به نقل از رصدخانه مهاجرت ایران، جهـان در دوران پسـاکرونا شـرایط خاصـی را در زمینـه مهاجـرت تجربـه می‌کنـد. شـواهد آمـاری حاکـی از آن اسـت کـه با وضعیتـی مانند رها شدن فنر فشـرده مهاجرتهای جهانی مواجهیـم؛ وضعیتـی کـه پـس از کم شـدن محدودیتهـای اعمـال شـده در دوران شـیوع کرونا در بسـیاری از کشـور‌های جهـان درحـال رخ دادن اسـت.

از ایـن رو می‌تـوان گفـت کـه افزایش چشـمگیر جابه جایی هـای تحصیلـی در کنـار مهاجرتهای اقتصادی و اجباری جملگی نشان از آغـاز دوران اوجگیـری مهاجرتهـای بین المللـی در جهـان محسوب می‌شـوند.

علاوه بر این مـواردی همچـون موضـوع تغییرات شـدید اقلیمی کـه بسـیاری از نقاط جهـان به صورت جدی بـا آن درگیرنـد، نشـان از ایـن دارد کـه کشـور‌های جهـان به احتمال زیـاد، بـا امـواج سـهمگین جابجایی هـای داخلـی و بین المللـی در اثـر ایـن تغییرات روبرو خواهند شـد.

لـذا همچنان رصد و پایـش جنبه هـای کمـی و کیفـی انـواع مهاجرتها، بـه همراه شـناخت ریشـه‌ها و دلایل آن‌ها و کنتـرل اثـرات سـوء و مدیریـت فرصتهـای احتمالـی ناشـی از آن در جوامـع محلـی، ملی و فراملـی از اولویتهـای پیـش روی جامعـه جهانی اسـت.

از این رو قصد داریم در این گزارش که حاصل احصا اطلاعات توسط مرکز رصدخانه مهاجرت ایران بوده به تعداد دانشجو فرستی،  مقاصد اصلی میزبان دانشجویان ایرانی در خارج از کشور،  تعداد دانشجویان ایرانی و رتبه دانشجوفرستی ایران در ایالات متحده آمریکا، مقاطع و حوزه تحصیلی دانشجویان ایرانی در امریکا و تعداد و رتبه ایرانیان مشغول به فعالیت‌های دانشگاهی در ایالات متحده آمریکا اشاره کنیم.

تعداد دانشـجویان ایرانی در خارج از کشـور

تعداد دانشـجویان ایرانی در خارج از کشـور با افزایشی تقریبـا ۴ برابـری از ۱۷ هـزار و ۴۴۲ دانشـجو در سـال ۲۰۰۰ بـه ۶۶ هـزار و ۷۰۱ دانشـجو در سـال ۲۰۲۰ افزایـش یافتـه اسـت. همچنیـن رتبه دانشـجو فرسـتی کشـور از رتبه ۱۴ در سـال ۲۰۱۰ بـه رتبه ۱۷ در سـال ۲۰۲۰ تغییر یافته اسـت. از سوی دیگر، کمتریـن رتبـه دانشجوفرسـتی ایران بـا رتبه ۱۱ مربـوط به سـال ۲۰۱۲ بوده اسـت. اگرچه بخشـی از افزایـش جمعیت دانشـجویان ایرانی در خـارج از کشـور را می‌تـوان ناشـی از افزایـش میـل بـه تحصیـل در خـارج از کشـور و حضـور در دانشـگاه‌های معتبـر بین المللـی دانسـت امـا بخـش زیـادی از ایـن افزایـش جمعیـت را می‌تـوان بـه افزایـش فشـار‌های منفـی و واکنشـی به وضعیـت رو به افول کشـور طی یک دهـه گذشـته قلمـداد کـرد.

طـی سـال‌های اخیـر، در کنار عوامل فشـار کـه موجب تقویـت انگیزه هـای مهاجرت) از کانـال تحصیلی (در میـان دانشـجویان و فارغ التحصیلان دانشـگاهی شـده، بدتر شـدن شـرایط اقتصـادی به عنوان مانعـی بـرای مهاجرت تحصیلـی دانشـجویان ایرانی عمل کرده اسـت؛ مانعـی که در صـورت بهبود شـرایط می تواند دانشـجویان بیشـتری را بـه جمعیـت فعلی دانشـجویان ایرانـی در خـارج از کشـور اضافـه کند.

