امکان وقوع جنگ میان ایران و آذربایجان؟ تحلیل سفیر سابق ایران

محسن پاک آیین، سفیر سابق ایران در جمهوری آذربایجان در گفتگو با «انتخاب»:

اگر باکو بخواهد زنگزور را بگیرد، در کنار مقاومت ارمنستان، پای امریکا به ماجرا باز می شود / اسرائیل بطور پنهان و غیرمستقیم در تشدید رویکرد منفی جمهوری آذربایجان نقش دارد / اسرائیل با ارمنستان هم همکاری های پنهان اطلاعاتی دارد؛ هدف این است که جنگ ادامه یابد تا نفوذ خود را در قفقاز حفظ کند

پایگاه خبری تحلیلی انتخاب (Entekhab.ir) :

 تضاد های تاریخی میان ارمنستان و آذربایجان دوباره تشدید شده و پس از توافق مسکو باز هم شاهد تنش میان آذربایجان و ارمنستان بر سر مسائل مرزی هستیم که هنوز هم ادامه دارد و سربازان باکو در حال پیشروی هستند.از سوی دیگر برخی معتقدند این جنگ به منافع ایران در منطقه نیز ضربه می زند و باید مقابل اقدامات آذربایجان ایستاد هرچند تاکنون ایران همواره به دنبال ابزار های دیپلماسی در حال شکل دادن یک میانجی گری بین این دو کشور بوده است.

گفتگو  با محسن پاک آیین، سفیر سابق ایران در جمهوری آذربایجان را می خوانیم:

*در بحث تضاد میان ارمنستان و آذربایجان روایات مخدوش و متعددی وجود دارد؛روایت مدنظر شما درباره این تضاد چیست؟ آیا ایران هم نقشی در این بین دارد؟

تضاد میان ارمنستان و آذربایجان ناشی از یک اختلاف دیرینه است که از چند سال قبل از فروپاشی شوروی ایجاد شد و آن هم بر سر منطقه ی قره باغ بود.این منطقه یکی از استان های جمهوری آذربایجان است که این استان ارمنی نشین است؛از سال1988 این استان اعلام کرد که قصد دارد از آذربایجان جدا شود و به یک استان مستقل تبدیل شود و چون در خاک آذربایجان است با مشکل مواجه شد.

بعد از فروپاشی این مسئله تشدید شد و قره باغ با یک همه پرسی اعلام استقلال کرد و حتی ارمنستان نیز از آن حمایت نکرد اما روسیه و ارمنستان به دلیل اینکه جنگی رخ ندهد هفت شهر آذربایجان را که بین قره باغ و منطقه مرکزی آذربایجان بود اشغال کردند و به بهانه اینکه این هفت شهر مانع از این خواهد شد که آذربایجان به قره باغ حمله کند؛لذا این تضاد از آن زمان ایجاد شد و به یک جنگ طولانی تبدیل شد.در نوامبر2020 بدنبال جنگ44روزه ای که بین آذربایجان و ارمنستان رخ داد آذربایجان موفق شد 5شهر را آزاد کند بعد هم توافق مسکو رخ داد و دو شهر دیگر نیز آزاد شدند و به جمهوری آذربایجان برگردانده شدند اما قره باغ مبهم ماند و مشخص نشد که این وضعیت چه خواهد شد.این تضاد تاکنون ادامه داشته و منشا درگیری ها و اختلافات امروز آذربایجان و ارمنستان است.

مضاف بر مسئله ی قره باغ بحث مشخص نشدن وضعیت دالان زنگزور نیز مطرح است.این دالان در تمامیت ارضی ارمنستان است اما در توافق مسکو مشخص نشده که این دالان در تمامیت ارضی جمهوری ارمنستان است یا خیر و این بهانه ای به دست آذربایجان داده که ادعا تاریخی را علیه این منطقه اعلام کرده است و موضوع آذربایجان غربی را مطرح کرده است و قصد دارد زنگزور را تصرف کند اما با مخالفت های منطقه از آن صرف نظر کرده است.الان دو بحث مطرح است اول بحث قره باغ که آذربایجان مدعی است که این منطقه باید به جمهوری آذربایجان برگردد و از طرف دیگر ارمنستان هم می گوید زنگه زور متعلق به ماست و تا زمانیکه تمامیت ارضی ارمنستان را به رسمیت نشناسد اجازه فعالیت به آذربایجان نمی دهیم.در این تضاد ها ایران هیچ دخالتی نداشته است بلکه در مقاطع مختلف سعی کرده است با میانجی گری از جنگ جلوگیری کند.

