شب اول قبر چگونه است؟

از آنجایی که بسیاری از تجربیات نزدیک به مرگ دارای عناصر مشترکی هستند، این سوال مطرح می‌شود که آیا اساسا واقعیتی در آن‌ها نهفته است؟ به گفته محققان ما اطلاعات کمی درباره بدن انسان پس از مرگ و اتفاقاتی که برای قلب، مغز و ریه‌های یک فرد در هنگام مرگ می‌افتد داریم.

آگاهی انسان پس از مرگ همواره سوالی لاینحل باقی مانده است. آیا شما یا نزدیکان‌تان تا به‌حال تجربه نزدیک به مرگ (NDE) داشته‌‌اید؟ تجربه نزدیک به مرگ برای ۱۰ تا ۲۰ درصد از بازماندگان ایست قلبی اتفاق می‌افتد. این افراد بعد از بازگشت به زندگی از تجربیات خود این‌طور یاد کرده‌اند: دیدن نوری سفید، شنیدن صداهای اطراف و یا حتی ملاقات با نزدیکان از دنیا رفته. علت این تصورات همچنان یک راز باقی مانده است.مطالعه‌ای که در اول ماه می ۲۰۲۳ در مجموعه مقالات آکادمی ملی علوم منتشر شده است قوی‌ترین شواهد ارائه شده درباره آگاهی انسان پس از مرگ را ارائه می‌دهد.این مطالعه نشان می‌دهد که نوعی هوشیاری پنهان برای مدت کوتاهی پس از توقف ضربان قلب افراد و مرگ آن‌ها وجود دارد.

این هوشیاری پنهان حالتی است که در آن مغز هنگام ارزیابی با دستگاه‌ها علائمی از آگاهی و فعالیت را نشان می‌دهد، حتی وقتی‌که بدن دیگر پاسخگو نیست.به گفته محققان، ۱۵ تا ۲۰  درصد افرادی که در کما هستند، نشانه‌هایی از این هوشیاری پنهان را نشان می‌دهند.در آن مطالعه، محققان با دستگاهی به نام الکتروانسفالوگرام (EEG) به ضبط فعالیت مغزی ۹ موش صحرایی پرداختند که دچار ایست قلبی شده بودند.

در ۳۰ ثانیه اول پس از ایست قلبی، همه موش‌ها یک موج کوتاه اما گسترده از فعالیت مغزی بسیار هماهنگ از خود نشان دادند، از جمله نوعی فعالیت مغزی به نام امواج گاما.

بر اساس یافته‌های منتشر شده در فوریه ۲۰۲۲، سال گذشته گروهی از محققان نشان دادند که این امواج گاما چند ثانیه پس از توقف ضربان قلب در انسان‌ها نیز شبیه به موش‌ها ظاهر می‌شود.

به گفته پژوهشگران اگر تصاویر و فیلم‌هایی از وقایع به یاد ماندنی زندگی‌مان به ما نمایش داده شود (مانند روز تولد کودک‌مان، روز عروسی یا روز درگذشت کسی‌که دوستش داشته‌ایم) و در همان‌حال نوار مغزی از سر ما برداشته شود، این نوار نشان دهنده بالا رفتن امواج گاما در مغز خواهد بود.

ممکن است ایستادن قلب لزوما نشانه مرگ نباشد

به باور متخصصان ما پیش از این فکر می‌کردیم که وقتی قلب از تپیدن می‌ایستد، ما مرده‌‌ایم اما آنچه این تحقیق نشان می‌دهد این است که شاید بعد از توقف قلب هنوز شانسی برای زنده ماندن داشته باشیم. چراکه امواج گاما پس از توقف قلب بالا می‌روند. آگاهی انسان پس از مرگ ناشی از همین امواج گاماست.

در جدیدترین مطالعه، محققان چهار بیمار را که به دلیل ایست قلبی در کما بودند با دستگاه الکتروانسفالوگرام مورد مطالعه قرار دادند و با اجازه خانواده‌های‌شان، آن‌ها را از دستگاه جدا کردند.

پس از برداشتن ونتیلاتور، دو نفر از بیماران افزایش ضربان قلب همراه با افزایش فعالیت امواج گاما را نشان دادند. در دو بیمار دیگر افزایشی در هیچ یک از مناطق اتفاق نیفتاد.

آگاهی پس از مرگ آیا می‌دانستید شب اول قبر قطعا سرتان به سنگ لحد می‌خورد؟

در بیمارانی که مغز آن‌ها فعالیت امواج گاما را نشان می‌داد این امواج در بخشی از مغز شناسایی شد که به “منطقه داغ” مغز معروف است: محل اتصال بین لوب‌های تمپورال، جداری و پس سری در پشت مغز که به اختصار TPJ نامیده می‌شود. این ناحیه با رویا دیدن، توهمات بصری در بیماری صرع، و حالات تغییر یافته هوشیاری در سایر مطالعات مغزی مرتبط است.