بر اساس اطلاعاتی که مرکز رصدخانه مهاجرت ایران احصا کرده ۱۰ مقصد اصلی میزبان دانشجویان ایرانی در خارج از کشور به ترتیب امریکا، آلمان، ترکیه، کانادا، ایتالیا، مجارستان، استرالیا، روسیه، فرانسه و بریتانیا هستند.

مقطع و حوزه تحصیلی دانشجویان ایرانی در ایالات متحده آمریکا

در سـال تحصیلـی ۲۰۲۱-۲۰۲۰ میلادی ۷۶ درصـد از دانشـجویان ایرانـی در آمریـکا در مقطـع تحصیلـی کارشناسـی ارشـد و دکتـری مشـغول بـه تحصیـل بوده اند کـه در مقایسـه با سـال تحصیلـی ۲۰۱۱-۲۰۱۰ با کاهشـی ۷ درصـدی همـراه بـوده اسـت.

همچنیـن جمعیـت دانشـجویان ایرانـی مشـغول بـه تحصیـل در مقطـع کارشناسـی در آمریکا نیـز از ۸ درصد در سـال تحصیلـی ۲۰۱۱-۲۰۱۰ بـه ۴ درصـد در سـال تحصیلـی ۲۰۲۱-۲۰۲۰ کاهـش یافتـه اسـت. در سـال تحصیلـی ۲۰۲۲-۲۰۲۱ حـدود نیمـی از دانشـجویان ایرانی در رشـته‌های مهندسـی (۲.۴۸ درصد)، ۱۴ درصـد در علـوم ریاضـی و کامپیوتـر و ۶.۱۳ درصـد در رشـته‌های فیزیـک و علـوم زیسـتی مشـغول بـه تحصیـل بوده انـد.

در مقایسـه بـا سـال تحصیلـی ۲۰۱۱-۲۰۱۰ سـهم دانشـجویان ایرانـی در رشـته‌های مهندسـی بـا کاهشـی تقریبـا ۱۰ درصـدی همراه بوده اسـت و سـهم دانشـجویان ایرانـی در رشـته‌های مرتبـط با ریاضـی و علـوم کامپیوتر و همچنیـن فیزیـک و علوم زیسـتی بـا افزایش همـراه بوده است.

حـدود ۹۴ درصـد ایرانیانـی کـه بین سـال‌های ۲۰۱۰ تـا ۲۰۲۰ موفـق بـه اخـذ ویـزای موقـت تحصیلـی در مقطـع دکتـری در ایـالات متحـده آمریکا شـده اند، در رشـته‌های مرتبـط بـا علـوم و مهندسـی تحصیـل کرده انـد. تنهـا ۶ درصـد از دانشـجویان ایرانـی در رشـته‌های غیـر مرتبـط بـا علـوم و مهندسـی تحصیـل کرده انـد.

در مجمـوع بیـن سـال‌های ۲۰۱۰ تـا ۲۰۲۰ میلادی کشـور ایـران بـا دریافـت ۶ هـزار و ۱۰۶ ویـزای موقـت تحصیلـی در رشـته‌های مرتبـط بـا علـوم و مهندسـی در رتبـه چهـارم در میـان ۱۰ کشـور برتـر دریافت کننـده ویزای موقـت تحصیلـی در مقطـع دکتـری در ایـالت متحـده آمریـکا قـرار داشـته اسـت. در رشـته‌های غیـر مرتبـط بـا علـوم و مهندسـی نیز کشـور ایـران بـا دریافـت ۳۷۲ ویزا در رتبـه هشـتم قـرار داشـته اسـت.

تعداد و رتبه ایرانیان مشغول به فعالیت‌های دانشگاهی در ایالات متحده آمریکا

در دانشـگاه‌های تعداد پژوهشـگران بین المللـی ایرانی آمریـکا از سـال ۲۰۰۹ تـا ۲۰۱۷ بـا افزایشـی تقریبـا ۸.۲ برابری از ۷۱۶ نفـر بـه ۱۹۸۴ نفـر رسـیده اسـت. از سـال ۲۰۱۷ به بعد تعـداد پژوهشـگران ایرانـی در دانشـگاه‌های آمریـکا با افت محسـوس تقریبـا ۳۴ درصـدی همراه بوده اسـت.  ایران از سـال ۲۰۰۹ به جمع ۲۵ کشـور برتر دارای بیشـترین پژوهشـگر مشـغول بـه فعالیـت در دانشـگاه‌های ایـالات متحده وارد شـده اسـت.

همچنین رتبه ایران از ۲۵ در سـال ۲۰۱۰-۲۰۰۹، ۲۰۰۹ بـه ۱۳ در سـال ۲۰۲۰ میلادی تغییر یافته اسـت.