اضافه وزن در کودکان؛ آنچه می دانید و آنچه نمی دانید

 بسیاری از والدین اغلب‌ اوقات، بدون توجه به اینکه کودک نوپای آن‌ها چربی نوزادی خود را از دست نداده و در حال چاق شدن است، از روی محبت به فرزندشان بیشتر از نیازش غذا می‌دهند. چربی اضافی کودک را در معرض مشکلاتی جدی برای سلامتی‌اش از جمله دیابت، بیماری‌های قلبی و آسم قرار می‌دهد. کودکان چاق برای شرکت در فعالیت‌های فیزیکی و بازی با همسالان خود دچار مشکل می‌شوند. این موضوع موجب بروز آسیب‌های روحی در آن‌ها می‌شود. آن‌ها بیشتر از کودکان دیگر در معرض آزار و اذیت­ قرار می‌گیرند. همچنین چاقی باعث کاهش عزت‌نفس، افسردگی و ایجاد تصویری منفی نسبت به بدن خود در کودکان می‌شود.

علل چاقی در کودکان

سابقه خانوادگی و ژنتیک، سبک زندگی و عوامل روانی نقش مؤثری در چاقی کودکان دارند. کودکی که والدین یا یکی از اعضای خانواده‌اش چاق‌اند، بیشتر از کودکان دیگر، در معرض چاقی قرار دارد. این عوامل از کنترل و مدیریت والدین خار­ج‌اند، اما دلایل دیگری وجود دارد که می‌توان آن‌ها را کنترل و مدیریت کرد. این دلایل عبارت‌اند از:

رژیم غذایی نامناسب و میان‌وعده‌های غذایی کنترل‌نشده یکی از عوامل اصلی چاقی در کودکان‌اند. فست‌فودها، نوشیدنی‌ها و میان‌وعده‌های شیرین، نوشابه و شیرینی‌ها باعث افزایش کالری دریافتی بدن و درنتیجه اضافه‌وزن می‌شوند.

بسیاری از والدین نسبت به انتخاب و تهیه غذاهای سالم و گنجاندن آن در رژیم غذایی کودک آگاهی کافی ندارد. برخی دیگر از والدین ممکن است ازنظر مالی امکان تهیه میوه و سبزیجات تازه را نداشته باشند. همین هم باعث تغذیه ناسالم و چاقی در کودکان می‌شود.

بی‌تحرکی و نداشتن فعالیت بدنی منجر به ایجاد عادات غذایی نامناسب در کودکان و درنتیجه چاقی آن‌ها می‌شود. بی‌تحرکی در همه افراد، بدون در نظرگرفتن سنشان، باعث اضافه‌وزن و چاقی می‌شود. ورزش کالری اضافه بدن را می‌سوزاند و به حفظ وزن متعادل کمک می‌کند. کودکانی که تحرک و فعالیت بدنی ندارند و بیشتر اوقات خود را جلوی تلویزیون و کامپیوتر می‌گذرانند بیشتر از سایر کودکان در معرض چاقی قرار دارند.

عوامل روحی و روانی باعث چاقی در برخی کودکان و نوجوانان می‌شود. کودکانی که دچار افسردگی‌اند، بی‌حوصله‌اند و احساس درماندگی و ضعف می‌کنند، برای مقابله با احساسات منفی خود، تمایل بیشتری به خوردن غذا دارند. درنتیجه ممکن است بیشتر از کودکان دیگر دچار اضافه‌وزن شوند.

کودکانی که در نوزادی با شیرخشک تغذیه می‌شوند بیشتر از کودکان دیگر در معرض چاقی قرار دارند. والدین این کودکان به‌طور ناخواسته بیشتر از حد معمول به آن‌ها غذا می‌دهند. اندازه‌گیری میزان دقیق شیرخشکی که نوزاد می‌خورد سخت است و والدین اغلب دوبرابر بیشتر از حد معمول به نوزاد شیر می‌دهند. برخی از والدین نیز هربار که نوزاد گریه می‌کند به او شیر می‌دهند. درحالی‌که ممکن است دلیل گریه نوزاد چیزی غیر از گرسنگی باشد.

