پوتین و اردوغان بدنبال محدود کردن ژئوپلتیک ایران در قفقاز

عرشه آنلاین -ابراهیم بهنام: رجب طیب اردوغان ، حالا با پیروزی بر جبهه مخالفان به رهبری کمال قلیچدار اوغلو، برای ۵ سال دیگر در کاخ ریاست جمهوری ماندگار شد. او در ۲۰ سال گذشته که حاکم بلامنازع ترکیه بوده، هیچ گاه مثل انتخابات اخیر از سوی مخالفان به چالش کشیده نشده و پیروزی اش غیر قابل پیش بینی نبوده است. دلایل پیروزی او در این رقابت سخت چه بود و آقای رئیس جمهور تا سال ۲۰۲۸ با چه چالش هایی روبه رو خواهد بود؟ این سوالات و تاثیر پیروزی اردوغان  بر تحولات منطقه و رابطه با ایران را با فیروز دولت آبادی کارشناس مسایل ترکیه و سفیر پیشین ایران در آنکارا در میان گذاشته ایم.

آقای دولت آبادی، اردوغان در یک رقابت فشرده و نزدیک در نهایت پیروز شد. فکر می کنید با توجه به حجم زیادی از انتقادات نسبت به عملکرد دولت اردوغان، چه عواملی برای پیروزی به مددش آمد؟  

این پیروزی چند دلیلی اصلی دارد که یکی از آنها توانایی اردوغان در ترسیم و معرفی یک چهره مقتدر و با صلابت از خود برای مردم بود. او حتی جاهایی که اشتباه هم داشته باز خیلی محکم ایستاده و تنها جایی عقب نشینی کرده که واقعا دیگر راهی باقی نمانده. این ثابت قدمی به دلیل ساختار نظام تاریخی ترکیه فاکتور مهمی است و در این انتخابات هم به مدد او آمد.

دلیل دوم به نظرم به شرایط بحرانی ترکیه در چند سال اخیر بر می گردد. این شرایط، ریسک انتخاب یک فرد جدید مثل کمال قلیچدار اوغلو-  که سابقه سیاسی چندانی نداشت- را نزد مردم ترکیه بالا برده بود. مثلا اگر شهردار سابق استانبول یعنی «اکرم امام اوغلو» می توانست وارد انتخابات شود، نسبت به قلیچدار اوغلو شانس بیشتری برای شکست دادن اردوغان داشت. قلیچدار اوغلو صلابت و بزرگی لازم برای داشتن مسئولیت ریاست جمهوری را خیلی بروز نداد یا حداقل در حد و اندازه های اردوغان بروز نداد یا اصلا نداشت. 

نکته دیگر اینکه، مسایل لاینحلی در ترکیه امروز وجود دارد که حل کردن آنها به طور اکید به دیدگاه های اردوغان وابسته شده اند و عوض کردن ریل در شرایط جدید برای جامعه گویی در حکم خودکشی بود. تحولات مربوط به سوریه، عراق، کردها، یونان، قفقاز و بعضی مسایل مرتبط با ایران. گویی از نظر مردم ترکیه حل و فصل اینها از عهده کسی مثل خود اردوغان بر می آید لذا او را شایسته ادامه ریاست جمهوری دانستند. 

حزب اردوغان یعنی عدالت و توسعه هم موفق شد بیشترین کرسی های پارلمان را به خود اختصاص دهد و جبهه حامی اردوغان اکثریت پارلمان را در اختیار گرفتند. حالا فکر می کنید اردوغان برای اداره کشور در ۵ سال آینده هیچ مانعی بر سر راه نخواهد داشت یا چالش هایی بر سر راه او وجود دارد؟ 

حتما چالش هایی خواهد داشت. ادامه زمامداری اردوغان قبل از هر چیز برنامه درست برای مواجهه با مشکلات می خواهد و در غیاب این برنامه ها، اکثریت داشتن در پارلمان خیلی کمکی به او نخواهد کرد. اردوغان باید بحران اقتصادی را بتواند مدیریت کند. روند کاهش ارزش پول ملی حتی در ایام انتخابات هم ادامه داشته است. 

