فلاحت پیشه: فرصت طلایی احیای برجام از بین رفت

منیبان نوشت: نماینده ادوار مجلس گفت: هیچ وقت در ایران کسانی که فرصت‌های سیاست خارجی کشور را از دست دادند محاکمه نشدند و بدتر از آن کسانی که برای کشور تهدید و تنش ایجاد کردند هیچ‌ وقت محاکمه نشدند و کماکان هم این تهدیدزایی‌ها و تنش‌زایی‌ها توسط همین جریان‌ها ادامه دارد و باز هم جای تاسف بیشتر این است که کسانی که دلسوزانه هشدار می‌دادند و خواهان خروج کشور از حوزه تنش و تهدید بودند، هنوز هم مورد توهین و اتهام قرار دارند.

حشمت‌الله فلاحت پیشه، نماینده ادوار مجلس، ضمن ارزیابی عملکرد دولت سیزدهم درباره برجام گفت: معتقدم در متن پیام آمریکا و احیانا پاسخ ایران که منتشر نشد و چه در رفتارهای عملی که دو طرف نشان دادند، چیزی غیر از چماق و هویج بین ایران و آمریکا مبادله نشد. یعنی به عبارتی از مجموعه این پیام‌ها یک ابتکار برای مذاکره به وجود نیامده است. لذا تحلیل غالب این است که ایران و آمریکا حاضر هستند در شرایط کنونی بانوعی وضعیت پات شطرنجی اوضاع را مدیریت کنند، هر دو طرف بعد از فرصت طلایی که برای توافق از دست دادند در حال حاضر هیچ‌ کدام آمادگی لازم برای توافق ندارند چراکه عملا خواسته‌ها و خطوط قرمز تازه‌ای به اختلافات‌شان اضافه شد که عملا باعث شد توافق دشوار شود.

او افزود: کاری که از زمان روی کار آمدن بایدن بعد از چند ماه سرانجام طرفین انجام دادند این بود که موضوع اختلافی را در شرایط محدود شده‌ای قرار دادند که مانع از حضور و نفوذ عوامل و بازیگران اختلافی در متن اختلاف شده بود و در حالی که نزدیک به توافق بودند به دلایلی که قبلا خیلی گفته شده این توافق انجام نشد، لذا این فرصت طلایی از بین رفت و بعد از آن عواملی مانند جنگ اوکراین و البته مسائلی که در داخل ایران شکل گرفت، مواضعی که کشورهای غربی برای ریختن آتش روی بنزین ناآرامی‌ها در داخل ایران داشتند همگی باعث شد عوامل اختلافی تازه‌ای بروز کند. ضمن اینکه بازیگرانی مثل رژیم صهیونیستی که عملا خود آمریکایی‌ها اجازه ندادند وارد مذاکرات شوند، این عوامل، اختلافات و تنش‌های آنها هم وارد مذاکرات شد. بعد از این بود که پیام آمریکایی‌ها از طرف قطری‌ها به ایران داده شد.

بیشتر بخوانید:

    ناگفته های شنیدنی علی اکبر صالحی از برجام تا بمب اتم

فلاحت پیشه در ادامه تصریح کرد: اتفاقی که افتاد این بود که بعد از پیام آمریکایی‌ها یکسری تحریم‌های تازه علیه ایران وضع کردند. در طرف مقابل ایران هم چماق و هویج را نشان داد. یعنی اولا ایران از پایگاه هوایی و موشکی زیرزمینی رونمایی کرد و اعلام هشدار از طرف نظامیان ایران که اگر حمله‌ای صورت بگیرد، ایران پاسخ فراگیر می‌دهد و البته دو پیام مثبت مذاکراتی هم از طرف رئیس جمهور و وزیر امور خارجه ایران ارسال شد. این چماق و هویجی بود که ایران نشان داد و مشخص کرد که آمریکایی‌ها هم در متن پیام‌شان بیشتر چماق و هویج را نشان داده‌اند یعنی سعی کردند از موضع تهدید و نه تطمیع ایران را به میز مذاکره بکشانند. نتیجه این است که از این آمد و شد و پیام‌هایی که متنی غیر از چماق و هویج ندارد ابتکاری به دست داده نشده است. چون در گذشته وقتی مذاکرات شکل می‌گرفت که ابتکاری روی میز بود. این ابتکار هم دو کانال داشت یا از طریق مذاکرات محرمانه ایران و آمریکا مطرح می‌شد و یا اینکه از سوی اتحادیه اروپا و کسانی مثل بورل ابتکاری روی میز می‌گذاشتند. نکته دیگر این است که اگر سال جدید ایران و آمریکا به سمت توافق نروند فصل انتخابات در آمریکا شروع خواهد شد و بعد از آن وضعیت برزخی ادامه پیدا خواهد کرد.