عوارض و پیامدهای چاقی در کودکان چیست؟

چاقی در کودکان منجر به بسیاری از اختلالات جدی سلامتی می‌شود که می‌تواند بر تمام زندگی آن‌ها اثر منفی بگذارد. برخی از این عوارض و اختلالات عبارت‌اند از:

دیابت در کودکان

مصرف بیش‌ازحد غذاهای شیرین می‌تواند منجر به دیابت نوع دو در کودکان شود. در این وضعیت بدن قادر به متابولیسم درست گلوکز نیست. دیابت نوع دو ممکن است عوارض دیگری مانند بیماری‌های چشمی، اختلال در عملکرد کلیه و آسیب عصبی به همراه داشته باشد. کودکان و بزرگسالانی که دچار اضافه‌وزن‌اند به احتمال زیاد دچار دیابت نوع دو می‌شوند. بااین‌حال، می‌توان با ورزش و رژیم غذایی مناسب از پیشرفت بیماری جلوگیری کرد.

بیماری‌های قلبی کودکان

مصرف غذاهای چرب و شور باعث افزایش کلسترول خون و ابتلا به فشار خون بالا می‌شود. این دو عارضه خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی را در کودکان چاق افزایش می‌دهد. افزایش کلسترول خون رگ‌های خونی را مسدود می‌کند و منجر به فشار خون بالا می‌شود. سکته مغزی و حملات قلبی ازجمله عوارض مهم و جدی افزایش فشار خون و کلسترول‌اند.

آسم

چاقی موجب بدتر شدن وضعیت کودکانی می‌شود که از آسم و التهاب مزمن ریه رنج می‌برند. آسم و چاقی از بیماری‌های زمینه‌ای همراه‌اند که هم‌زمان باهم رخ می‌دهند. اگرچه ارتباط بین این دو عارضه واضح و روشن نیست، اما تعداد چشمگیری از افراد مبتلا به آسم اضافه‌وزن نیز دارند. همچنین درمورد بسیاری از افراد، چاقی ریسک ابتلای فرد به نوع شدیدتر آسم را افزایش می‌دهد.

اختلالات خواب

کودکان چاقی که در ناحیه گردن چربی اضافه دارند ممکن است دچار مسدود شدن مجاری تنفسی شوند. این عارضه منجر به وقفه یا ایست تنفسی هنگام خواب می‌شود. در این وضعیت، به‌دلیل قطع تنفس، خوابیدن برای کودک سخت و مشکل است. این کودکان ممکن است از خروپف بیش‌ازحد نیز رنج ببرند.

درد مفاصل

چاقی و اضافه‌وزن می‌تواند منجر به سفتی مفاصل، دامنه حرکتی محدود و درد مفاصل در کودکان شود. کاهش وزن به‌طور طبیعی این مشکلات را برطرف می‌کند.

تشخیص چاقی در کودکان

پزشکان از شاخص BMI به همراه معیارهای دیگر برای تشخیص چاقی در کودکان استفاده می‌کنند.  BMI توده عضلانی بزرگ‌تر از اسکلت بدنی متوسط و الگوهای رشد متفاوت کودکان را در نظر نمی‌گیرد. در نتیجه نمی‌تواند به‌تنهایی معیاری درست برای تشخیص چاقی کودکان باشد. بنابراین پزشکان به عوامل دیگری توجه می‌کنند که عبارت‌اند از:

سابقه خانوادگی ابتلا به چاقی و اختلالات دیگر.

عادات غذایی کودک.

تحرک و میزان فعالیت بدنی.

سابقه مشکلات روحی مانند افسردگی، استرس، سوگ و مانند این‌ها.