مساله بعدی یا چالش بعدی، مسایل امنیتی و نظامی ترکیه است که شرایط سختی را پیش رو قرار داده و دولت جدید باید بتواند راه حل هایی برایشان پیدا کند. خروج از سوریه و رسیدن به یک تفاهم نسبی با کردها چیزی نیست که به آسانی میسر شود. بنابر این ترکیه اردوغان همچنان با چالش هایی در حوزه اقتصاد، سیاست خارجی و امنیتی دست به گریبان است و می طلبد که رئیس جمهوری تجدید نظرهایی در سیاست های پیشین خود داشته باشد. در غیر اینصورت همین اکثریتی که در انتخابات کسب کرده به تدریج به سمت جبهه مخالفان متمایل می شوند.

رقیب اردوغان در این انتخابات بر خلاف انتخاباتت ریاست جمهوری گذشته، رای بالایی کسب کرده است. اینکه بخش قابل توجهی از مردم به رقیب اردوغان رای داده اند چه پیامی برای رئیس جمهور دارد؟ 

این نشان می دهد که 48 درصد مردم ترکیه از سیاست های دولت اردوغان رضایت ندارند. حتی نمی‌توانیم بگوییم همه کسانی که به اردوغان هم رای داده اند رضایت 100 درصد دارند. بعضی ها که به اردوغان رای دادند، به خاطر این بوده که فکر می کردند قلیچدار اوغلو نمی تواند از پس بحران های موجود در ترکیه برآید. این تفاوت 2-3 درصدی آرای اردوغان با قلیچدار اوغلو را می توان رای بخش‌های فرهیخته و روشنفکر جامعه ترکیه دانست که فکر می کردند تغییر دولت ممکن است در این شرایط ،بحران‌های سخت‌تری را برای ترکیه به ارمغان بیاورد. لذا این وضعیت می طلبد که دولت جدید راه‌حل‌های اساسی برای حل مشکلات و چالش‌ها در دستور کار قرار دهد.  

به لحاظ سیاست خارجی و نقش آفرینی منطقه ای ترکیه، فکر می کنید اردوغان و مشاورانش به لزوم تجدید نظر در سیاست های خود پی برده اند؟ 

آقای اردوغان منتظر است کسی بیاید و او را از چاله ای که در آن افتاده نجات دهد. اقدامات نسنجیده و بدون برنامه ریزی و  بدون پلن های جایگزین دولتها را درگیر مشکلات می کند. به نظرم آقای اردوغان آمادگی تجدید نظرهای اساسی را دارد ولی باید مطمئن شود همسایگان و بخصوص ایران برای عبور از بحران  در کنارش باقی می مانند. 

 در خصوص روابط ایران و ترکیه، به نظرم ما باید ابتدا سیاست خارجی خودمان را شماتت کنیم که مناسبات و دیالوگ هایش 18 سال است که با ترکیه ترک شده است. از زمان دولت آقای احمدی نژاد در حقیقت هیچ نوع سیاست خارجی مشخصی در منطقه نداشتیم و راه حل ها یا ابتکارات مناسبی به همسایگان ارائه نکردیم که در کنار ما بمانند.

دستگاه دیپلماسی وظیفه اش اصلاح رفتار همسایگان هم هست. چنانکه در نبود این رویکرد، تبعات حمله ترکیه به سوریه متوجه همه منطقه و از جمله ایران شد. لذا سیاست خارجی ما باید فعالیت بیشتری داشته باشد. ترک ها در شرایط همزیستی و تعامل بهتر با ما کار می کنند تا در شرایط قهر کردن و رها کردن. به گفته یکی از بزرگان « خاورمیانه یک ژئوپلتیک وحشت است». لذا ما باید به ترکیه کمک کنیم برای حل بحران هایش و فکر می کنم  اردغان هم فرصت تجدید نظر مناسب را می دهد.

