پشت پرده رقص اعراب با ساز روسیه /صدای پای پوتین در خاورمیانه

ساناز نفیسی در اقتصادنیوز نوشت 

تحلیلگران از برجسته شدن نقش روسیه در خاورمیانه می‌گویند و بر این باورند که گزاره‌هایی چون بی‌اعتمادی بازیگران منطقه به غرب در کنار مولفه‌هایی چون تلاش آنها برای جذب سرمایه گذاری به مسکو فرصت داده تا در حیاط خلوت آمریکا حضورش را پررنگ‌تر کند.

 موسسه مطالعاتی ژئو استراتژی اینسایتدر مصاحبه با تاتیانا پوکروفسکایا به گزاره هایی چون اهمیت خاورمیانه در سیاست خارجی روسیه، آنچه کشورهای خاورمیانه را به تقویت روابط با مسکو سوق می دهد، نقش روسیه به عنوان یکی از بازیگران جهانی و چشم انداز سرمایه گذاری و تجارت روسیه در خاورمیانه پرداخته است.

تاتیانا پوکروسکایا در عرصه توسعه تجارت بین‌المللی با بیش از ۲۰ سال تجربه در بازارهای آفریقا، کشورهای مستقل مشترک المنافع، آسیا و خاورمیانه فعال است و بارها شرکت های روسی را وارد فعل و انفعال های بازارهای بین المللی کرده است.

چرایی همیت خاورمیانه برای روسیه

این موسسه به عنوان اولین سوال پرسید، خاورمیانه نقش برجسته ای در سیاست و اقتصاد روسیه ایفا می کند. به نظر می رسد مسکو اهداف سیاسی (شامل جلوگیری از تشکیل ائتلاف های ضد روسیه)، امنیتی (به حداقل رساندن تهدیدات تروریستی) و اقتصادی در منطقه دارد. تنش با غرب، مسکو را بر آن داشته که بیشتر بر تلاش های دیپلماتیک، تقویت همکاری های اقتصادی و توسعه همکاری های نظامی- صنعتی با منطقه تمرکز کند. حضور نظامی روسیه در زمین کاهش یافته، اما همکاری نظامی و روابط دیپلماتیک و اقتصادی اوج گرفته است. به طور کلی، توسعه روابط روسیه و خاورمیانه را چگونه ارزیابی می کنید؟ اهمیت خاورمیانه در صفحه شطرنج سیاست خارجی روسیه به چه شکل است؟

پوکروفسکایا در پاسخ به این سوال گفت: امروزه نقش خاورمیانه در اقتصاد جهانی برجسته شده که در درجه اول به دلیل موقعیت مساعد جغرافیایی این منطقه است که حلقه اتصال بین سه قاره (آسیا، آفریقا، اروپا) می‌باشد.

در حال حاضر روسیه روابط دیپلماتیک خود را با تمام کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا حفظ کرده و حضور سیاسی و اقتصادی خود را در منطقه تقویت می کند. روسیه برای قرن ها دوست جهان اسلام بوده و به سان بازیگران این منطقه دارای ارزش های سنتی است. روسیه به عنوان یک کشور چند ملیتی و چند مذهبی، همیشه به دلیل روابط هماهنگ بین نمایندگان فرهنگ ها و مذاهب مختلف که در قانون اساسی فدراسیون روسیه ذکر شده است، برجسته بوده است. بنابراین روابط نه تنها در سطح سیاسی و اقتصادی، بلکه در سطح معنوی نیز ایجاد می شود.به باور این تحلیلگر، کشورهای خاورمیانه، در درجه اول پادشاهی های خلیج فارس، به موضوع تحریک جذب سرمایه گذاری خارجی در اقتصاد خود اولویت می دهند. 