تحقیقات قبلا نشان داده‌اند که فعالیت در منطقه TPJ انسان‌ها هنگامی افزایش می‌یابد که درباره خدا و مذهب فکر کرده یا تجربیاتی معنوی از سر می‌گذرانند. زمار می‌گوید: این اولین مطالعه‌ای است که نشان می‌دهد نه تنها امواج گاما با توقف قلب افزایش می‌یابند، بلکه این اتفاق در منطقه TPJ می‌افتد.

از آنجایی که این مطالعه فقط روی چهار نفر انجام شده، خیلی زود است که بتوان در مورد معنای این یافته‌ها اظهارنظری قطعی کرد. چرا که به‌دلیل مرگ بیماران نمی‌توان از تجربه آن‌ها آگاه شد.

اما به باور متخصصان مهم است که بتوان در این باره تصمیم گرفت که چه چیزی مرگ یک فرد را تعیین می‌کند و اینکه آیا باید تعریف فعلی خود را از مرگ تغییر تغییر دهیم؟ در تعریف فعلی، اگر ضربان قلب یا نفس کشیدن فردی متوقف شود، آن شخص مرده محسوب می‌شود.

اگر نتایج تحقیق به این خلاصه شود که  فقط ۲۰ ثانیه پس از توقف ضربان قلب‌مان زندگی می‌‌کنیم از نظر بالینی، تفاوتی ایجاد نمی‌کند اما محققانی در ایتالیا هستند که مغز یک میمون را پس از ایست قلبی بررسی کردند و متوجه شدند که فعالیت امواج گاما در مغز میمون‌ها دو ساعت پس از توقف قلب آن‌ها نیز همچنان قابل مشاهده بوده است.

لحظات اولیه ی ورود به قبر 

انسان با تمام شدن عمر و زمانی که قرار است نزد معبود خود بازگردد، در آخرین لحظات عمر خویش، همانند یک فیلم،تمام زندگی خود را از نوزادی تا پایان عمر با تمام اتفاقات خواهد دید. در اولین روز پس از مرگ روح به جسم باز می گردد، زیرا انسان وابستگی زیادی به جهان و جسم خویش دارد، بنابراین دل کندن از آن برایش سخت است و هنگام دفن شدن، به همراه جسم وارد قبر می شود. زمانی که فرد به خاک سپرده می شودبرای همیشه تعلق خود را به دنیا از دست می دهدو اولین شب پس از دفن، شاید سخت ترین شب یا آسانترین شب برای انسان باشد. شبی که هرگز نمی توان از آن فرار کرد و به رفتار و اعمال انسان در دنیا بستگی دارد.

شب اول قبر چگونه است؟

به اعتقاد فیلسوفان مسلمان با توجه به روایاتی از امام صادق(ع) در این زمینه، منظور از قبر، شب اول و آنچه به مرگ ربط دارد، همه به عالم برزخ ارتباط دارد و ورود به قبر و شب اول قبر همان آغاز مرگ است که ارتباطی به دفن کردن جسم مادی ندارد.(حارالأنوار، ج 6، ص218)

 دیدار با "رومان" اولین فرشته پس از مرگ

 "ملک رومان" نام اولین فرشته ای است که پس از دفن میت با او ملاقات می کند. امام سجاد(ع) در کتاب صحیفه سجادیه به این فرشته مقرب الهی درود فرستاده است.(وَ رُومَانَ فَتَّانِ الْقُبُورِ:رومان آزمایش کننده مردگان در گور)

فرشته رومان اعمال و کارهای فرد را جمع آوری کرده و دسته بندی می کند و بعد تشکیل پرونده می دهد، در حقیقت همان نامه اعمالی را تهیه می کند که در قیامت به دست انسان داده می شود. در روز قیامت طبق این نامه، اعمال و کردار انسان قضاوت خواهد شد. بنابراین این ملک رومان است که پس از بررسی اعمال به فرشتگان دیگر می گوید که چه رفتاری با میت داشته باشند، با او مدارا کنند و یا او را به سزای اعمالش برسانند. (عالم پس از مرگ، ص274)

سوالاتی که در شب اول قبر پرسیده می شوند

نکیر و منکر دو فرشته الهی، مامور پرسیدن سوالاتی از میت هستند که بعد از فرشته رومان به سراغ میت می آیند. هر کدام از آنها با توجه به مسئولیتی ککه دارند در سمت چپ و راست میت قرار می گیرند. در صورتی که میت، انسانی گناهکار بوده باشد، این دو فرشته با چهره وحشتناک و کریه پدیدار می شوند و قبر را با شراره های آتش پر کرده و میت را عذاب خواهند داد. اما اگر میت فردی با ایمان و صالح باشد، این دوفرشته الهی با چهره هایی زیبابه نام بشیر و مبشر به حضور میت آمده و سوالاتی از او خواهند پرسید، ( شرح عقاید صدوق یا تصحیح الاعتقاد، شیخ مفید، ص220; علم الیقین، فیض کاشانی، 2 / 1073)، متوفی نیز با لطف و عنایت خداوند رحمن، پاسخ داده و درهای بهشت و نعمت های الهی به روی او باز خواهد شد.