در ماههای گذشته شاهد تحولات جدیدی در منطقه خاورمیانه هستیم که به سمت تنش زدایی و  تعامل متمایل است. با توجه به تحرکات اخیر برای عادی سازی روابط ترکیه و سوریه فکر می کنید پیروزی اردوغان روند تنش زدایی منطقه ای را تقویت می کند یا ممکن است مانعی بر سر راه آن باشد؟

به نظر من پیروزی اردوغان به روند تنش زدایی کمک می کند و می شود از این فرصت استفاده مناسب برد. دولتهای منطقه و بخصوص دو دولت ( امارات و عربستان) که میل به استفاده از نیروهای نیابتی برای توسعه نفوذ و توسعه سیاسی و ژئوپلتیک خود داشتند، هر دو در ماجرای داعش شکست سختی خوردند. این شکست آنقدر سخت و پرهزینه بود که روند توسعه آنها را تحتت الشعاع قرار داده بود. برای همین این کشورها به سوی همکاری منطقه ای برگشته اند و این همکاری  شامل ترکیه هم شده است. با پذیرش سوریه در اتحادیه عرب، فشارها برای خارج شدن ترکیه از سوریه بیشتر می شود و اردوغان هم در تدارک برقراری روابط با سوریه است لذا فکر می کنم پیروزی اردوغان به روند تنش زدایی منطقه‌ای کمک می کند.

جمهوری آذربایجان در ماههای اخیر بیشتر با اتکا به حمایت های ترکیه، زاویه های جدی با جمهوری اسلامی ایران پیدا کرده است. حالا با پیروزی اردوغان فکر می کنید الهام علیف مواضع خود علیه تهران را تقویت می کند یا ترکیه با توجه به روابطش با ایران، وی را آرام می کند؟

ما نمی توانیم انتظار داشته باشیم کشورها اهداف خود را رها کنند. در گذشته و با اشتباه بزرگ رضا شاه یعنی اعطای بخشی از سرزمین ایران در مرز نخجوان به ترکیه، آرزوی باز شدن ژئوپلیتیک ترکیه در منطقه قفقاز به آنها داده شد. آن رویا مورد توجه و خواست همه دولتها در ترکیه بوده و هست. منتها زمانی که روابط دو کشور حسنه است، از میزان این توجه هم کاسته می شود. ولی من فکر نمی کنم اردوغان اگر امکان پیدا کند این مساله را از دستور کار خود خارج کند.

سیاست های ما در قفقاز باید به گونه ای باشد که شرایط برای ترکیه فراهم نشود اگر چه در توافقات اخیر بین ارمنستان، روسیه و آذربایجان یک نقل و انتقال جاده ای از استان سیونیک به  جمهوری آذربایجان پیشنهاد شده تا جایگزین کریدور جنوبی شود که از داخل ایران می گذرد یعنی کامیون هایشان بدون گذر از ایران از طریق ارمنستان به سمت نخجوان بروند. این پروژه روی میز است. روس ها هم تا حدودی حمایت می کنند چون آنها همیشه نگران بازگشت ما به قفقاز هستند و می دانند برگشت ایران به قفقاز یعنی متوقف شدن فرایند نفوذ روس ها در آنجا. اروپا، آمریکا، روسیه و اسرائیل  همواره بدنبال مسدود و محدود کردن ژئوپلتیک ایران بوده اند و یکی از مناطقی که محل توجه آنهاست همین قفقاز است. لذا سیاست خارجی ما باید هوشیار باشد و مانع از تحقق چنین پروژه هایی شود. اگر چه ما در یکی از ضعیف ترین دوران سیاست خارجی مان به سر می بریم که تسلط کافی بر مفاهیم مربوط به امنیت ملی، توسعه نفوذ و ژئوپلتیک وجود ندارد اما باید هشدار دهیم تا دستگاه دیپلماسی به خود آید.