«توافق بزرگ» با خداحافظی مرد احیای برجام در کار نخواهد بود

مقامات ایالات متحده مدعی‌اند که احتمالا ایران تنها چند هفته با گریز هسته‌ای فاصله دارد. اکنون، مردی که وظیفه احیای برجام را بر عهده داشت، کنار گذاشته شده است.

رابرت مالی، دیپلمات برجسته‌ای که مذاکرات هسته‌ای با ایران را در دولت بایدن هدایت می‌کرد،  پس از تعلیق مجوز امنیتی‌اش -احتمالا در اوایل سال- ماه گذشته بدون حقوق به مرخصی فرستاده شده است. سی‌ان‌ان پیش‌تر گزارش داده بود که مالی مدتی در این شغل باقی ماند، زیرا این تحقیقات در حال انجام بود، اما او اجازه دسترسی به اطلاعات طبقه‌بندی شده را نداشته است.

زمانی که مرخصی او در ژوئن اعلام شد، مالی به سی‌ان‌ان گفت که به او گفته شده که مجوز امنیتی‌اش «در دست بررسی است» و او انتظار دارد این تحقیقات «به نحو مطلوب و به زودی» حل‌و‌فصل شود. اما روز جمعه، آبرام پیلی، معاون او، مدیریت رسمی توئیتر دفتر نماینده ویژه در امور ایران را بر عهده گرفت. پیلی در توییتی نوشت: «تمام تیم در وزارت خارجه هم‌چنان درگیر اجرای سیاست ما در قبال ایران هستند». وب سایت وزارت امور خارجه هم‌چنین نام مالی به عنوان نماینده ویژه در امور ایران را حذف کرده است. مشاور امنیت ملی ایالات متحده، جیک سالیوان، هم روز یکشنبه در مصاحبه‌ای گفت که او «نمی‌تواند در مورد شرایط فعلی صحبت کند» که آیا مالی به سمت خود بازگردانده می‌شود یا خیر.

ابهام درباره سرنوشت توافق هسته‌ای

بر اساس ارزیابی اطلاعاتی ایالات متحده که هفته گذشته منتشر شد، ایران از زمان ترور یکی از دانشمندان کلیدی خود در نوامبر ۲۰۲۰ به سرعت برنامه هسته‌ای خود را گسترش داده، هر چند بر اساس این ارزیابی‌ها تهران فعلا برنامه تسلیحاتی ندارد.

حاشیه‌‌ها پیرامون مالی پرسش‌هایی را درباره سرنوشت توافق هسته‌ای قدیمی با ایران به وجود آورده است؛ توافقی که با ادامه غنی‌سازی اورانیوم تهران و انتخابات‌های کلیدی سال آینده، بیش از هر زمان دیگری برای آمریکا ضروری به نظر می‌رسد. جمهوری اسلامی سال آینده انتخابات پارلمانی برگزار می‌کند و انتخابات ریاست جمهوری آمریکا نیز برگزار می شود. به گفته تحلیل‌گران، پیشرفت در مذاکرات هسته‌ای و هم‌چنین توافق بر سر زندانیان دوتابعیتی، احتمالاً باعث تقویت موقعیت مقام‌های فعلی در نظرسنجی‌ها خواهد شد.

مالی یکی از معماران توافق هسته ای سال ۲۰۱۵ با ایران در دولت اوباما بود. پس از آن در سال ۲۰۱۸ توسط رئیس جمهور سابق دونالد ترامپ کنار گذاشته شد. پس از انتخاب بایدن، مالی در سال ۲۰۲۱ به عنوان نماینده امور ایران به کار بازگردانده شد و به یک چهره پیشرو در مذاکرات برای احیای توافق تبدیل شد. سال گذشته، چندین نقطه اختلاف در مذاکرات ظاهر شد و مذاکرات نهایتا در ماه سپتامبر به بن‌بست کشیده شد. شرایط با اعتراضات سال گذشته و ادامه جنگ در اوکراین بدتر شد.

یک چهره مورد مناقشه

مالی حتی قبل از انتصابش به عنوان نماینده امور ایران یک چهره مورد مناقشه بود. در سال ۲۰۰۸، پس از این‌که مشخص شد که او با اعضای گروه مبارز فلسطینی حماس در حین کار در اندیشکده گروه بین المللی بحران به عنوان رئیس و مدیر عامل، ملاقات کرده، از کمپین ریاست جمهوری استعفا داد.

منتقدان تندروی مالی، از جمله دسته‌ای از ایرانیان مهاجر، محافظه‌کاران ایالات متحده و حامیان اسرائیل، او را به مماشات بیش از حد با تهران  و سخت‌گیری بیش از حد با دشمن اصلی‌اش، اسرائیل، متهم کرده‌اند.

ناصر کنعانی، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران، سوم جولای در پاسخ به سوالی درباره حاشیه‌های مالی، گفت: «ما درباره مسائل داخلی سایر کشورها با اشاره به آمریکا اظهار نظر نمی‌کنیم». اما جاوید قربان اوغلی، یک دیپلمات بازنشسته، در رسانه‌های ایران گفته مالی «تمایلاتی به ایران دارد» که به گفته او «لابی‌های نزدیک به اسرائیل» را علیه او شورانده  است.

اما جاوید قربان اوغلی، یک دیپلمات بازنشسته، به یک رسانه ایرانی گفته است که مالی "تمایلاتی به ایران دارد" که به گفته او "لابی های نزدیک به اسرائیل" را علیه او بسیج کرده است.