اولین سوالاتی که در شب اول قبر از میت پرسیده می شود، این است که آیا به خداوند متعال و پیامبرش ایمان دارد، امام و پیشوای او در دنیا چه کسی بوده است چه کسی را به عنوان رهبر و امام برای خود برگزیده بود.(کشف المحجة لثمرة المهجة، ص:273)

در برخی روایات آمده است پرسش و پاسخ در شب اول قبر برای همه انسانها وجود دارد، اما برخی اعتقاد دارند که استثناء برای این موضوع وجود دارد. افرادی مانند اولیای الهی، کودکان و دیوانگان از پاخ دادن به سوالات مبری هستند.با توجه به اینکه روایت صحیحی برای این موضوع وجود ندارد، بنابراین به اعتقاد علامه مجلسی، از اظهار نظر درباره این مورد پرهیز شود. (بحارالانوار، ج6، ص278)

روایات مختلفی وجود دارد که سوال و جواب را مخصوص مومنان و کفار می دانند. علامه طباطبایی در کتاب "حیا ة ما بعد الموت" بر همین اساس سوال و جواب نکیر و منکر در شب اول قبر را مخصوص همه مردم نمی داند.(طباطبائی، حیاة ما بعد الموت، ص140)

پس از خاکسپاری، نباید بلافاصله میت را تنها گذاشتزیرا جسم و روح او هنوز به دنیای جدید آشنایی ندارد و از آن می ترسد. به همین دلیل بهتر است تا مدت کوتاهی در کنار قبر مانده و برای آمرزش او قرآن و دعا خوانده شود و با تلقین به او در جواب دادن به پرسشهای نکیر و منکر کمک گردد. (اصول کافی، باب المسأله فی القبر 2/ 634 و 3/201)

برخی از اعمال مانند نماز، روزه و کارهای خیر که انسان در دنیا انجام می دهدپس از مرگ به او کمک می کند. البته برخی کارها که بازماندگان برای او انجام می دهند در کم کردن عذاب و فشار قبر تاثیر دارد. همچنین نماز شب اول قبر هم برای میت و هم برای کسی که می خواند بسیار ثواب دارد.

انسانهایی که در خاک دفن نمی شوند

برخی افراد به نظر ، اگر جسم در خاک دفن نشود، دیگر عذابی وجود نخواهد داشتو نکیر و منکر به سراغ میت نخواهد آمد.در حالی که باید گفت، هنگامی که روح از بدن جدا می شود، انسان مرده تلقی می شود، یعنی قدم به دنیای دیگر می گذارد. به طور مثال اگر کسی در آتش کاملا سوخته و اثری از بدن او نماند و یا کسی که در دریا غرق شده باشد و جسد او یافت نشود، اگر چه در خاک دفن نمی شود، اما فشار شب اول قبل و سوال و جواب نکیر و منکر در جای خود باقی می ماند. به همین دلیل اگر حتی اجزای بدن متلاشی شود به خواست و قدرت خداوند، آن عضو به سخن آمده و در مورد کارهایی که در دنیا انجام داده است در محضر خداوند پاسخ می دهد.

کلینی نقل می کند:"در زمان امام صادق شخصی به دار مجازات آویخته شده بود یونس بن عمار پس از مشاهده آن از امام صادق پرسید آیا شخصی که اعدام شده نیز در معرض عذاب و فشار قبر قرار می گیرد؟ حضرت اینچنین پاسخ دادند:بله خداوند توانا به هوا فرمان می دهد که او را در فشار خود بگیرد."

