تغییر یارکشی‌ها در منطقه قفقاز؛ نقشه علی اف در مرزهای ایران و جمهوری آذربایجان

 یارکشی‌ها در منطقه قفقاز به ظاهر متوقف شده و بازیگران منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای تلاش دارند تا با لحاظ کردن منافع ملی، زمینه را برای تحقق صلح پایدار در این جغرافیا هموار کنند. در میان اجرایی شدن کریدور شمال و جنوب برای هند و ایران در اولویت قرار دارد.

، ابراهیم رئیسی و حسین امیر عبداللهیان اخیرا بعد از برگزاری مراسم افتتاح سدی میان ایران و آذربایجان و در مسیر بازگشت به واسطه حادثه تلخ سقوط بالگرد به شهادت رسیدند. سد مشترک میان آذربایجان و ایران، پروژه مشترکی است که نشان از همکاری دو کشور همسایه برای ترمیم شکاف هایی احتمالی دارد. هرچند به ادعای گروهی از ناظران، نزدیکی تهران و باکو شاید موجب شود تا ارمسنتان از ایران فاصله بگیرد.

چرایی انفعال حامیان ایروان

ایران نیز به سان هند با ارمنستان و آذربایجان روابط نزدیکی دارد. این در حالی است که جنگ در قره باغ در سال ۲۰۲۳ معادله قدرت در منطقه را تغییر داده است.آنگونه کهفرست پست مدعی است، فرانسه در اکتبر ۲۰۲۳ برای ارائه کمک نظامی به ارمنستان صف آرایی کرد. همزمان ایروان از حمایت های دیپلماتیک آمریکا و اروپای غربی نیز برخوردار بوده و هست؛ مولفه ای که خشم علی اف را برانگیخته. با این حال قبل از آن که فرانسه مداخله ای داشته باشد، بازی برخلاف خواست ایروان به پایان رسید.هند یکی از تامین کنندگان عمده تسلیحات ارمنستان بوده، اما عمیقاً علاقه مند است تا شاهد تحقق کریدور شمال-جنوب باشد. از همین رو دهلی نو پس از شکست ارمنستان در قره باغ کوهستانی عبارتی در حمایت از ایروان بر زبان نیاورد.

روسیه دارای پایگاه های نظامی در ارمنستان است و با این بازیگر قرارداد دفاعی دارد، با این حال مسکو نیز نتوانست سفارشی به ارزش ۴۰۰ میلیون دلار برای تسلیحات تازه را از این بازیگر بپذیرد. بیشتر تسلیحات ارمنستان منشأ روسی دارند و به دوران اتحاد جماهیر شوروی سابق باز می گردند، زمانی که ارمنستان و آذربایجان هر دو بخشی از امپراتوری از هم پاشیده بودند. روسیه در حال حاضر قادر به انجام تعهدات دفاعی اش در قبال ارمنستان نیست، زیرا درگیر جنگ در اوکراین است. بنابراین امروز ارمنستان به سلاح های هندی مجهز شده، گزاره ای که آذربایجان را خشمگین کرده، با این حال ایروان به واسطه این تسلیحات نتوانست دست بالا را داشته باشد و از ادعای خود در برابر پهپادهای ترک حراست کند.

هند به تازگی برای مدیریت و توسعه بندر چابهار در جنوب شرقی ایران، نزدیک مرز افغانستان، فارغ از تحریم های آمریکا، توافقی ده ساله را با تهران به امضا رساند، موضع گیری ایالات متحده نشان می دهد که بعید است دهلی نو را به واسطه مشارکت با ایران هدف تحریم هایش قرار دهد، در همین راستا گروهی مدعی اند که انفعال واشنگتن نشان از خواست این بازیگر برای کاهش فشار تحریم ها علیه ایران است.آذربایجان، غنی از مواد معدنی، نفت هند را تامین می کند. تجارت بین دو کشور رشد قابل توجهی داشته و اکنون باکو پنجمین شریک تجاری بزرگ هند است. آذربایجان نیز به نوبه خود توسط پاکستان و ترکیه حمایت می شود.پاکستان خود از حمایت چین برخوردار است و ترکیه تحت رهبری اردوغان رویای احیای امپراتوری عثمانی را در سر دارد.ترکیه همچنین با روسیه در دریای سیاه نفوذ خود را افزایش داده، با این حال، اردوغان سالخورده به واسطه بادهای معکوس با چالش کاهش محبوبیت روبرو است. این کشور درگیر تورم افسارگسیخته است و هر آن ممکن است تغییر رزیم حاکم را تجربه کند.