رئیس کمیسیون امنیت ملی مجلس دهم شورای اسلامی درباره اینکه دولت سیزدهم تا چه اندازه نیازمند برجام است، اظهار کرد: معتقدم دولت ایران نوعی همسازی را با شرایط کنونی تحریم صورت داده است. برای نمونه در حال حاضر سهم درآمدهای مالیاتی بیش از سهم درآمدهای نفتی در داخل ایران است و اصلا کاری که تحت عنوان مولد‌سازی صورت می‌گیرد نشان می‌دهد که دولت عملا امیدی ندارد که کسری بودجه سال جدید را از محل عواید صادرات نفت و فرآورده‌های نفتی جبران کند بنابراین سعی می‌کند در این رویه غیرمتعارف اموال دولت را به فروش بگذارد. اینها نشان‌دهنده همسازی با شرایط بدون برجام است. البته طرف آمریکایی هم عملا به این نتیجه رسیده که اگر برجام هم احیا شود بسیاری از بندهای برجام از لحاظ زمانی در شرایط فسخ قرار گرفته‌اند لذا به نظر می‌رسد عملا بدون اینکه دو طرف اعلام کنند حاضر هستند در شرایط یک صفحه پات شطرنجی قرار بگیرند.

فلاحت پیشه ادامه داد: یعنی دولت کنونی ایران حاضر است با همین شرایط، سیاست‌های اقتصادی خودش را پیش ببرد. آمریکا هم از طریق انرژی اتمی و کسانی مثل گروسی دوست دارد که حداقل ایران برنامه هسته‌ای‌اش را در ذیل یک نظارت گسترده قرار دهد و بیش از آن چیزی که تا حالا جلو آمده پیشرفت نکند. یعنی یک شرایط نگران‌کننده‌ای در برنامه‌های آتی هسته‌ای ایران شکل نگیرد و این فضا حفظ شود تا وقتی که امکان یک ابتکار تازه فراهم شود. این شرایطی است که من به عنوان یک «پات» شطرنجی از آن یاد می‌کنم. ولی مسئله این است که در روابط بسیار متشنج ایران و آمریکا، بازیکنان تنش‌زای دیگری هم مثل رژیم صهیونیستی وجود دارند که هر از چند گاه با اقدامات ایذایی عملا، ایران را تحریک می‌کند که به سمت نوعی توان دفاعی و ضربه متقابل حرکت کند. معنای این موضوع این است که یک بشکه باروت در یک فضای ناامن رها شده است.

او همچنین اظهار کرد: اگر ایران و آمریکا چه در قالب برجام یا در هر قالب دیگری اختلافات‌شان را حل نکنند یک بشکه باروتی را در یکی از ناامن‌ترین مناطق دنیا رها کرده‌اند که هرگاه جرقه‌ای در هر منطقه مرتبط با خاورمیانه شکل بگیرد، این بشکه به عنوان یک کانون بحران به شتاب می‌آید. بنابراین بهترین شرایط این است که ما امکان شکل‌گیری یک ابتکار تازه را مشاهده کنیم، ابتکاری که قبل از فصل انتخابات در آمریکا شکل بگیرد هر چند که از لحاظ روانی دو دولت فعلا آمادگی برای این ابتکار را ندارند.

فلاحت پیشه در پاسخ به اینکه بسیاری معتقدند کارشناسانی که در حال حاضر در تیم مذاکره‌کننده حضور دارند از تخصص لازم برخوردار نیستند از این‌رو مذاکرات به بن‌بست می‌خورد، متذکر شد: اعتقادم بر این است که عزم سیاسی لازم برای رسیدن به توافق شکل نگرفت. رده‌های مختلف کارشناسی وجود دارند که آنها می‌توانند بر سر متن‌ها مذاکره و توافق کنند و متن توافقی را نگارش کنند کما اینکه در بحث مذاکرات برجام هم دو متن اصلی به نگارش درآمد. دو متن اصلی که یکی از آنها تعهدات ایران در برنامه هسته‌ای‌ بود و دیگری تعهدات طرف‌های مقابل به‌ ویژه آمریکا در کاهش تحریم‌ها بود. آن دو متن مورد نگارش قرار گرفت، متن سوم که متن اجرا بود عملا با بازیگری منفی بازیگرانی مثل روسیه نهایی نشد. لذا معتقدم که علت عدم توافق فقط ضعف کارشناسی نبود بلکه نبود عزم برای توافق بود و البته از همان ابتدا هم این سوال به صورت جدی مطرح بود که مگر می‌شود کسانی که همیشه علیه برجام موضع گرفتند الان همان برجام را احیا کنند؟

