کشف یک «خون‌آشام» ۳۳۰ میلیون ساله!

دیرینه شناسان اخیراً موفق به کشف یک فسیل استثنایی در مونتانای ایالات متحده شدند که می‌تواند اولین جد شناخته شده ماهی مرکب خون آشام و اختاپوس را به ما عرضه کند. فسیل این سفالوپود ۳۳۰ میلیون ساله که متعلق به رده خون‌آشام‌پایان یا اختاپودیفرم است، قدمت این گروه از جانداران را حدود ۸۲ میلیون سال به عقب می‌برد.

این کشف جدید، باور‌های قبلی دیرینه شناسان در خصوص اینکه اختاپوس‌ها از یک جد که در دوران تریاس می‌زیسته، تکامل یافتند را به چالش می‌کشد. جالب اینجاست که این خون آشام باستانی نه هشت، بلکه ۱۰ بازو دارد که نشان می‌دهد در آن زمان، این حیوانات از دو شاخک کار خود به عنوان بازو استفاده می‌کردند.

کریستوفر والن دیرینه شناس از موزه تاریخ طبیعی آمریکا (AMNH) و دانشگاه ییل می‌گوید: «این اولین و تنها خون آشام شناخته شده است که دارای ۱۰ بازوی کاربردی است.» هیولای تازه کشف شده به افتخار رئیس جمهور ایالات متحده جوزف بایدن، که در زمان کشف، طرح‌هایی را برای مبارزه با تغییرات اقلیمی و چنین مطالعاتی افتتاح کرده بود، Syllipsimopodi bideni نامگذاری شده است. اگرچه به نظر می‌رسد که دانشمندان ترجیح می‌دهند این جاندار باستانی را «یک خون آشام قدیمی با تعداد زیادی بازو» بنامند.

درک ما از تاریخ تکامل خون آشام پا‌ها در بهترین حالت هنوز پر از ابهام است. اختاپوس‌ها و ماهی مرکب خون آشام - که به دلیل رنگ قرمز خونی و تار‌های شنل مانند آن‌ها به این نام معروف شده است - موجوداتی نرم و لطیف و بدون استخوان هستند که فقط یک پوسته داخلی از کیتین دارند؛ بنابراین چنین بافت‌هایی اغلب به اندازه دندان‌ها و استخوان‌ها نمی‌توانند تا قرن‌ها محفوظ باقی بمانند. با این حال، در برخی از انواع سازند‌های فسیلی استثنایی، که به نام Lagerstättes شناخته می‌شوند، بافت نرم گهگاه حفظ می‌شود.

اینجا جایی است که ولن و همکارش نیل لندمن، دیرینه شناس موزه AMNH، موفق شدند این سیلیپسیموپودی را در فسیلی که از لاگرستات در مونتانا به دست آمده بود، پیدا کنند. این تصویر کوچک از یک بدن نرم که صد‌ها میلیون سال دست نخورده باقی مانده است، نشان می‌دهد که تاریخ تکامل حیوانات امروزی رویدادی پیچیده و جذاب بوده است. ولن می‌گوید: «یافته‌های ما نشان می‌دهد که اولین خون آشام ها، حداقل به صورت سطحی، شبیه ماهی‌های مرکبی هستند که امروزه وجود دارند. فسیل Syllipsimopodi bideni همچنین استدلال‌های غالب در خصوص منشا خون آشام‌ها را به چالش می‌کشد و مدل جدیدی برای تکامل سرپایان با پوسته داخلی ارائه می‌دهد.»

پیش از این نیز اشاراتی وجود داشت مبنی بر اینکه دودمان خون‌آشام‌پایان احتمالاً قدیمی‌تر از قدیمی‌ترین نمونه شناخته شده فعلی این جاندار بوده‌اند که مربوط به حدود ۲۴۰ میلیون سال پیش است. اما اکنون ساعت مولکولی این دودمان - میزان جهش مولکول‌های زیستی در DNA، که می‌تواند برای تعیین تاریخچه تکاملی یک موجود زنده مورد استفاده قرار گیرد - نشان می‌دهد که خون آشام‌ها بین ۳۵۰ تا ۳۳۰ میلیون سال پیش به وجود آمده اند. کشف والن و لندمن این تخمین‌ها را تأیید می‌کند و اضافه می‌کند که سیلیپسیموپودی ۱۰ بازویی، اولین خون‌آشام‌پایان واگرای شناخته شده از جد مشترک این گروه است.

این ۱۰ بازو با مکنده‌هایی که دارند، نشان می‌دهد که این جد مشترک ماهی‌های مرکب قطعاً با ۱۰ بازو تکامل یافته است. والن توضیح می‌دهد: «تعداد بازو‌ها یکی از مشخصه‌های تعیین‌کننده‌ای است که گونه ماهی مرکب ۱۰ بازو (Decabrachia) را از اختاپوس و ماهی مرکب خون‌آشام با ۸ بازو (Vampyropoda) جدا می‌کند. ما مدت‌هاست فهمیده‌ایم که اختاپوس‌ها با حذف دو رشته ماهی مرکب خون‌آشام، به هشت بازو دست پیدا کرده اند، اما این رشته‌های بازو مانند باقی مانده اند. با این همه، تمام خون‌آشام‌های فسیلی که تاکنون با زائده کشف شده اند، تنها هشت بازو دارند، بنابراین این فسیل احتمالاً اولین تأیید این ایده است که تمام سرپایان از اجدادشان دارای ۱۰ بازو بوده‌اند.»

بر اساس داده‌های این فسیل شگفت انگیز، محققان توانستند تشخیص دهند که دو بازوی سیلیپسیموپودی بلندتر از بقیه هستند. این امکان وجود دارد که از این‌ها برای گرفتن طعمه استفاده شده باشد، در حالی که کوتاهتر‌ها می‌توانند برای نگه داشتن و در نهایت قتل آن استفاده شوند. بدن این حیوان نیز مانند ماهی‌های مرکب امروزی، اژدری شکل بود و باله‌هایی داشت که به نظر می‌رسد به اندازه کافی بزرگ بودند تا به سیلیپسیموپودی در شنا و ثبات در درون آب کمک کنند. در شباهت تشریحی دیگری به ماهی مرکب (و همچنین ماهی مرکب خون آشام)، فسیل Syllipsimopodi شواهدی از ساختار پوسته داخلی به نام گلادیوس را نشان داد. اختاپوس‌ها این ساختار را ندارند و تنها از ساختار‌های میله‌ای شکل به نام stylets استفاده می‌کنند.

این ویژگی‌ها به محققان کمک کرده است تا مشخص کنند سیلیپسیموپودی در کجای اکوسیستم این گونه قرار می‌گیرد. لندمن می‌گوید: «Syllipsimopodi ممکن است جایی را پر کرده باشد که بیشتر شبیه ماهی‌های مرکب موجود است؛ یک شکارچی آبزی سطح متوسط. غیرقابل تصور نیست که این جاندار باستانی از بازو‌های مملو از مکنده خود برای بیرون راندن آمونوئید‌های کوچک از پوسته‌هایشان استفاده کرده باشد یا اینکه به ساحل می‌رفته تا براکیوپودها، دوکفه‌ای‌ها یا دیگر حیوانات دریایی پوست‌دار را شکار کند.» نتایج این تحقیق در نشریه Nature Communications منتشر شده است.