پشت پرده ۲ تماس تلفنی رئیسی و پوتین در کمتر از ۱۰ روز

انتشار خبر فروش جنگنده‌های پیشرفته سوخو-۳۵ روسی به ایران در هفته گذشته مورد توجه رسانه‌های بین‌المللی قرار گرفته و دلالت بر ارتقای همکاری‌های نظامی دو طرف در سطحی کم سابقه شده است.

المانیتور، به بهانه انتشار خبر فروش جنگنده‌های سوخو-۳۵ به ایران، نگاهی داشته به روابط فزاینده تهران-مسکو.

به نوشته این رسانه که مسائل خاورمیانه را رصد می‌کند، با تیره شدن روابط‌ با غرب، ایران و روسیه روابط خود را عمیق تر می کنند. در طول هفته‌های اخیر، شاهد دو تماس تلفنی در کم‌تر از ۱۰ روز بین ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور ایران و ولادیمیر پوتین، همتای روسی وی، دیدارهای چندگانه در سطح بالا و گزارش هایی در مورد فروش احتمالی جنگنده‌های سوخوی روسی به ایران -که نوعی تلاش برای کاهش تاثیر تحریم‌های آمریکا و اتحادیه اروپا محسوب می‌شود- بودیم.

در حال حاضر غرب بابت ادعای تحویل پهپادهای جنگی به روسیه که در جنگ اوکراین استفاده می‌شوند، نسبت به ایران خشمگین است، هر چند تهران ارسال این تسلیحات را رد کرده است.

در عین حال، تهران از ادامه همکاری نظامی دیرینه خود با مسکو ابایی ندارد. تحت تحریم‌های چند دهه غرب، نیروی هوایی جمهوری اسلامی دچار فرسایش شده و به شدت نیاز به بازسازی دارد و بنا بر گزارش‌ها از کانال روسیه به دنبال انجام آن است.

بر اساس گزارشی که اوایل این هفته توسط پرس تی‌وی منتشر شد، تهران در آستانه دریافت ۲۴ فروند جنگنده پیشرفته سوخو سو-۳۵ از مسکو است که در واقع تاییدی است بر اظهارات قبلی ماه سپتامبر مقامات ارتش که برای اولین بار در مورد این داستان صحبت کردند. برخی در غرب به رغم انکار تهران مدعی هستند که تحویل سوخوها در ازای پهپادها انجام می‌شود. یکی از نمایندگان مجلس هم گفته ممکن است در اوایل بهار این انتقال صورت گیرد.

فرمول تجاری جدید بین ایران و روسیه؟

بر اساس گزارش‌های رسمی از کرملین و دفتر ریاست جمهوری ایران، رئیسی و پوتین از ۹ تا ۱۹ ژانویه دو بار به صورت تلفنی گفت‌وگو و بر ضرورت «تقویت روابط دوجانبه» تاکید کردند. در فاصله زمانی بین این دو تماس، ایگور لویتین، مشاور ارشد پوتین در تهران حضور داشت و با علی شمخانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی، عالی‌رتبه‌ترین مقام امنیتی کشور به گفت‌وگو نشست.

بنا بر گزارش نورنیوز (نزدیک به دبیرخانه شورای عالی امنیت ملی)، در همین سفر این مقام روسی با محمدرضا فرزین، رئیس کل جدید بانک مرکزی ایران برای تقویت همکاری‌های بانکی ایران و روسیه گفتگو کرد. این نشست در حالی برگزار شد که گزارش‌هایی منتشر شده مبنی بر اینکه دو کشور در حال تنظیم فرمول تجاری جدیدی هستند که می‌تواند دلار آمریکا را از معاملات خود کنار بگذارد.

رسانه‌های ایرانی همچنین گزارش فایننس فیدز را به‌طور گسترده پوشش داده‌اند و می‌گویند ایران و روسیه در تلاش برای کاهش تأثیرات تحریم‌های غرب و حذف دلار آمریکا از مبادلات خود، روی توسعه یک «استیبل کوین» کار می‌کنند. بر اساس این گزارش‌ها، این پروژه به طور مشترک توسط بانک های مرکزی دو کشور انجام می شود که طی سال گذشته راه‌حل هایی را برای هموارسازی تراکنش‌ها بررسی کرده‌اند.

اما این هفته، اقتصاد تحت فشار ایران ضربه دیگری متحمل شد، زیرا پارلمان اروپا به پیشنهاد قرار دادن سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در فهرست سازمان‌های تروریستی رای مثبت داد. بازار ارز ایران به سرعت واکنش نشان داد و ارزش پول ملی، یعنی ریال، دوباره به شدت سقوط کرد.  

مقامات غیرنظامی و نظامی ایران در بیانیه های متعدد نسبت به «عواقب» این اقدام برای اروپا هشدار داده اند. حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه، اقدام اروپا را به «تیراندازی به پای خود» تشبیه کرد. ستاد نیروهای مسلح کشور هم در بیانیه‌ای نسبت به پیامدهای این مسئله برای «صلح منطقه‌ای و جهانی» هشدار داد و که اروپا باید منتظر آن باشد. قانون‌گذاران ایرانی هم در حال آماده شدن برای تصویب لایحه‌ای هستند که نیروهای نظامی اروپایی را به عنوان «تروریست» شناسایی می‌کند و آن‌ها را به «هدف قانونی» برای سپاه پاسداران تبدیل می‌کند.