چهره مماشات‌جو؟

گابریل نورونها، یکی از مقامات سابق وزارت امور خارجه در دولت ترامپ که اکنون یکی از همکاران موسسه یهودی برای امنیت ملی آمریکا است، می‌گوید که مشکل کار روش‌های مالی بوده است.

نورونها، مشاور ویژه سابق گروه اقدام ایران می گوید «رویکرد مالی این بود که از قبل امتیازاتی را به ایران در قالب (تعلیق) تحریم‌ها در تلاش برای ایجاد حسن نیت ارائه کند. او این تصور را که فشار اهرم‌های بیشتری ایجاد می‌کند رد می کرد»

او گفت: «در همان زمان، ایران در حال بازسازی اقتصاد و برنامه هسته‌ای خود بود» و افزود که تهران در نتیجه بر این باور است که اهرم فشار در مقابل آمریکا را تقویت کرده است. در نتیجه، او نتوانست احترام یا ترس ایرانی‌ها را جلب کند و چشم‌انداز مذاکره‌اش را نابود کرد.»

اما کسانی که از نزدیک با مالی کار کرده اند، موافق نیستند که این چهره ۶۰ ساله نسبت به ایران بسیار نرم بوده است.

علی واعظ، مدیر پروژه ایران در IGC، گفت که اقدامات مالی در راستای استراتژی امنیت ملی دولت ایالات متحده است.

واعظ که بیش از یک دهه است مالی را می شناسد و مستقیماً در گروه بین المللی بحران به او گزارش داده است، گفت: دولت بایدن با یا بدون راب مالی معتقد است که تنها راه حل پایدار برای بحران هسته ای با ایران راه حل دیپلماتیک است.»

واعظ گفت: «کسانی که این دولت را به «نرم‌بودن بیش از حد» در قبال ایران متهم می‌کنند، برای توضیح اینکه چرا آمریکا اکنون تحریم‌های بیشتر و نه کمتری علیه ایران نسبت به زمان روی کار آمدن پرزیدنت بایدن دارد، مشکل خواهند داشت.»

فواد ایزدی، دانشیار دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران، گفت که ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهور ایران خواهان توافق بود و احتمالاً امیدوار بود که با مالی به عنوان فرستاده به توافق برسد.

او گفت: «این واقعیت که مالی طرف مذاکره بود، نشانه‌ای بود که شاید وضعیت مشابه (مانند دورهای قبلی مذاکرات که منجر به توافق شد) پس از  انتخاب بایدن به عنوان رئیس‌جمهوری تکرار شود. اما اکنون بیش از دو سال پس از آن می دانیم که این تفکر کم و بیش آرزوی باطل بود.»

اوضاع الان چگونه است؟

مذاکرات آمریکا با ایران بدون مالی ادامه دارد. در حالی که پیلی به عنوان نماینده ویژه برای ایران مشغول به کار است، برت مک گورک، یکی از مقامات شورای امنیت ملی ایالات متحده و کهنه کار در سیاست خاورمیانه، به عنوان مسئول اصلی برای محدود کردن برنامه هسته ای ایران انتخاب شده است.

زمانی که بایدن در سال ۲۰۲۱ به قدرت رسید، مک گورک را به عنوان هماهنگ کننده مسائل خاورمیانه و شمال آفریقا در شورای امنیت ملی منصوب کرد. دولت آمریکا مذاکرات خود را برای ورود مجدد به توافق هسته ای ایران در اواخر همان سال آغاز کرد.

سی ان ان گزارش داده است که مذاکرات غیرمستقیم بی سر و صدا نزدیک به پایان سال از سر گرفته شده است و مک گورک در مرکزیت ماجرا بوده است.

از آن زمان، مک گورک چندین سفر به عمان برای گفتگوهای غیرمستقیم با مقامات ایرانی داشته است. آخرین مورد در ماه می امسال بود و به نظر می رسد مالی از این مذاکرات کنار گذاشته شده است.

مک گورک اشاره کرده است که مشتاق است دوباره یک توافق شکل بگیرد، اما مشخص نیست که چگونه تاکتیک های او ممکن است با مالی متفاوت باشد.

او از کمپین «فشار حداکثری» ترامپ در سال ۲۰۱۹ علیه ایران انتقاد کرده است که جمهوری اسلامی را بیشتر منزوی کرد و اقتصاد آن را مورد آسیب قرار داد اما نتوانست جلوی پیشرفت برنامه هسته‌ای آن را بگیرد. او گفت که تحریم‌های جدید، ایران را «تحریک آمیزتر» کرده است. مک گورک همچنین از دیگر سیاست های ترامپ در خاورمیانه از جمله سیاست های سوریه انتقاد کرد.

واعظ هم انتظار دارد سیاست آمریکا در قبال ایران تغییری نکند.

واعظ گفت: «سیاست ایالات متحده توسط محاسبات امنیت ملی دولت، و نه یک فرد در دستگاه امنیت ملی، مشخص می شود. با یا بدون راب مالی، دولت بایدن معتقد است که تنها راه حل پایدار برای بحران هسته ای با ایران، راه حل دیپلماتیک است.

نورونا گفت که خروج احتمالی مالی احتمالاً به این معنی است که «معامله بزرگ» با ایران حاصل نخواهد شد، «اما تلاش‌های دولت برای دستیابی به یک توافق محدود همچنان ادامه دارد»./انتخاب