ناقوس مرگ دجله و هورالعظیم! |ترکیه چه در سر دارد

مصطفی عبدالهی - این روزها همه رسانه‌های منطقه و ایران، نگران اتفاقات سیاسی عراق و تلاش نافرجام برای ترور نخست‌وزیر این کشور هستند؛ موضوعی که در اهمیت آن شکی نیست اما به نظر می‌رسد باعث شده چشم‌ها روی یک ترور دیگر بسته شود: «ترور دجله با افتتاح رسمی سد ایلیسو در ترکیه»، که نه فقط عراق بلکه امنیت زیست محیطی سوریه و ایران را هم تحت تاثیر قرار خواهد داد.

 

ایلیسو یک پروژه عظیم روی دجله است که قرار است 1200مگاوات برق برای جنوب شرقی ترکیه تولید کند. ساخت این سد از 2006 آغاز و دو روز قبل به‌طور رسمی افتتاح شد؛ سدی که طبق اعلام کارشناسان از ورود 56 درصد منابع آب دجله به خاک عراق جلوگیری خواهد کرد.

پادشاهی بر منابع آبی منطقه!

این دومین سد بزرگ ترکیه بعد از سد آتاتورک است که در سال ۱۹۹۰ و روی فرات ساخته شد و حالا با افتتاح ایلیسو طرح «گپ» ترک‌ها در حال تکمیل‌شدن است. طرح گپ یا همان پروژه آناتولی جنوب شرقی، مبتنی بر نگاه خودخواهانه ترکیه و قبول نداشتن قوانین درباره حقابه کشورهای مسیر آب‌های بین‌المللی تدوین شده و هدفش این است: «احداث ۱۴ سد روی فرات، ۸ سد روی دجله و ساخت ۱۹ نیروگاه برق‌آبی». اگرچه ترکیه دلایل متعددی را برای موجه نشان دادن اجرای این پروژه ارائه کرده است اما تحلیل دکتر «حقی اویغور» نایب رئیس مرکز مطالعات ایرانی آنکارا، نگاه و رویکرد اصلی ترکیه از ایجاد سدهای متعدد روی دجله و فرات را به خوبی مشخص می‌کند؛ تحلیلی که در آن ادعا شده‌است «همه کشورهای همسایه جنوبی و شرقی ترکیه، شامل عراق، سوریه و ایران، به دلیل مشکلات و چالش‌های متعدد خود، توانایی مدیریت منابع آبی منطقه را ندارند و ترکیه به عنوان کشوری پیشرو و دارای تاسیسات توسعه‌یافته، می‌تواند در حل مسائل مشترک نقش کلیدی ایفا کند». تحلیلی که در ظاهر بسیار زیبا و انسان‌دوستانه به نظر می‌رسد اما واقعیت این است که باید خروجی‌اش را «پادشاهی ترکیه بر آب‌های منطقه» دانست.

البته صحبت‌های اردوغان در مراسم افتتاح ایلیسو هم موضع این کشور را شفاف‌تر کرد: «ما پروژه ایلیسو را با وجود موانع بسیار در هر مرحله، از تامین مالی آن گرفته تا حملات گروه‌های تروریستی، تکمیل کرده‌ایم و تلاش‌ها برای سیاه‌نمایی این پروژه و نیات کثیف پشت آن را فراموش نکرده و نخواهیم کرد. این پروژه بهترین پاسخ به دشمنان قسم‌خورده ترکیه و دشمنان داخلی آن است». طبیعتا از این حرف‌ها و موضع‌گیری شفاف اردوغان، بوی همکاری و تعامل به مشام نمی‌رسد و کشورهای همسایه حق دارند احساس نگرانی کنند.

اما  پاسخ این سوال که چرا کاهش آب ورودی دجله و فرات در عراق برای ما مهم است، این است که با افتتاح ایلیسو و تکمیل طرح گپ ترکیه، نه تنها تالاب هورالعظیم به عنوان بزرگ‌ترین تالاب مرزی و بستر معیشتی مردم خوزستان از بین می‌رود، بلکه باید خودمان را برای تشدید خشکسالی در عراق و توفان‌های گرد و غباری که به سمت ما می‌آید هم آماده کنیم.

با این اوصاف به نظرمی‌رسد دستگاه دیپلماسی باید نقش خود را برای رایزنی‌ها با ترکیه جدی‌تر دنبال کند و اجازه ندهد بحران‌های زیست محیطی دامنگیر منطقه و کشور ما شود. اگرچه هنوز وزارت امور خارجه موضع‌گیری رسمی دراین‌باره نداشته اما این صحبت‌های دیروز سعید خطیب‌زاده سخنگوی این وزارتخانه، بی‌ارتباط به این موضوع و احتمالات پیش رو نیست: «روابط ما با ترکیه از حیث سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و امنیتی همواره رو به گسترش بوده و در سال‌های اخیر روابط نزدیکی داشتیم. ظرفیت همکاری‌ها بیش از چیزی هست که محقق شده و در آینده نزدیک سفرهای دیپلماتیک  به ترکیه در سطح یک  و  دو  را در برنامه داریم».