۲

تلاش برای برقراری صلح در قفقاز

تمامی خطوط ارتباطی اروپا از مسیر روسیه و ایران می تواند از ارمنستان یا آذربایجان محصور در خشکی عبور کند. با این حال، این احتمال وجود دارد که ارمنستان حتی در آینده نیز نتواند در برابر حملات ادعایی آذربایجان مقاومت کند، این بازیگر هنوز نتوانسته زیرساخت های داخلی خود را توسعه داده و خود را به انتخاب جذاب تری تبدیل نماید.با این همه به واسطه منابفع بازیگران منطقه ای و فرامنطقه ای این احتمال بالا است که در منطقه قفقاز ثلحی پایدار محقق یا حداقل در این مسیر گام هایی جدی برداشته شود.ارمنستان و آذربایجان هر دو در ۱۶ مه سال جاری اعلام کردند که در باب مناقشه های مرزی توافق کرده اند. ارمنستان روستاهای باغانیس آیروم، آشاقی آسکیپارا، خیریملی و قزلحاجیلی را که در دهه ۱۹۹۰ در اختیار گرفت، باز خواهد گرداند. این در حالی است که حاکمیت آذربایجان بر منطقه قره باغ کوهستانی در سال ۲۰۲۳ به سه دهه حکومت جدایی طلبان پایان داد.

اخیراً، هند، ایران و ارمنستان چارچوبی سه جانبه برای تقویت ارتباط کریدور حمل و نقل بین المللی شمال-جنوب (INSTC) تعریف کردند. این تلاش به دنبال توافق سال ۲۰۰۲ بین هند، روسیه و ایران برای ایجاد  کریدور شمال به جنوب، کریدوری به طول ۷۲۰۰ کیلومتر است. آذربایجان در سال ۲۰۰۵ با یک مسیر کوتاه تر، ارتباط بهتر و اقتصادی تر، بخشی از این کریدور شد. راه‌آهن‌های توسعه‌یافته و بندر استراتژیک باکو از مزایای آشکار این پروژه قلمداد می شود. همچنین میلیاردها دلار برای نوسازی و برق رسانی خطوط ریلی هزینه شده است. این گزاره راه را برای مسیر غربی کریدور که از غرب دریای خزر می گذرد هموار کرد. این امر بنادر چابهار و بندرعباس در ایران را به شبکه راه آهن وسیع اوراسیا به ویژه بین باکو، تبیلسکی و باتومی متصل می کند.

RussiaTurkey

آذربایجان برای نوسازی شبکه راه آهن خود سرمایه گذاری هنگفتی کرده تا به عنوان مرکزی برای تجارت شمال به جنوب و شرق به غرب عمل کند. به گفته ناظران مسیر کریدور شمال-جنوب از طریق استان سیونیک ارمنستان از کریدور زنگزور می گذرد، مسیری که آذربایجان را به منطقه نخجوان متصل می کند. آذربایجان ممکن است پیوندهایی با پاکستان داشته باشد که برای هند آزاردهنده باشد، اما با اسرائیل نیز پیوندهایی دارد که برای ایران قابل پذیرش نیست. با این حال، ایران نیز در حال یافتن راه هایی برای همکاری با آذربایجان است. هر دو کشور ممکن است ترجیح بدهند با ارمنستان همکاری داشته باشند، اما واقعیت‌های زمینی وجود دارد و آنها نمی‌توانند با نادیده گرفتن واقعیت ها اجرایی شدن کریدور شمال-جنوب را به خطر بیاندازند.قفقاز منطقه پرآشوبی بوده و کشورهای رقیب بالاخص بعد از فروپاشی عثمانی، برای داشتن دست بالا در این منطقه به اهرم های متفاوت متوسل شدند. این رقابت ها امروز نیز ادامه دارد هرچند کشورهایی که روزی رویاروی هم تعریف شده اند، امروز گزینه جزء تعامل ندارند.