پزشک ممکن است برای کودک آزمایش کلسترول و قند خون تجویز کند. همچنین، به‌هم‌ریختگی هورمونی و عوارض دیگر چاقی را نیز بررسی می‌کند.

تغذیه سالم برای کودکانی که اضافه‌وزن دارند

از آنجا که مدیریت مواد غذایی با والدین است، در وهله اول خرید مواد غذایی«سالم» باید در اولویت قرار گیرد. درباره این موضوع توصیه‌هایی وجود دارد که به آن‌ها اشاره می‌شود:

هنگام خرید، سبزیجات و میوه‌های بیشتری بخرید و از خرید مواد غذایی آماده مانند غذاهای فوری، کیک‌ها، بیسکوییت‌ها و مانند این‌ها اجتناب کنید. این مواد غذایی چربی و قند بالایی دارند.

مصرف نوشیدنی‌های شیرین مانند آب‌میوه‌های صنعتی را کاهش دهید. آب‌میوه‌های صنعتی، علی‌رغم داشتن کالری بالا، ارزش غذایی پایینی دارند. کودکان با خوردن آب‌میوه‌های صنعتی خیلی زود احساس سیری می‌کنند و اشتهایی برای خوردن مواد غذایی سالم و موردنیاز نخواهند داشت.

مصرف فست‌فود را محدود کنید. این مواد غذایی به‌علت داشتن چربی و کالری بالا برای کودکان مناسب نیستند.

همراه با اعضای خانواده غذا بخورید. کودکان هنگام تماشای تلویزیون و کار با کامپیوتر با سرعت و بیشتر از معمول غذا می‌خورند. بنابراین غذا خوردن سر میز و همراه با بقیه موجب تغذیه سالم و مناسب در کودکان می‌شود. همچنین خوردن غذا به همراه اعضای خانواده فرصت خوبی برای گفتگو و تعامل و ایجاد رابطه عاطفی بین اعضای خانواده است.

به اندازه مناسب در ظرف کودک غذا بریزید. اجازه دهید کودک وقتی احساس سیری می‌کند دست از غذا خوردن بکشد، حتی اگر مقداری غذا در ظرفش باقی مانده باشد.

به یاد داشته باشید مقدار و حجم غذایی که در رستوران برای کودکان سرو می‌شود اغلب بیشتر از نیاز کودک است. کودکان نیاز ندارند به‌اندازه بزرگسالان غذا بخورند.

توصیه‌هایی برای جلوگیری از اضافه‌وزن در کودکان وجود دارد که عبارت‌اند از:

شیر مادر بهترین گزینه برای تغذیه نوزاد شیرخوار است. به‌جای شیرخشک، نوزاد را با شیر مادر تغذیه کنید.

با اجتناب از تغذیه کودک با غذاها و تنقلات ناسالم، به کودک کمک کنید تا به میوه و سبزیجات علاقه‌مند شود.

غذاها و مواد غذایی حاوی قند مصنوعی مانند آب‌نبات، شکلات، بستنی و آب‌میوه‌های صنعتی را از وعده‌های غذایی کودک حذف کنید و آن‌ها را برای موارد محدود و خاص در نظر بگیرید.

زمان استفاده از تلویزیون و کامپیوتر و گوشی را کاهش دهید و کودک را تشویق به بازی و فعالیت‌های خارج از خانه کنید. داشتن تحرک و فعالیت بدنی باعث سوزاندن کالری مصرفی و جلوگیری از چاقی کودک می‌شود.

کودک را به داشتن بازی و ورزش و فعالیت‌های بیرون از خانه تشویق کنید.