از منظری دیگر پتانسیل حمل و نقل و لجستیک خاورمیانه برای فدراسیون روسیه آشکار است. یکی از نویدبخش ترین حوزه ها برای تحقق پتانسیل حمل و نقل و لجستیک منطقه خاورمیانه، کریدور حمل و نقل بین المللی شمال-جنوب است که از ایران می گذرد. این پروژه شامل احداث راه‌آهن رشت - آستارا از طریق خاک ایران (توافقنامه در ۲۷ خرداد ۱۳۹۲ بین کشورها امضا شد) و زیرساخت‌های دریایی است. مسیرهای دریایی از جبل علی (امارات متحده عربی) و دوحه (قطر) به نووروسیسک در حال حاضر فعال هستند. اما از نظر زیرساختی هنوز کارهای زیادی باید انجام شود.بنابراین، خاورمیانه امروز دریچه ای از فرصت برای فدراسیون روسیه از نظر گسترش روابط تجاری و اقتصادی، به ویژه در دوره تحریم های غرب است.

هزینه اعتماد از دست رفته!

دومین پرسشی که مطرح می شود، این است که چرا کشورهای خاورمیانه علیرغم فشار غرب، نه تنها به حفظ، بلکه خواهان تقویت روابط با مسکو  هستند؟

پوکروفسکایا در پاسخ گفت: ابتدا باید توجه داشت که در سال های اخیر کشورهای خاورمیانه به طور فزاینده ای در سیاست خارجی خود از دو روکیرد عمل گرایی و بی طرفی پیروی کرده اند و تلاش های دیپلماتیک خود را تنوع بخشیدند که قطعاً برای آنها منفعت دارد. بنابراین، کشورهای کلیدی خاورمیانه - عربستان سعودی، امارات متحده عربی، ترکیه، مصر و دیگران - روابط کاری خوبی با مسکو و کشورهای غربی دارند. تاکنون هیچ یک از آنها با فشار کشورهای غربی که خواستار پیوستن شان به تحریم ها و محدود کردن جدی روابط با روسیه هستند، هم صدا نشده اند. علاوه بر این، کشورهای خاورمیانه در حال تلاش برای ایفای نقش میانجی در شرایط کنونی هستند.دلیل بعدی بی اعتمادی بیشتر کشورهای منطقه به غرب است. آنها درگیری در اوکراین را ماحصل استانداردهای دوگانه ای می دانند که توسط کشورهای غربی در رابطه با مشکل مهاجران، سایر درگیری های مسلحانه (مانند اسرائیل) یا تامین تسلیحات ایجاد شده است. همچنین باید توجه داشت که اقتدار آمریکا و کشورهای غربی در منطقه رو به افول است.کشورهای خاورمیانه دنیای چندقطبی/چند مرکزی را به دنیای تک قطبی ترجیح می دهند که در قابش فرصت های بیشتری برای محافظت از ریسک ها و دریافت منافع قابل توجه از حفظ تعادل وجود دارد: مراد داشتن ایالات متحده – تسلیحات و تضمین های امنیتی، چین – سرمایه گذاری ها و روسیه. - همکاری در زمینه انرژی و امنیت. به این ترتیب دولت های منطقه با سرلوحه قرار دادن منافع خود، شرایط زندگی و توسعه راحت تری را برای خود فراهم می کنند.

برگ برنده پوتین

سومین پرسشی که مطرح می شود این است،  آیا می توان گفت که روسیه همچنان یک بازیگر جهانی است زیرا نه تنها در فضای پس از شوروی فعالیت می کند، بلکه با وجود ابزارهای محدود به حضور در تئاترهای مختلف جهانی ادامه می دهد؟