ماهیت واکنش ایران هم‌چنان به طور مشخص روشن نشده است. با این وجود، در شرایطی که ایران و روسیه با یکدیگر روابط نظامی  دارند، این مسئله شاید منجر به گسترش همکاری‌های فی‌مابین شود و دامنه آن به فراتر از خاورمیانه کشیده شود.

میدل‌ایست‌ آی هم در گزارشی با استناد به خبر خبرگزاری تسنیم مبنی بر این‌که ایران انتظار دارد تا اوایل بهار جنگنده‌های سوخو-۳۵ روسیه را دریافت کند، به این مسئله پرداخته است. بر اساس این خبر، شهریار حیدری، یکی از اعضای کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی ایران، گفته تهران علاوه بر هواپیماهای جنگی سوخو-۳۵، تجهیزات نظامی دیگری از جمله سامانه‌های پدافند هوایی، سامانه‌های موشکی و بالگردها را به روسیه سفارش داده است.

حمیدرضا عزیزی، کارشناس ژئوپلیتیک و امنیت خاورمیانه در مؤسسه امور بین‌الملل و امنیتی آلمان به میدل‌ایست‌ آی گفته: «اظهارات حیدری اولین تأیید رسمی بر انتظار دریافت جت‌های SU-۳۵ از سوی ایران است.»

گفته شده ایران ۲۴ فروند از پیشرفته‌ترین جت‌های روسیه را سفارش داده است. با این حال، با وجود بیانیه‌‌های منظم، روسیه هنوز چنین معامله ای را تایید نکرده است. عزیزی به میدل‌ایست آی گفته: «در طرف روسیه، بیشتر شایعاتی در کانال‌های غیررسمی تلگرام وجود داشته که در آن اطلاعات در مورد مسائل نظامی مورد بحث قرار می‌گیرد. به همین ترتیب، در طرف ایرانی «تأیید کمی از سوی فرماندهان عالی رتبه نظامی وجود دارد».

عزیزی افزود: «برخلاف اظهارات گذشته، این بار صحبت‌ها در مورد هواپیماهای جنگنده جدی‌تر است. این اولین بار است که این گزارش‌ها منتشر می‌شود و البته هیچ ردی از طرف روسیه و ایران وجود ندارد.»

با کاهش سریع ذخایر موشکی روسیه در جنگ اوکراین، طرف غربی مدعی است مسکو به ایران روی آورده تا به سرعت و هزینه‌ای مقرون به صرفه جلوی پیشرفت های نظامی اوکراین و از دست دادن قلمرو بیش‌تر را بگیرد. با این حال تهران و مسکو این مسئله را رد کرده‌اند. به گفته عزیزی: «آخرین معامله - به ویژه در مورد هواپیماهای جنگنده، در صورت تحقق این فروش - به این معنی است که همکاری نظامی ایران و روسیه وارد مرحله کاملاً جدیدی شده است که در تاریخ روابط دو طرف بی‌سابقه است».

تغییر موازنه قوا

روسیه در گذشته نسبت به برتری نظامی ایران در منطقه محتاط بوده است و به گفته عزیزی «سیاست روسیه در خاورمیانه همواره بر حفظ تعادل بین ایران و رقبای خود مانند عربستان سعودی، اسرائیل و سایرین استوار بوده است.»

در حالی که ایران و روسیه برای مدت طولانی روابط خوبی داشته اند و در جنگ سوریه در دهه گذشته شریک یکدیگر بوده‌اند، انزوای جهانی مسکو بر سر اوکراین، با توجه به اتکای فزاینده روسیه به ایران، این روابط را به سمت نقاط ناشناخته سوق می‌دهد.

به گفته عزیزی: «تنها چیزی که ایران عملاً در حوزه نظامی فاقد آن است و واقعاً نیاز به ارتقاء آن دارد، قدرت هوایی است که دلیل آن کمبود هواپیماهای جنگنده پیشرفته است. کمبود نیروی هوایی در درجه اول باعث پیشرفت پهپادها و موشک‌های ایران در دهه‌های اخیر شده است. با این همه، تعداد جت‌های این قرارداد تنها تا حدی پاسخگوی نیازهای امنیتی ایران است». عزیزی افزود: «هم‌چنین باید در نظر داشت که تعداد هواپیماهای جنگنده‌ای که ممکن است روسیه در اختیار ایران قرار دهد چندان قابل توجه نیست. بنابراین، این افزایش قابل توجهی برای قدرت هوایی ایران نیست.»

با این حال، این توافق می تواند به این معنا باشد که روسیه ممکن است به طور فزاینده‌ای با ایران در مورد مسائل منطقه‌ای هم‌سو شود، یا می‌تواند منجر به نزدیکی کشورهای منطقه در برابر روابط نزدیک فزاینده بین دو طرف شود. به گفته عزیزی: «این مسئله مطمئناً باعث ایجاد تغییراتی در نوع نگاه و برخورد با مسکو خواهد شد».

با این همه، صحت گزارش‌ها در مورد جنگنده‌های سوخو-۳۵ هر گونه که باشد، واضح است که هر دو طرف در حال تلاش برای ارتقای همکاری‌های نظامی خود هستند.