صدای وحشتناک از مدارس به گوش می رسد؛جان دانش اموزان در خطر است؟

صدای وحشتناک فرونشست زمین این بار از مدارس و میراث فرهنگی شنیده می شود. این روزها دانش آموزان اصفهانی که باید با خیالی آسوده فقط به تحصیل فکر کنند با ترس و دلهره از خالی شدن زمین زیر پای شان به کلاس درس می روند. مدیرکل آموزش و پرورش اصفهان خبر داده که در این استان حدود ۱۵۰ مدرسه تحت‌تأثیر فرونشست قرار گرفته‌ و ۴۲ مدرسه از روند آموزشی خارج شده اند.

فرونشست زمین یکی ازمهم ترین ابرچالش های کشور است که هر روز بی سروصدا بخشی از زمین را می بلعد . بعد از خشکسالی های چند سال اخیر بخصوص در مناطق مرکزی کشور بحران فرونشست به عنوان یکی از چالش های اساسی گریبان بسیاری از شهرهای پرجمعیت مرکز کشور بخصوص استان اصفهان و حتی پایتخت را گرفته است. علاوه بر مراکز آموزشی و تجاری این بار میراث فرهنگی نصف جهان با بحران فرونشست درگیر شده است. آژیر قرمز برای شهری که تمام هویتش را از میراث ملموس و ناملموس خود می‌گیرد، به صدا درآمده است. گردشگرانی که این روزها از سی و سه پل و یا مسجد سید اصفهان بازدید می کنند از دیدن ترک های روی دیوارهایی که قدمت چند هزار ساله دارند تعجب می کنند. سرعت تخریب طی دو سال اخیر شدت بیشتری داشته تا آنجا که ستون‌‌‌های اصلی مسجد جامع که یکی از مهم‌ترین بناهای تاریخی در نقش جهان است به طرفین کج شده است و ترک‌‌‌های پیشرونده در تمام این معماری عظیم به چشم می‌‌‌خورد؛  فرونشستی که از ۲ سانتی‌متر طی حدود چهار سال اخیر به ۱۷ سانتی‌متر رسیده است. به گفته بهرام نادی، کارشناس حوزه فرونشست و عضو هیات علمی دانشگاه آزاد نجف‌آباد، در برخی از قسمت‌‌‌های اصفهان فرونشست سالانه ۵ سانتی‌متر و دربرخی نقاط سالانه ۷ سانتی‌متر افزایش پیدا می‌کند. این فرونشست ها در کاهش گردشگران این استان نیز اثر گذاشته واصفهانی که همیشه رتبه اول جذب گردشگر را داشت، امسال به رتبه پنجم رسید.

فرونشست، مدارس را هدف گرفت

غیر از بناهای تاریخی، مراکز آموزشی این شهر نیز از بلای فرونشست در امان نمانده اند. اواسط سال 1401 بود که خبرهای نگران کننده ای از وضعیت مدارس شهر اصفهان به دلیل اثرات فرونشست منتشر شد. اردیبهشت آن سال، استاندار اصفهان از تخلیه 100  مدرسه به دلیل فرونشست زمین خبر داد؛ خبری هولناک که البته بلافاصله تصحیح شد و گفته شد تمام این تعداد مربوط به فرونشست نیست بلکه مدارس خطرآفرین را هم که به خاطر قدمت، فرسوده شده اند شامل می شود.

