مرگ روزانه ۷ تا ۱۰ بیمار نیازمند پیوند به دلیل نرسیدن عضو از مرگ مغزی

با گذشت بیش از دو دهه از تصویب قانون اهدای اعضا از مبتلایان مرگ مغزی، جایگاه ایران در جدول جهانی اهدای عضو، همچنان از تاثیر ضعف فرهنگی و اطلاع‌رسانی در تنزل شاخص این اقدام نجاتبخش در کشور حکایت دارد. بررسی‌های  «اعتماد» نشان داد که در سال ۲۰۲۰ و همزمان با شیوع کووید ۱۹ در جهان، اسپانیا و امریکا با شاخص ۳۸ در یک میلیون نفر، رتبه اول جدول جهانی اهدای عضو را داشتند و سپس، پرتغال با شاخص ۲۴.۸، فرانسه با شاخص ۲۳.۲، انگلیس با شاخص ۱۸.۴، آلمان با شاخص ۱۰.۹ در ردیف‌های بعدی جدول بودند و در سال ۲۰۲۱ هم این کشورها برای ارتقای این شاخص تلاش کرده‌اند چنانکه ایالات متحده با شاخص ۴۱.۶، اسپانیا با شاخص ۴۰.۸، پرتغال با شاخص ۲۹.۶، فرانسه با شاخص ۲۴.۷، انگلیس با شاخص ۱۹.۸ و آلمان با شاخص ۱۱.۱ در یک میلیون نفر جمعیت، به ردیف‌های بالاتر جدول اهدای عضو در مقایسه با وضعیت سال قبل خود رسیده‌اند در حالی که نه تنها در این دو سال، نامی از ایران در ۱۰ ردیف اول جدول جهانی اهدای عضو نیست، طبق گزارش منتشر شده در وبسایت انجمن اهدای عضو ایرانیان، از سال ۱۳۷۹ تا سال ۱۳۹۵ و به مدت ۱۶ سال، شاخص اهدای عضو از مرگ مغزی در ایران، کمتر از ۱۰ به ازای یک میلیون نفر جمعیت کشور بوده اگرچه در این بازه زمانی و پس از تصویب و اجرای اولین قانون اهدای عضو از مبتلایان مرگ مغزی در کشور، تلاش قابل توجهی صرف شده تا این شاخص از ۰.۲ در یک میلیون نفر جمعیت در سال ۱۳۷۹، به ۱۴.۳ به ازای یک میلیون نفر جمعیت کشور در سال ۱۳۹۸ برسد که این شاخص در طول ۲۲ سال اخیر، بالاترین شاخص اهدای عضو از مرگ مغزی در کشور بوده اما همچنان فاصله معناداری با شاخص اهدای عضو در کشورهای رتبه اول تا دهم جدول جهانی اهدای عضو دارد. طبق گزارش انجمن اهدای عضو ایرانیان، ایران در سال ۲۰۱۹ در جدول جهانی اهدای عضو و بین ۶۳ کشور، رتبه ۳۰، بابت پیوند کلیه از بیمار مرگ مغزی، بین ۷۲ کشور، رتبه ۳۴، پیوند کبد و بین ۶۴ کشور، رتبه ۱۵، بابت پیوند قلب و بین ۵۴ کشور، رتبه ۳۵، بابت پیوند ریه و بین ۴۹ کشور، رتبه ۴۷ و بابت پیوند لوزالمعده و بین ۴۱ کشور جهان، رتبه ۳۳ را داشته در حالی که در همین سال، اسپانیا، فرانسه، ایالات متحده امریکا، فنلاند، جمهوری چک، پرتغال و اروگوئه بابت اهدای کلیه از مرگ مغزی، در ردیف‌های اول و با شاخص ۴۰ تا ۷۲ به ازای یک میلیون نفر جمعیت بوده‌اند. در سال ۲۰۱۹ و بابت اهدای کبد از مرگ مغزی، کشورهای کرواسی، اسپانیا، ایالات متحده امریکا، بلژیک، پرتغال، ایتالیا و فرانسه با شاخص بالای ۲۰ به ازای یک میلیون نفر جمعیت در ردیف‌های اول جدول ایستاده‌اند. در