راه‌های مقابله با چاقی در کودکان

در اینجا راه‌حل‌هایی برای کمک به کودکان برای مقابله با چاقی و داشتن وزن مناسب پیشنهاد داده شده است:

اصول تغذیه را بیاموزید

بسیاری از والدین نسبت به بایدها و نبایدهای تغذیه‌ای بی‌اطلاع‌اند. آن‌ها اغلب، به‌جای توجه به ارزش تغذیه‌ای مواد خوراکی، از تبلیغات و آگهی‌های تجاری پیروی می‌کنند. یادگیری اصول تغذیه به والدین امکان می‌دهد برای تغذیه فرزندشان انتخاب‌های درست و هوشمندانه داشته باشند و از اشتباهات آن‌ها درزمینه تغذیه کاسته می‌شود. همچنین باعث کمک به کودکان برای داشتن عادات غذایی مناسب و سالم می‌شود.

عادات غذایی خانواده را تغییر دهید

عادات غذایی سالم در خانواده ایجاد کنید. وقتی همه اعضای خانواده عادت به خوردن غذاهای سالم و انجام فعالیت‌های بدنی داشته باشند، کودکان نیز مجبور به همراهی با آن‌ها می‌شوند. کودکان با مشاهده رفتار و عملکرد والدین رفتار درست و مناسب را می‌آموزند. به همین دلیل والدین باید عادت‌های صحیح و سالم غذایی داشته باشند تا کودکان از رفتار آن‌ها الگوبرداری کنند.

کودکان را به داشتن فعالیت بدنی تشویق کنید

به فرزند­تان اجازه دهید بیشتر در محیط بیرون از خانه بازی کند. داشتن تحرک و فعالیت بدنی برای رشد کودکان ضروری است. می‌توانید همراه فرزندتان در بازی‌های فیزیکی شرکت کنید و اوقات خوبی را کنار هم بگذرانید. علاوه‌ بر این، فرزندتان را به ورزش و فعالیت‌هایی مانند رقص، شنا، اسکیت، فوتبال و مانند این‌ها تشویق کنید.

درمورد تغذیه‌تان آگاهانه رفتار کنید

لازم نیست تبدیل به «پلیس غذا» شوید و ممنوعیت‌های زیادی را درباره غذاهای مضر و چاق‌کننده اعمال کنید. ممنوعیت بیش‌ازحد کودکان را نسبت به غذای منع‌شده حریص‌تر و مشتاق‌تر می‌کند. نکته اصلی رعایت حد اعتدال است. مصرف فست‌فود و غذاهای چرب و حاوی قند را کاهش دهید. در عوض وعده‌های بیشتری را به غذاهای سالم خانگی اختصاص دهید. به این صورت عادت‌های غذایی سالم و همیشگی را در فرزندتان ایجاد کنید.

با فرزندتان درمورد احساساتش گفتگو کنید

اگر فرزندتان چاق است، به او کمک کنید به‌جای خوردن افراطی غذا با احساساتش کنار بیاید. از اظهارنظرهای منفی که باعث رنجش و آزار کودک می‌شود، حتی اگر با حسن‌نیت گفته شود، خودداری کنید. وقتی فرزندتان تلاش می‌کند و موفق می‌شود عادات تغذیه‌ای‌اش را تغییر دهد، او را تحسین کنید.

عوارض چاقی کودکان در بزرگسالی

علی‌رغم تلاش‌های شما، ممکن است فرزندتان چربی‌های اضافی‌اش را به‌طور کامل از دست ندهد و چاق باقی بماند. با وجود این، برای حفظ سلامتی­ فرزندتان به او بیاموزید انتخاب‌های بهتر و سالم‌تری برای تغذیه داشته باشد و به‌قدر کافی ورزش کند. داشتن تحرک و فعالیت ورزشی به کودک کمک می­کند با عوارض چاقی در بزرگسالی مقابله کند. حتی اگر کودک به وزن ایده‌آل و طبیعی نرسد، با داشتن عادات غذایی مناسب می‌تواند زندگی سالمی داشته باشد.

برای مقابله با چاقی در کودکان، ترکیبی از آگاهی و تلاش مستمر والدین و کودک موردنیاز است. با ایجاد عادات غذایی سالم و داشتن تحرک کافی، می‌توان اضافه‌وزن کودکان را از بین برد