سال 1402 خبری دیگر آمد که با قطعیت هشدار می داد 40 مدرسه به خاطر فرونشست تعطیل شده اند. مدیرکل نوسازی، توسعه و تجهیز مدارس اصفهان، آبان پارسال گفت:« در زمان حاضر ۴۰ باب مدرسه با ۴۰۸ کلاس درس و ۱۸ هزار دانش‌آموز در اصفهان و همچنین شهرستان‌های شاهین شهر، بُرخوار و فلاورجان بدلیل فرونشست زمین از مدار بهره‌برداری خارج شده است و دانش‌آموزان آنها به مدارس دیگر منتقل شده‌اند.» وی بااشاره به اینکه این جابه‌جایی سبب افزایش تراکم کلاس‌ها یا ۲ نوبته شدن مدارس شده است، گفت: در مجموع برای مقاوم‌سازی، استحکام‌بخشی، جابه‌جایی و هر اقدام دیگری برای ۴۰ مدرسه در معرض فرونشست استان به پنج هزار میلیاد ریال اعتبار نیاز است. او یادآور شد: «سال گذشته با تامین منابع مالی در حد ۸۰۰ میلیارد ریال، عملیات مقاوم‌سازی و استحکام‌بخشی ۲۳ پروژه از مجموع ۴۰ باب مدرسه در معرض فرونشست آغاز شد که بین ۲۰ تا ۵۰ درصد پیشرفت فیزیکی داشت. مقرر شده بود که امسال نیز ۲ هزار میلیارد ریال از محل مدیریت بحران و منابع دولتی برای مدارس در معرض فرونشست استان تخصیص یابد که تا این لحظه هیچ مبلغی واریز نشده است.»

به این ترتیب، مشکل حادّ فرونشست زمین، که بناهای تاریخی اصفهان را تحت تأثیر قرار داده به مراکز آموزشی این منطقه نیز تسری پیدا کرده است. اما این فقط مدارس اصفهان نیست که از فرونشست آسیب دیده اند. معاون سازمان نوسازی، توسعه و تجهیز مدارس کشور گفته است:« هم اکنون در 6 استان کشور مدارس ما بیشترین آسیب‌پذیری را به دلیل فرونشست زمین دارند که شامل استان‌های تهران، اصفهان، خراسان رضوی، یزد، فارس و قزوین می‌شود. بیشترین مدارس ما از منظر آسیب‌پذیری در اثر فرونشست زمین در همین  استان ها قرار دارند ضمن اینکه حدود ۲۴ استان در کشور به صورت جدی با پدیده فرونشست مواجه هستند. از این تعداد نیز در حدود ۱۴ استان موضوع فرونشست زمین در کاربری‌های مسکونی و فضاهای آموزشی نیازمند توجه بیشتری است.» 

 زنگ خطر فرونشست

نتایج یک تحقیق جدید نشان می‌دهد که ایران دومین کشور دنیا از نظر نرخ و سومین کشور از نظر مساحت فرونشست در جهان است و  مساحتی معادل ۵ درصد از خاک ایران (حدود ۸۰ هزار کیلومتر مربع)  با ۳۶۰ منطقه دچار فرونشست است . در حالی که اتحادیه اروپا 4 میلی‌متر فرونشست زمین در سال را طبیعی اعلام کرده است؛ اما میانگین فرونشست در ایران 15 برابر نرخ اعلام شده از سوی اتحادیه اروپا است و‌ در برخی از دشت‌ها حتی به 36 سانتی‌متر می رسد. بحران فرونشست در جهان به اندازه ای است که سازمان ملل از فرسایش خاک با عنوان «جذام زمین» یاد می‌کند . بیماری ای که در آن بخش هایی از زمین بلعیده می‌شود.

گزارش های مدیریت بحران کشور نشان می دهد در بسیاری از نقاط ایران زنگ هشدار درباره فرونشست زمین به صدا درآمده است. از مجموع 609 دشت در ایران 409 دشت با مخاطره فرونشست زمین مواجه هستند. در این میان دشت اصفهان به‌عنوان یکی از پرخطرترین مناطق ایران در زمینه وقوع فرونشست معرفی شده است. جایی که هر سال میزان فرونشست زمین بیشتر می شود و در بخش هایی از آنها فروچاله های  تمام میراث و حتی خانه‌‌‌های مردم پس از فرونشست دچار ترک‌هایی شده‌‌‌اند که نه‌تنها میراث ملی و جهانی اصفهان بلکه کل اصفهان را مورد تهدید قرار داده است و آسیب جدی سازه‌‌‌ای در شرف اتفاق است. مسعود ترابی، عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات کشاورزی اصفهان، چندی قبل در گفت و گو با شرق با اشاره به اینکه 42 درصد چا های کشور غیر مجاز هستند گفت: فرونشست مرگ پنهان زیست است. این فاجعه آرام اتفاق می افتد و شرایط زیست انسان و سایر موجودات را با مخاطره جدی روبه رو می کند چراکه ابتدا منابع آب نابود می شود و در ادامه فرونشست زمین با از بین رفتن سازه ها، ابنیه، مزارع و دامداری ها زمین را زیر پای بشر سست می کند.