او ادامه داد: لذا اگر عزم برای توافق در ایران و وزارت امور خارجه و به ویژه در دبیرخانه شورای امنیت ملی شکل بگیرد امکان کارشناسی لازم برای توافق وجود دارد ضمن اینکه حتی کلمه به کلمه برجام و روندی که تحت عنوان احیای برجام از آن یاد می‌شود مورد بحث جدی قرار گرفته بود. بنابراین معتقدم بیش از هر چیز نه بحث کارشناسی بلکه بحث عزم برای توافق مطرح است. به ویژه اینکه برخی از دولتمردان و به ویژه برخی از مشاورانی که نظراتشان خیلی سریع به میز کارشناسی تحمیل می‌شد واقعا سخنرانی‌های خودشان را باور کرده بودند که بدون برجام هم می‌شود سیاست‌های توسعه‌ای و بسیاری سیاست‌های دیگر را در پیش گرفت. اما هنر کشورها در پایان دادن به اختلافات‌شان است. برجام یک ابر اختلاف است که متأسفانه بخش عمده‌ای از روابط خارجی کشور را تحت الشعاع قرار داده است. چنانچه مشاهده کردیم که حتی وقتی ایران در رفع اختلافش با غرب ناکام ماند رئیس جمهور چین هم موضعی ضد ایرانی اتخاذ کرد.  لذا نگاه صرف اقتصادی به برجام، یک نگاه ناشی از تحلیل کوتاه‌ بینانه است. برجام را باید به عنوان یک امر اختلافی دید که اگر این اختلاف توسط ایران و طرف‌های مقابل حل می‌شد هر کدام از طرف‌ها می‌توانستند در حوزه‌های مختلف مؤلفه‌های منافع و امنیت ملی خودشان را ارتقا دهند.

فلاحت  پیشه همچنین افزود: در حال حاضر مشاهده می‌کنیم این تحلیل کهنه که کل تحریم‌ها حداکثر ۲۰ درصد از اقتصاد کشور را در بر می‌گیرد یا ادعای اقتصاد بدون سرمایه خارجی، با شکست مواجه شده است. همه اینها نشان‌ دهنده این است که متاسفانه بسیاری از مشاوران دولت کنونی در آسمان سیر می‌کردند و در یک فضای ایده‌ئالیستی که ناشی از ذهن خودشان بود که با واقعیات دنیای امروز هم‌خوان نبود، سپری می‌کنند. جای تاسف دارد که هیچ وقت در ایران کسانی که فرصت‌های سیاست خارجی کشور را از دست دادند محاکمه نشدند و بدتر از آن کسانی که برای کشور تهدید و تنش ایجاد کردند هیچ‌ وقت محاکمه نشدند و کماکان هم این تهدیدزایی‌ها و تنش‌زایی‌ها توسط همین جریان‌ها ادامه دارد و باز هم جای تاسف بیشتر این است که کسانی که دلسوزانه هشدار می‌دادند و خواهان خروج کشور از حوزه تنش و تهدید بودند، هنوز هم مورد توهین و اتهام قرار دارند.

او در پاسخ به اینکه دولت رئیسی این هنر را دارد که توافقنامه‌ای غیر از برجام را برای پایان دادن اختلافات با آمریکا تهیه کند، یادآور شد: تجربه نشان داده که طرفین اگر با یک متن یکجانبه می‌توانستند اختلافات را حل کنند الان حل شده بود. همچنین تجربه نشان داده که یک ابتکار مشترکی باید شکل بگیرد یعنی کارشناسانی از همه طرف‌ها به واسطه اتحادیه اروپا و بورل و برخی از کشورهای منطقه یک متن ابتکاری را ارائه دهند. اگر موضوع صرف برجام است مشخص است که مذاکرات از کجا قطع شده و اگر طرفین به همانجایی که توافق در زمینه اجرا با مشکل مواجه شد برگردند خیلی سریع‌تر می‌توانند توافق را به انجام برسانند. ولی واقعیت قضیه این است که الان عزم سیاسی لازم وجود ندارد وگرنه این امکان وجود دارد که توافق خیلی سریع و حتی در طول چند روز هم حاصل شود اما این عزم سیاسی از بین رفته است. به‌ هرحال همه این مسائل این شرایط را شکل داده لذا نیازمند ابتکار است. اگر موضوع فقط برجام است نیاز به ابتکار جدید نیست، مشخص است برجام از کجا قطع شد و از همانجا دوباره می‌شود به احیای برجام رسید.