که میانگین بلند مدت این شهر در این وقت از سال، ۱۰.۶ درجه است. اختلاف این دو، ۱۹.۷ درجه است. وقتی دمای محیط برای مدت طولانی بالا باشد اولین تاثیراتش را در اثرات بیولوژیکی نشان خواهد داد. بطور مثال برخی آفات با موج‌های طبیعی سرمایی در زمستان از بین می‌روند. وقتی برای مدت طولانی چند روز پشت سر هم گرم باشد، جمعیت کلونی‌های حشرات و آفات فرصت رشد و زنده ماندن می‌یابند. در نتیجه کنترل جمعیت آفات در فصل زراعی سخت‌تر می‌شود. به طور کلی موج‌های گرمایی در فصل سرد، خود از «نبود امواج بارشی» ایجاد می‌شود؛ یعنی وقتی چند روز هوای گرم در منطقه مستقر می‌شود «گنبد هوای گرم» مانع ورود سیستم‌های چرخندگی و بارشی می‌شوند. استقرار طولانی مدت چنین شرایطی و تکرار آن در دوره‌های متوالی می‌تواند اقلیم منطقه را تغییر دهد؛ بارش کمتر به معنای آب جاری و زیرزمینی کمتر است. تغییر اقلیم اولویت‌های اختصاص آب را به بخش‌های مختلف تغییر می‌دهد و بنا به تجربه، محیط زیست کمتر از قبل از آبهای تجدیدپذیر، حقابه دریافت خواهد کرد. بی‌هنجاری بارش و یا دما در زمستان باعث می‌شود در مناطق برف خیز سابق، شاهد «کم‌برفی» باشیم. هر چه برف کمتری ببارد و هوا گرمتر از قبل باشد، یخچال‌های طبیعی که مثل سدها، محل ذخیره آب در طبیعت هستند زودتر آب شوند. این پدیده تاثیر مستقیم بر کمبود آب رودخانه‌ها، تبدیل رودخانه‌های دائمی به رودخانه فصلی، کاهش مدت آب‌دهی رودخانه‌های فصلی، کاهش دبی و خشک شدن چشمه‌ها دارد. در تابستان نیز موج‌های گرمایی، آب‌های سطحی را سریعتر تبخیر می‌کند. هر یک درجه افزایش دما می‌تواند ۵ تا ۷ درصد شدت تبخیر را بیشتر کند.

در موج‌های گرمایی در تابستان، افزایش بیماری‌های زمینه‌ایی، کمبود شدید آب، گرمازدگی، قطع برق، افزایش برخی بلایای طبیعی مثل هجوم حشرات، آتش‌سوزی و در موج‌های سرمایی در زمستان یخبندان، سرمازدگی، آسیب به محصولات کشاورزی و مرگ و میر در اثر سرمازدگی و ... شیوع می‌یابد.

علاوه بر موج‌های گرمایی ذکر شده، تداوم ناهنجاری دمایی در زمستان نسبت به میانگین بلند مدت نیز می‌تواند آثار مخربی بر جای بگذارد که به یکباره نمی‌توان آن آثار را دید. یعنی وقتی موج گرمایی در زمستان با ماندگاری بیش از ۵ روز در یک منطقه بروز پیدا کند می‌تواند میزان بارش‌ها را از برف به باران تبدیل و همان اندک بارش زمستانی را زودتر از موعد تبخیر کند و زمستان خشکی را رقم بزند. زمستان خشک (ناهنجاری دمایی و بارشی)، تابستان خشکی را به دنبال می‌آورد.

موج سرمای غیر معمول اگر به مدت دوسه روز پشت هم رخ دهد، دوره سرد نامیده می‌شود، بر اساس مطالعه اخیر مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی سازمان هواشناسی، شهرهای ماکو و شهربابک کرمان، در دهه آخر آذر ماه امسال به مدت سه روز، بی‌هنجاری دمایی منفی ۵.۷ و ۵.۹ درجه را نسبت به کمترین دمایی که به طور متوسط در زمستان داشته‌اند، تجربه کرده‌اند.

بالاترین بی هنجاری دمایی

گیلان ۴.۸ درجه

مازندران ۴.۷ درجه

اردبیل ۴.۱ درجه

رکورد های دمایی

آستارا، بندر انزلی و ایرانشهر: تجربه گرمترین شب (در بلند مدت)

پارس آباد، قم، بوشهر، چابهار: تجربه گرمترین روز (در بلند مدت)

۱.۲ میلیون کیلومتر مربع از کشور: تجربه بی‌هنجاری دمایی در آذر ماه

۳۰ استان : تجربه موج گرما بیشتر از ۵ روز در آذر امسال

پارس‌آباد استان اردبیل: بیشترین اختلاف دما با میانگین بلند مدت