محو شدن پرتره نفیس مظفرالدین شاه، جنجالی شد

 چند روزی است که خبرهایی در خصوص خارج کردن تابلویی از پرتره مظفرالدین شاه از کاخ گلستان و فروش در یک حراجی در انگلیس در حال دست به دست شدن است، اما مسئولان این مجموعه می‌گویند این تابلو از ابتدا در فهرست اموال این موزه نبوده و اصلا در تالار برلیان تابلوی ایرانی وجود نداشته است.

این خبر با استناد به صحبت‌های دو کارمند سابق موزه منتشر شده که معتقدند پرتره رنگ و روغن مظفرالدین شاه اثر شاخص کمال الملک که در تالار برلیان کاخ گلستان تهران قرار داشته است در سال ۱۳۷۸ از این کاخ خارج و پس از انتشار تصویر آن در کاتالوگ حراج کریستیز لندن، در ۲۳ فروردین ماه ۱۳۷۹ مطابق با ۱۱ آوریل سال ۲۰۰۰ در این حراج به مبلغ ۴۴ هزار و ۶۵۰ پوند انگلستان به فروش رفته است. این اتفاق درحالی رخ داده که تاکنون هیچ گزارشی مبنی بر مفقود شدن یا سرقت این اثر در اسناد سازمان میراث‌ فرهنگی یافت نشده است.

چنین اثری در لیست هیچ‌یک از امین اموال ها وجود نداشته است

آفرین امامی، مدیر مجموعه میراث جهانی کاخ گلستان، با اشاره به اینکه طرح چنین مسئله‌ای در این زمان عجیب است گفت: «از زمانی که کاخ گلستان ابواب جمعی داشته و تحویل آثار به امین اموال آغاز شد، اثری از این تابلو پرتره‌ مظفرالدین شاه در میان آثار لیست‌ بندی شده ابواب جمعی کاخ گلستان نبوده است. درواقع می‌توان گفت از همان ابتدا که شاهد تحویل آثار به امین اموال بودیم، چنین اثری در لیست هیچ یک از این امین اموال‌ها وجود نداشته و هنوز هم ندارد.»

او با تاکید بر اینکه علاوه بر لیست امین اموال تابلوها، از تمام ۱۴ امین اموال کاخ گلستان درخصوص وجود چنین تابلویی در لیست اموال تحویل داده شده به آن‌ها، سوال شده است، گفت: «پس از پرس‌وجو از امین اموال‌ها متوجه شدیم که چنین اثر و تابلویی از پرتره‌ مظفرالدین شاه در ابواب جمعی هیچ‌یک از امین اموال‌ها نیست.»

اگر این عکس متعلق به دوره قاجار باشد ممکن است هدیه داده شده باشد

مدیر مجموعه میراث جهانی کاخ گلستان ادامه داد: «نه تنها پرتره‌ مظفرالدین شاه که در این عکس‌ تصویر آن در تالار کاخ برلیان دیده می‌شود، بلکه سایر تابلوهایی که در این عکس دیده می‌شوند، هیچ‌یک در لیست امین اموال بخش تابلوها وجود ندارد. ضمن آنکه امین اموال‌های جدید، لیست‌های خود را از امین اموال‌های قبلی تحویل گرفته‌اند. بر اساس تصاویر منتشر شده که در مرحله نخست باید اصالت آن‌ها سنجیده شود، نشان داده شده که چنین تابلویی در کاخ گلستان بوده اما هیچ مدرکی دال بر آنکه این تابلو چه زمانی از دیوار پایین آمده، در دست نیست.»

او اضافه کرد: «البته در مرکز اسناد کاخ گلستان اسنادی وجود دارد که قابلیت ردیابی آثار دوره پهلوی را برای ما بوجود می‌آورد. مسئولان کاخ گلستان نیز در تلاش هستند که بررسی‌های لازم را درخصوص این اثر انجام دهند که آیا چنین تابلویی در اموال دوره پهلوی بوده یا خیر. اما نباید فراموش کرد که در دوره قاجار مرسوم بود برخی از آثار هدیه داده می‌شدند، لذا اگر اثری از این تابلو در میان اموال دوره پهلوی به دست نیاید، می‌توان گفت ممکن است این تابلو در صورت تایید اصالت عکس و تصویر آن، در دوره قاجار وجود داشته اما به دوره پهلوی نرسیده است.»

امامی با تاکید بر اینکه صحت و اصالت‌ سنجی عکس منتشر شده که تابلو مظفرالدین شاه را در تالار برلیان نشان می‌دهد باید سنجیده شود، گفت: «می‌توان گفت این عکس متعلق به بعد از انقلاب نیست چراکه عکس‌ها در این دوره اکثرا رنگی چاپ شده بودند. حتا از دوره پهلوی دوم به بعد عکس‌های رنگی داریم درحالی که عکس‌های منتشر شده سیاه و سفید هستند و از آنجا که عکس در ظاهر بسیار قدیمی است، می‌توان گفت این عکس از دوره قاجار است و با دوربین آنالوگ و به صورت سیاه و سفید گرفته شده. اصالت عکس و اینکه برای چه تاریخی است باید مورد بررسی قرار گیرد.»