همین سال و بابت پیوند قلب از بیمار مرگ مغزی، رتبه‌های اول جدول متعلق به کشورهای امریکا، اسلوونی، کرواسی، نروژ، اتریش، مجارستان و بلژیک با شاخص بالای ۷ در یک میلیون نفر جمعیت بوده و بابت پیوند ریه هم کشورهای اتریش، بلژیک، کانادا، اسپانیا، ایالات متحده امریکا، ایرلند و استرالیا در ردیف‌های اول جدول با شاخص بالای ۷ در یک میلیون نفر جمعیت ایستاده‌اند در حالی که در پیوند لوزالمعده از مرگ مغزی هم ردیف‌های اول جدول در سال ۲۰۱۹ متعلق به کشورهای فنلاند، جمهوری چک، نروژ، انگلیس، پرتغال، سوئد و هند با شاخص بالای ۲ در یک میلیون نفر جمعیت بوده است. طبق گفته امید قبادی؛ نایب‌رییس انجمن اهدای عضو ایرانیان، فتوای مجاز بودن پیوند عضو از مرگ مغزی در سال ۱۳۶۸ صادر شد و از سال ۱۳۸۱ به دنبال تصویب قانون در مجلس و تدوین آیین‌نامه اجرایی هیات دولت، تشکیل واحد اهدای عضو در دانشگاه‌های علوم پزشکی ابلاغ شد اما سابقه اولین پیوند از مرگ مغزی به دهه ۱۳۷۰ باز می‌گردد (اولین پیوند کلیه در سال ۱۳۷۰، اولین پیوند کبد و قلب در سال ۱۳۷۲، اولین پیوند ریه در سال ۱۳۷۹ و اولین پیوند لوزالمعده از بیمار مرگ مغزی در سال ۱۳۸۵ در کشور انجام شد) قبادی تاکید دارد که سال ۱۳۷۹ و به دنبال تصویب قانون پیوند عضو از مبتلای مرگ مغزی، شاخص اهدای عضو در کشور، ۰.۲ در یک میلیون نفر جمعیت بود که سال ۱۳۹۸ این عدد با رشد ۷۰ برابری به ۱۴.۳ رسید اما سال ۱۳۹۹ با افت ۶۸ درصدی به ۷.۹ کاهش یافت و در سال ۱۴۰۰ و به دنبال افزایشی مجدد، این شاخص به ۱۱.۷۲ و در سال ۱۴۰۱ به ۱۲.۲ رسید. طبق گزارش انجمن اهدای عضو ایرانیان، در سال ۱۳۹۸، تعداد اهدای عضو در کشور ۲۷۶ مورد بوده، در سال ۱۳۹۹ این عدد به ۹۰ مورد کاهش یافته و در سال ۱۴۰۰ این عدد به ۲۱۹ رسیده است. بخش دیگری از گزارش آماری این انجمن نشان می‌دهد که طی سال‌های ۱۳۹۸ و ۱۳۹۹، پیوند ریه و روده از مبتلای مرگ مغزی صفر بوده و در حالی که در سال ۱۳۹۸ بالاترین نرخ اهدای عضو به ازای یک میلیون نفر جمعیت با عدد ۱۴.۳ ثبت شده، در همین سال تعداد پیوند کلیه از مرگ مغزی ۳۱۸ مورد، پیوند کبد ۱۵ مورد، پیوند قلب ۲۹ مورد و پیوند لوزالمعده ۳ مورد بوده که این اعداد در واقع همان تعداد رضایتمندی خانواده بیماران مرگ مغزی برای اهدای اعضای بدن متوفی است. در سال ۱۴۰۰ که آمار اهدای عضو نسبت به سال ۱۳۹۹، افزایش نسبی داشته البته همچنان شاخص پیوند از مرگ مغزی در مقایسه با سال ۱۳۹۹ رقم‌های نازلی است چنانکه در سال ۱۴۰۰ و نسبت به سال ۱۳۹۸، اهدای عضو با افت ۲۱ درصدی به عدد ۲۱۹ مورد (تعداد پیوند کلیه از مرگ مغزی با افت ۱۹ درصدی ۲۵۷ مورد، پیوند کبد با افت ۲۴ درصدی ۱۷۰ مورد) رسیده است. 