*موضع گیری اخیر روسیه در مقابل آذربایجان تا چه حد یک عامل بازدارنده و زنگ خطر برای آذربایجان است؟

موضع گیری اخیر روسیه در مقابل آذربایجان یک عامل بازدارنده است البته زنگ خطر نیست چون روسیه بر اساس توافق مسکو بر تداوم آتش بس بین آذربایجان و ارمنستان ناظر است و اگر برای روسیه مسلم شد که آتش بس شکسته شده است به طرف فوق هشدار می دهد.در وضعیت فعلی نیز برای روسیه مسلم شده است که نقض آتش بس رخ داده است.هم ارمنستان و هم آذربایجان که پذیرفته اند روسیه به عنوان ناظر بر توافق باشد و نیروهای نظامی خود را نیز در مناطق مختلف بین ارمنستان و آذربایجان برای حسن اجرا این نظارت مستقر کرده است،روسیه هم اعمال نظر می کند.

*حامی جهانی و اصلی آذربایجان در این اقدامات اسراییل است که اینگونه پرچم جنگ برافراشته است؟

آذربایجان با کشور های مختلفی از جمله آمریکا و اسراییل رابطه دارد و ممکن است در مقاطعی تحت تاثیر دیدگاه های این عوامل قرار بگیرد اما مسئله ی اصلی بین آذربایجان و ارمنستان است،تا وقتی که اراده این دو کشور برای حل این مناقشه برای احترام به تمام ارضی یکدیگر و عدم تغییر مرز های جغرافیایی ایجاد نشود این مشکل حل نمی شود،چه عوامل خارجی بخواهند نقش مثبت در میانجی گری داشته باشند یا نقش دیگری را ایفا کنند.در واقع کلید کار در دست ایروان و باکو است.میانجی گری ها زمانی به نتیجه می رسد که این دو کشور اراده فوق را داشته باشند.

یعنی ارمنستان بپذیرد قره باغ متعلق به آذربایجان است و آذربایجان نیز بپذیرد که زنگزور متعلق به ارمنستان است و هر دو این ها از لحاظ جامعه جهانی قطعی است.اگر این ها به تمامیت ارضی یکدیگر احترام بگذارند و مرز های جغرافیایی تغییر نکند بطور طبیعی می تواند این تضاد ها را حل کند.ولی مسئله مهم این است که هر دو این ها اصرار به نقض تمامیت ارضی طرف مقابل دارند.البته در این میان رژیم صهیونیستی به دلیل اینکه فروشنده سلاح به آذربایجان است و در پایان این جنگ بخش عظیمی از درآمد خود را از دست می دهد بطور پنهان و غیرمستقیم در تشدید رویکرد منفی آذربایجان نسبت به ارمنستان نقش دارد.در عین حال همین رژیم صهیونیستی با ارمنستان هم همکاری های پنهان اطلاعاتی دارد و یک مقطع سفارت ارمنستان در تل اویو باز شد.لذا اسراییل با هر دو این کشور ها کار می کند و هدف نیز این است که جنگ ادامه یابد تا نفوذ خود را در قفقاز حفظ کند و سلاح را به آذربایجان بفروشد.

*با مختصات فعلی و با افزایش تحرکات نظامی آذربایجان امکان وقوع جنگ میان ایران و آذربایجان وجود دارد؟​

جنگ اصلی بین آذربایجان و ارمنستان است و ایران همواره بدنبال این بوده که با میانجی گری در کنار روسیه تلاش کند که اختلافات این دو کشور کاهش یابد.البته ما بطور جدی از تمامیت ارضی کشور های پیرامونی حمایت می کنیم و مخالف تغییر مرز های جغرافیایی هستیم چون معتقدیم این تغییرات جنگ های دیگری را ممکن است حادث کند و نیروهای خارجی را به منطقه بیاورد.برای مثال اگر آذربایجان بخواهد زنگزور را بگیرد ارمنستان مقاومت می کند و ممکن است پای آمریکا نیز باز شود.لذا جمهوری اسلامی بطور اصولی از تمامیت ارضی این دو کشور حمایت می کند و خواهان این است که مناقشه فوق بصورت صلح آمیز حل شود و مرزهای جغرافیایی هم تغییری نکند.

*در زمانیکه سفیر ایران در آذربایجان بودید هم شاهد این تضاد ها با دولت آذربایجان بودیم؟

زمانیکه من در جمهوری آذربایجان بودم این تضاد ها وجود نداشت،آن زمان جنگ44روزه شروع نشده بود و از طریق گروه مینسک که از دو طرف پذیرفته شده بود مذاکره کنند و مشکلاتشان را حل کنند،در آن مقطع این مسائل وجود نداشت اما بعد از نوامبر 2020 و آغاز جنگ و توافق مسکو تضاد ها تشدید شد.