اگر تابلویی در کریستیز فروش رفته، تقلبی بوده است

امامی گفت: «بر اساس بررسی‌های انجام شده در تصاویر منتشر شده، متوجه شدیم که تفاوت‌هایی بین تابلویی که گفته می‌شود در کریستیز فروش رفته با تابلویی که در عکس تالار برلیان هست، وجود دارد. چنانکه تزیینات مربع شکل طلایی که در تابلوی منسوب به کریستیز دیده می‌شود، در عکس تالار برلیان وجود ندارد. همچنین قاب بیضی شکلی که در این تصاویر دیده می‌شود، متفاوت است. بنابراین می‌توان این نتیجه را هم گرفت که شاید اگر تابلویی در کریستیز فروش رفته، تقلبی بوده یا شاید تابلوی دیگری غیر از این اثر باشد. هرچند این‌ها مانع بررسی ما برای کشف سرانجام تابلوی موجود در عکس‌ها نمی‌شود.»

در تالار برلیان تابلوی ایرانی وجود نداشت

احمد دزواره‌ای، رئیس مجموعه کاخ گلستان در سال‌های اوایل انقلاب تا ۱۳۸۶، نیز در ادامه‌ با تاکید بر اینکه انتشار چنین اخباری درخصوص خروج تابلوی پرتره‌ی مظفرالدین شاه در سال ۱۳۷۸ از کاخ گلستان کذب است گفت: در تالار برلیان تابلویی از مظفرالدین شاه نداشتیم. اصلا تابلوی ایرانی نداشتیم و تمام تابلوها خارجی هستند. این تابلوها هم اکنون هم در تالار برلیان هستند. آفرین امامی هم در این باره گفته بود:«از زمانی که همکاران ما تالار برلیان را تحویل گرفته‌اند همیشه تابلوهای خارجی در تالار برلیان بوده و روی آینه‌‌کاری‌ها هرگز تابلویی نبوده است.»

رئیس کاخ گلستان ادامه داد: «بر اساس دفتر ۱۳۱۷ مکاتباتی با کریستیز داشتیم و آثاری که در این اسناد ثبت شده بود را برگرداندیم و نامه‌های آن هم موجود است. درواقع اگر اثری وجود داشت که در اسناد ۱۳۱۷ ثبت شده بود و در اوایل انقلاب از کشور خارج شده بود، با نامه نگاری‌های انجام شده، آنها را بازگرداندیم و چنین تابلویی از پرتره‌ی مظفرالدین شاه که گفته می‌شود در کاخ گلستان وجود داشت، در این استعلامات وجود نداشت. تمام پرونده‌های تابلوهای بازگردانده شده از جمله مرقع دوره‌ صفوی در اسناد کاخ گلستان موجود است. حال اگر چنین اثری وجود داشته و نامی از آن در اسناد آورده نشده باشد، بحث جداگانه‌ای‌ست. از سال ۱۳۵۰ که در کاخ گلستان بودم چنین تابلویی در عمارت برلیان نبود.»

ممکن است تابلو قبل از سال‌های ۱۳۶۱ خارج شده باشد

جبار آوج، معاون اجرایی کاخ گلستان که از سال ۱۳۸۷ تا ۱۴۰۰ امین اموال تالار برلیان بود نیز در ادامه این گزارش گفت: «کاخ گلستان اموال زیادی داشته که اکنون در کاخ وجود ندارد. به طور مثال در عکس منتشر شده، فرشی با زمینه سفید رنگ وجود دارد که این فرش نیز اکنون در کاخ گلستان نیست؛ چراکه بسیاری از اشیای کاخ گلستان تا قبل از سال ۱۳۶۴ که ثبت و ضبط شوند به مرور به موزه‌های دیگر انتقال یافته‌اند. بخشی از اموال کاخ گلستان در آن سال‌ها به کاخ سعدآباد، نیاوران، موزه جواهرات سلطنتی و… منتقل شده است. از این رو بسیاری از اشیاء و اموال که در گذشته متعلق به کاخ گلستان در آن سال‌ها به کاخ سعدآباد، نیاوران، موزه جواهرات سلطنتی و… منتقل شده است. از این رو بسیاری از اشیاء و اموال که در گذشته متعلق به کاخ گلستان بودند را می‌توانید در سایر کاخ‌ها و موزه‌ها هم ببینید.

آوج تاکید کرد: «اگر تابلو پرتره‌ی مظفرالدین شاه متعلق به کاخ گلستان باشد، ممکن است قبل از سال‌های ۱۳۶۱ از کاخ خارج شده باشد.»