گزارش آماری این انجمن نشان می‌دهد که مجموع تعداد اهدای عضو در کشور طی ۲۰ سال گذشته ۹۹۰۰ مورد بوده که البته همین تعداد اهدای عضو به نجات جان بیش از ۶۹ هزار شهروند ایرانی (۵۲۷۳۶ پیوند کلیه، ۱۴۲۳۶ پیوند کبد، ۱۳۳۹ پیوند قلب، ۱۶۸ پیوند ریه، ۳۵۹ پیوند لوزالمعده و ۶۷ پیوند روده از مبتلایان مرگ مغزی) و صرفه‌جویی ارزی حدود ۲۵۰ هزار میلیارد تومان منجر شده اما با وجود این پیشرفت‌ها، همچنان حدود ۲۰ هزار شهروند ایرانی در لیست انتظار پیوند عضو هستند که از این تعداد، هر ۲ تا ۳ ساعت یک نفر (روزانه ۷ تا ۱۰ نفر و سالانه ۳۰۰۰ نفر) به دلیل نرسیدن عضو پیوندی از دنیا می‌روند.

یکی از دلایل مهم تنزل جایگاه ایران در جدول جهانی اهدای عضو، ضعف شدید فرهنگ‌سازی طی سال‌های گذشته تاکنون است به این معنا که متولیان سلامت و دست‌اندرکاران اهدای عضو در این دو دهه، در تغییر و اصلاح باور شهروندان ایرانی و آگاهی‌بخشی درباره غیر ممکن بودن بازگشت به زندگی مبتلای مرگ مغزی موفق نبودند و بنابراین، با وجود آمار بالای تصادفات و حوادث منجر به مرگ مغزی در کشور، سالانه تعداد زیادی از نیازمندان پیوند عضو به دلیل باورهای غلط خانواده‌های بیماران مرگ مغزی و ممانعت ایشان از اهدای اعضای قابل پیوند متوفیان به یک بیمار نیازمند، جان خود را از دست می‌دهند. دلیل دوم هم باز به ضعف فرهنگ‌سازی‌ها باز می‌گردد. از سال ۱۳۸۳ تاکنون، افرادی که مایل به اهدای اعضای قابل پیوند بدن‌شان بعد از مرگ هستند، می‌توانند در وبسایت انجمن اهدای عضو ایرانیان ثبت‌نام کرده و کارت نمادین «اهدای عضو» دریافت کنند. طبق قوانین اروپا و امریکا، صدور این کارت برای هر شهروند، مساوی با موافقت قانونی و معتبر او درباره اهدای اعضای بدنش است. در ایران اما، اعتبار خواسته فرد دریافت‌کننده کارت اهدای عضو، زمانی تصریح می‌شود که فرد، وصیت خود مبنی بر اهدای اعضای قابل پیوند بدنش بعد از فوت را با تایید مرجع قضایی، رسمیت ببخشد و تنها در این صورت، بازماندگان متوفی، موظف به اجرای وصیت میت خواهند بود وگرنه به دلیل بی‌اعتبار بودن جایگاه قانونی کارت اهدای عضو، تمایل متوفی هم از درجه اعتبار ساقط است و بازماندگان این اختیار را دارند که از اهدای اعضای بدن متوفی جلوگیری کنند. 

ناآگاهی شهروندان ایرانی از این جزییات قانونی، باعث شده که تا امروز حدود ۹ میلیون کارت اهدای عضو صادر شده به نام افراد مایل به اهدای عضو بعد از مرگ مغزی، بی‌اعتبار و در ارتقای وضعیت پیوند عضو از مبتلایان مرگ مغزی، بی‌اثر باشد. 

قبادی روز شنبه و در آستانه روز ملی اهدای عضو، تاکید کرد: «کشوری در اهدای عضو پیشرو است که باور مرگ مغزی مساوی با مرگ را نهادینه کند و صدور تعداد کارت‌های اهدای عضو را قوت بخشد.»

روز شنبه همچنین کتایون نجفی‌زاده؛ مدیرعامل انجمن اهدای عضو ایرانیان، در گفت‌وگو با خبرگزاری مهر، با تاکید بر اینکه انتشار اطلاعات غلط و ضعف اطلاع‌رسانی باعث شده بسیاری از خانواده‌ها، در تمییز مفهوم «مرگ مغزی» و «کما» دچار اشتباه شوند، گفت: «سالانه بین ۵ تا ۸ هزار مرگ مغزی در کشور اتفاق می‌افتد که اعضای بدن ۵۰ درصد این موارد (حدود ۴ هزار مرگ مغزی) قابلیت اهدا دارد اما ضعف اطلاع‌رسانی باعث شده که فقط اعضای بدن ۱۰۰۰ مبتلای مرگ مغزی اهدا شده و باقی به خاک سپرده شود چون هنوز برخی از هموطنان نمی‌دانند مرگ مغزی چیست در حالی که اگر اطلاعات لازم را داشته باشند و بدانند که در مرگ مغزی، خون‌رسانی مغز مختل می‌شود و سلول‌های مغز می‌میرند و امکان برگشت بیمار به زندگی به هیچ عنوان وجود ندارد، در لحظه تصمیم می‌گیرند که اعضای بدن بیمار مرگ مغزی را برای نجات جان چند هموطن دیگر اهدا کنند.»

دیروز، رییس مرکز مدیریت پیوند وزارت بهداشت در گفت‌وگو با خبرگزاری ایلنا در اعلام آخرین تعداد بیماران نیازمند پیوند عضو در کشور اعلام کرد که ۱۸ هزار نفر در صف انتظار پیوند تا زمان رسیدن عضو پیوندی هستند و در پاسخ به تعداد مجموع پیوند اعضای انجام شده در سال ۱۴۰۱ گفت: «در سال ۱۴۰۱ تعداد ۳۵۱۰ پیوند انجام شده و پیوند کلیه ۲۴۳۱ مورد و پیوند کبد با ۸۹۳ مورد، بیشترین پیوندهای انجام شده در این سال بوده که پیوند تمامی اعضای بدن اعم از کبد، قلب، ریه، روده و پانکراس از مرگ مغزی و قلبی انجام می‌شود و البته پیوند کلیه، از اهداکنندگان زنده و مبتلایان مرگ مغزی امکان‌پذیر است.»