به اعتقاد حاکمان دینی، قبر همان عالم برزخ است و برای اِعمال شب اول قبر به خاکسپاری متوفی نیاز نمی باشد.میان قبر برزخی و قبر خاکی ارتباط مخصوصی وجود دارد. یعنی میان جسم در خاک و روح انسان در عالم برزخ، رابطه ای ایجاد می شود. این ارتباط از رابطه ی روح و جسم مادی انسان در عالم حیات که با یکدیگر متحد بودند نشات می گیرد. پس از مرگ، ارتباط روح و جسم مادی به طور کلی از بین نمی رود بلکه باز هم کمی رابطه بین روح برزخی و جسم مادیی وجود خواهد داشت. اصول و احکام زیادی درباره قبر خاکی، چگونگی دفن، تشییع جنازه، رعایت حرمت قبر، زیارت اهل قبور، دعا، طلب رحمت و بخشش برای مردگان بر سر قبر آنها در دین اسلامی وجود دارد.(محمد شجاعی، معاد،ج 2،ص 249)

در ساعات و روزهای اولیه ی پس از مرگ، ارتباط میان روح و جسم بیش از زمانهای دیگر است که به دلیل قطع ارتباط یک دفعه ای جسم با جهان مادی است. البته با مانوس شدن تدریجی روح با جسم برزخی و قالب مثالی از این رابطه و توجه کم می شود، بنابراین ارتباط روح و جسم مادی ضعیفتر خواهد شد.

فشار و عذاب قبر

پس از خاکسپاری متوفی، حوادث و اتفاقاتی برای او در اولین شب می افتد که همان عذاب فشار قبر است که به عنوان "ۻَغْطَهُ الْقَبْر" نام برده شده است. امامان و پیامبران همیشه جویای این مطلب بودند که آیا فشار و عذاب قبر شامل همه ی انسانها است.

ابوبصیر از امام صادق می پرسد:آیا در میان انسانها کسی هست که از عذاب و فشار قبر در امان بماند؟و حضرت در جواب ایشان می گویند:از فشار قبر به خداوند پناه می برم ؛انسانهایی که از عذاب و فشار قبر در امانند اندک شمارند. (کلینی، کافی، ج3، ص236)

آیا عذاب و فشار قبر به اندازه ای است که استخوانها را نیز بشکند؟

انسانها همیشه تعلق خاصی به دنیا دارندو جدا شدن از امور دنیوی برای آنها مشکل و دشوار است. به همین دلیل هنگام مرگ، روح همچنان وابسته به دنیا استو جدا شدن از خانواده او را آزار می دهد. علاوه بر وابستگی روح به امور دنیوی، خوب و بد بودن رفتار و کردار انسان نیز در دنیا، بر سختی، آسانی، کم و زیاد بودن فشار قبر تاثیر دارد.

انسانها با توجه به رفتاری که در دنیا داشته اند، نتیجه اعمال خود را می بینند.اگر انسان مومن باشد، مرگ برای او بسیار آرام بخش خواهد شد، زیرا به نزد معبود رفته و از سفر خود خوشحال است. در نماز میت که بر فرد متوفی خوانده می شود، آمده است:"هذا عبدک و بن عبدک نزل بک" "خدایا این فرد بر تو نازل شده است و "انت خیر منزول به" تو بهترین کسی هستی که هر فرد بر او وارد می شود در واقع تفسیر مطلب بالا می باشد.

شب اول قبر چگونه است؟

فشار و عذاب قبر، انسان را برای ورود به عالم برزخ آماده می کند.انسانهای مومن به دلیل کارهای اشتباهی که در دنیا مرتکب شده اند، برای اینکه زمان بیشتری که در برزخ بوده اند آنها را مکدر نکند،به عذاب قبر سختی دچار خواهند شد. چنانچه فردی به نام سعد بن معاذ که با همسرش بد رفتاری می کرد، زمانی که فوت شد و در خاک سپرده شد، فشار قبر او به قدری زیاد و شدید بود که پیامبر اکرم می فرمایند که صدای شکسته شدن استخوانهای او به گوش می رسید.

 معنا و مفهوم روز و شب در برزخ

هیچ موجود زنده ای اطلاعات کاملی از دنیای برزخ ندارد. به همین دلیل نمی توان تصور دقیق و روشنی از آن داشت. اما در آیات و روایاتی که نشانگر این موضوع هستند که عالم برزخ نیز دارای زمان است.

به طور قطع و یقین از جزئیات آن ، اطلاعات قابل قبولی در دسترس نمی باشد زیرا زمان به معنای طلوع و غروب خورشید و تشکیل شب و روز است. اما این موارد در عالم برزخ وجود ندارد چون طرف حساب آموزه های و حیاتی انسانهای در دنیا هستند که به نسبت تعبیر صبح و شام به کار برده شده است و هدف از عذاب و فشار آنها در زمان صبح و شب به این دنیای مادی است نه اینکه واقعا در برزخ ، خورشید طلوع یا غروب کند.

در روایات نقل شده است که عالم برزخ جسم و ماده ندارد اما مانند عالم ماده اندازه و حجم و شکل مانند دارد. در مورد زمان و مکان نیز همان گونه است و تعبیر شب اول قبر که در عرف بیان می شود از باب سهل انگاری است .