خداحافظی ایران با همسایه قدیمی خود/ روسیه چه در سر دارد؟

عضو شورای علمی موسسه ایران و اوراسیا (ایراس)، گفت: اگر قرار باشد آنچه که کریدور زنگزور خوانده می‌شود با اعمال حاکمیت ارمنستان برقرار شود و ایست بازرسی‌های این کشور در این دالان قرار بگیرند؛ احتمالا ایران مشکلی نخواهد داشت.

ولی کالجی درباره مناقشات بر سر آنچه جمهوری آذربایجان آن را زنگزور غربی می‌خواند، گفت: «آذربایجان می‌گوید ادعای سرزمینی بر این منطقه ندارد و فقط می‌خواهد با نخجوان اتصال زمینی برقرار کند. ولی مساله این است که روس‌ها می‌خواهند کنترل زنگزور از نظر بازرسی و تامین امنیت در اختیار نیرو‌های مرزی خودشان باشد. امروز نیز تامین امنیت مرز ایران و ارمنستان دست نیرو‌های روسیه است.»

این کارشناس تاکید کرد که جمهوری آذربایجان نیز می‌خواهد تامین امنیت یا دست خودش باشد یا دست روس‌ها. یعنی ارمنستان روی این منطقه کنترلی نداشته باشد.

این پژوهشگر مسائل قفقاز در رابطه با بند نهم موافقت‌نامه آتش بس قره باغ ۲۰۲۰ می‌گوید: بند نهم این ملاحظه را دارد که اتصال مسیر‌های مواصلاتی نباید به تغییر مرز‌های بین‌المللی و تهدید یا انسداد مرز مشترک ایران و ارمنستان منجر شود.

به گفته این کارشناس، ایران با دسترسی مشکلی ندارد بلکه بحث ایران این است که وقتی دولت ارمنستان کنترلی روی این کریدور نداشته باشد، نتواند اعمال حاکمیت کند و بازرسی نداشته باشد در شرایطی که پشت نخجوان ترکیه قرار دارد، ممکن است برخی نگرانی‌ها شکل بگیرد. زیرا دور از تصور نیست که این منطقه تبدیل به یک کریدور نظامی شود. در این صورت تکلیف چه خواهد بود؟

وی افزود: «منطقه سیونیک (زنگزور) بین ۴۰ تا ۵۰ کیلومتر است و اگر یک ارتش از نخجوان و یک ارتش از سمت جمهوری آذربایجان به آنجا بیایند، یک‌روزه می‌توانند آن را تصرف کنند.»

کالجی معتقد است که نگرانی اصلی این است که جمهوری آذربایجان ابتدا بخواهد اصطلاح زنگزور غربی و شرقی را جا بیندازد و سپس آن‌ها را تبدیل به یک منطقه کند.

شرط ایران برای احداث کریدور

این پژوهشگر مسائل قفقاز در پاسخ به اینکه ایران در چه صورت با احداث کریدور در این منطقه مخالفت نخواهد کرد، توضیح داد: «اگر قرار باشد آنچه که کریدور زنگزور خوانده می‌شود با اعمال حاکمیت ارمنستان برقرار شود و ایست بازرسی‌های این کشور در این دالان قرار بگیرند، احتمالا ایران مشکلی نخواهد داشت. البته عنوان آن نیز نباید کریدور زنگزور باشد.»

وی افزود: «ایران از اتصال خطوط ارتباطی و مواصلاتی در منطقه حمایت می‌کند و مشکلی با این قضیه ندارد، ولی این اتصال را تحت عنوان کریدور زنگزور که در توافق سه جانبه آتش بس ۲۰۲۰ قره باغ هم به آن اشاره‌ای نشده، نخواهد پذیرفت. در این توافق‌نامه فقط یکبار کلمه دالان استفاده شده آن هم دالان لاچین است که بین قره باغ و ارمنستان قرار داشت و امروز دیگر وجود ندارد.»

کالجی تاکید کرد: «تا زمانی که قرار باشد بر این دالان، دولت میزبان یعنی ارمنستان کنترل نداشته باشد، تبعات آن بسیار زیاد خواهد بود. این در حالی است که با در نظر گرفتن تهدید‌های باکو و نقشه‌هایی که در آذربایجان و ترکیه منتشر می‌شود، به این صورت که این منطقه را با نخجوان یک تکه نشان می‌دهد و بر زنگزور غربی و شرقی تاکید دارد، نگرانی‌هایی ایجاد می‌شود.»

ارس جایگزین زنگزور نمی‌شود

در ادامه، این پژوهشگر مسائل قفقاز به بحث احداث کریدور ارس و احتمال جایگزینی آن با کریدور زنگزور پرداخت و گفت: «پس از تصرف قره باغ کوهستانی توسط نیرو‌های آذربایجان در سپتامبر ۲۰۲۳، ایران و آذربایجان در مورد یک مسیر ترانزیتی که جمهوری آذربایجان را از طریق ایران به نخجوان متصل می‌کند، در ۹ اکتبر ۲۰۲۳ توافق کردند.» وی ادامه داد: «این کریدور با نام ارس قرار است از استان آذربایجان شرقی عبور کند و روستای آقبند در گوشه جنوب غربی بخش زنگیلان را به شهرستان اردوباد در جنوب نخجوان متصل کند. کریدور ارس می‌تواند با دور زدن ارمنستان، جایگزینی برای کریدور زنگزور با پتانسیل کاهش نگرانی‌های ایران برای مرز مشترکش با ارمنستان باشد.» کالجی تاکید کرد: «قرار بود این کریدور جایگزین کریدور زنگزور شود، اما از ابتدا تقریبا مشخص بود که چنین اتفاقی نخواهد افتاد و حتی اگر این مسیر ترانزیتی افتتاح شود، جمهوری آذربایجان از زنگزور دست نخواهد کشید.»