پوکروفسکایا در پاسخ گفت: در واقع، درست نیست که بگوییم روسیه تنها در فضای پس از شوروی بازی می کند و شاهد تقویت روابط دیپلماتیک و اقتصادی در مناطق مختلف است.ما درباره تقویت اقتدار مسکو و گسترش حضور این کشور در خاورمیانه، آفریقا، آسیا، در روابط با چین، هند و سایر کشورها گفتگو کردیم. شما به درستی اشاره کردید که حضور تسلیحاتی روسیه کاهش یافته است، اما نقش دیپلماتیک این بازیگر افزایش یافته است.روسیه به عنوان عضو دائمی سازمان ملل، بریکس و سازمان همکاری شانگهای به کار خود ادامه می دهد.رئیس جمهور روسیه اخیراً از کره شمالی، ویتنام، پکن، مینسک و تاشکند بازدید کرد.بسیاری از رهبران کشورهای آسیای جنوبی، خاورمیانه، آفریقا و آمریکای لاتین پیش از این برنامه های خود را برای بازدید از روسیه در آینده نزدیک اعلام کرده اند. برگزاری اجلاس سران بریکس در کازان در پاییز که علاوه بر اعضای دائمی، سایر رهبران جنوب جهانی نیز در آن دعوت خواهند شد، از اهمیت ویژه ای برای طرف روسی برخوردار خواهد بود. رئیس‌جمهور روسیه با فعالیت‌های سیاست خارجی خود به مخالفان غربی خود نیز نشان می‌دهد که هرگونه تلاشی برای منزوی کردن مسکو در صحنه بین‌المللی هیچ شانسی برای موفقیت ندارد.از همین رو می توان گفت که سیاست چند قطبی مسکو توسط اکثر کشورهای جهان حمایت می شود و اقتدار و نفوذ آن در حال افزایش است.

تجارت روسیه در خاورمیانه می بینید؟

پوکروفسکایا در پاسخ گفت، خاورمیانه در حال تغییر است، روندهای جدیدی در اقتصاد، زندگی اجتماعی و روابط سیاسی دیده می شود. خاورمیانه به نقش آینده خود به عنوان یک قطب انرژی اعتقاد دارد.از یک طرف، امروزه اقتصاد عربستان سعودی یکی از پویاترین اقتصادهای جهان است. مقامات عربستان سعودی بر توسعه بخش مالی تمرکز دارند.از طرفی دیگر، امارات متحده عربی قصد دارد به یک مرکز مالی جهانی تبدیل شود. دبی مرکز مالی امارات متحده عربی است که مدعی است مدرن ترین مرکز مالی در کنار نیویورک، لندن، سنگاپور و هنگ کنگ است. طرح تبدیل دبی به یکی از چهار مرکز مالی پیشرو جهان تا سال ۲۰۳۳ توسط شیخ محمد بن راشد آل مکتوم، معاون رئیس جمهور و نخست وزیر امارات و حاکم دبی، در اوایل ژانویه ۲۰۲۳ رونمایی شد (برنامه جدید اقتصادی امارات به نام "D۳۳"). در حال حاضر، مزیت اصلی بازار مالی امارات، ثبات و قابل پیش بینی بودن نرخ بهره، شهرت بالا و محرمانه بودن است.

در مجمع بین المللی اقتصادی سن پترزبورگ روابط اقتصادی سطح بالای روسیه و مصر مورد توجه قرار گرفت. مذاکرات برای امضای توافقنامه تجارت آزاد بین کشورها در حال حاضر در حال انجام است، در حالی که مذاکرات برای اجرای منطقه اقتصادی کانال سوئز در مراحل نهایی است .کشورهای خلیج فارس با درک وابستگی خود به بخش انرژی بر توسعه بخش تولید تمرکز می کنند. بومی سازی تولید با مشوق های مالیاتی برای تولید یا مونتاژ نهایی در عربستان سعودی، امارات متحده عربی، عمان، قطر، بحرین و دیگران تشویق می شود. برای این منظور از مناطق آزاد اقتصادی استفاده زیادی می شود. شرکت‌های روسی می‌توانند راه‌حل‌هایی را در زمینه‌های ایمنی مواد غذایی، فناوری فضایی و هوش مصنوعی ارائه دهند که در کشورهای خلیج‌فارس بسیار مورد استقبال قرار گرفته است.در حال حاضر، چالش اصلی سیستم های پرداخت است، اما کار برای رفع آن در حال انجام است. بنابراین، چشم اندازهای زیادی برای سرمایه گذاری و تجارت روسیه در خاورمیانه وجود دارد.