بررسی علت فرونشست زمین در دشت های ایران حکایت تلخی را نمایان می کند. چاه های مجاز و غیر مجاز هر روز در حال بلعیدن آب سفره های زیر زمینی هستند و همین کار باعث سست شدن خاک و فرونشست زمین می شود.  

دکتر بهروز گتمیری استاد دانشگاه تهران با بیان این که نرخ برداشت آب‌های زیر زمینی در دنیا ۶۰ درصد است اما این میزان در ایران ۹۰ درصد اعلام شده می گوید : «از حدود یک میلیون و ۲۴ هزار چاه حفر شده برای استخراج آب زیر زمینی در کشور، مجموع چاه‌های غیر مجاز کشور به حدود ۴۲۲ هزار حلقه رسیده که از این تعداد ۱۶۰ هزار حلقه چاه بعد از سال ۸۵ حفر شده است. از مجموع حدود ۶۰۱ هزار حلقه چاه دارای پروانه و مجاز، ۵۰۰ هزار حلقه مربوط به بخش کشاورزی است. کل تخلیه مجاز و غیر مجاز چاه‌ها حدود ۴۹ میلیارد متر مکعب در سال است که از این مقدار ۴۰۸۰۰ میلیون متر مکعب مربوط به بخش کشاورزی، ۲۵۱۴ میلیون متر مکعب سهم بخش صنعت و ۵۷۳۸ میلیون متر مکعب سهم بخش شرب و بهداشت و خدمات شهری می‌شود. وی با اشاره به اضافه برداشت آب در ۵ دهه اخیر از ذخیره آب استاتیک گفت: حجم اضافه برداشت حدود ۱۴۳ میلیارد متر مکعب است که حدود ۹۰ میلیارد متر مکعب آن متعلق به ۳۰ سال اخیر می‌شود و این حجم از گستره اضافه برداشت از منابع آب زیر زمینی، موجب فرونشست زمین در ۴۲۱ دشت از ۶۰۹ دشت کشور شده است.»

 رتبه دوم فرونشست جهان

فرونشست در کشورمان ۴۰ برابر میانگین جهانی است و ۴۰ میلیون نفر از جمعیت کشورمان در محدوده تحت‌تأثیر این پدیده زندگی می‌کنند.  نرخ‌های فرونشست در ایران سرسام‌آور است و همراه با هند و برخی از ایالات آمریکا و چین بالاترین نرخ فرونشست را دارد. یک مطالعات جهانی درخصوص نرخ فرونشست زمین در کشورهای مختلف انجام شده و نشان می‌دهد حدود ٣ تا ۵ درصد پهنه‌های فرونشستی زمین در کل دنیا دارای نرخ فرونشست بین ١٠ تا ١۵ سانتیمتر است. این میزان فرونشست و پهنه فرونشستی در دنیا به ندرت دیده می‌شود و نرخ فرونشست عمده پهنه‌ها زیر ١٠ سانتیمتر است. اما در ایران نرخ فرونشست در این پهنه‌ها به بالای ١۵ سانتیمتر می‌رسد. نرخ فرونشست در برخی از نواحی استان کرمان به ۴٠ سانتیمتر می‌رسد و در جنوب استان البرز و در نزدیکی پایتخت نرخ فرونشست بالای ٣٠ سانتیمتر در سال است. همچنین در برخی از نواحی استان اصفهان نرخ فرونشست به بیش از ١۵ سانتیمتر در سال می‌رسد. در جنوب تهران نرخ فرونشست بالای ٢٠ سانتیمتر در سال ثبت شده‌ و برخی از نواحی ورامین نرخ فرونشست بالای ٢٠ سانتیمتر در سال دارد. در مناطقی مانند نیشابور و کاشمر هم اعداد به مراتب بالاتر است.   

نورنیوز