آتش‌بس سیاسی ایران و غرب | در اتاق‌های مذاکرات برجامی چه می‌گذرد؟
در گفت‌وگوهای علی باقری، معاون سیاسی وزیر خارجه با تروییکای اروپایی (فرانسه، بریتانیا و آلمان) در ابوظبی چه گذشت؟
برجام جان دوباره می گیرد؟ ایران و آمریکا در حال اماک سنجی احیای برجام هستند یک توافق غیررسمی و نانوشته بین ایران و آمریکا شاید جایگزین برجام . منابع مطلع می گویند واشنگتن به دنبال احیای برجام نیست؛ اما ایالات متحده و ایران در آستانه رسیدن به یک توافق غیررسمی یا برجام کوچک و نانوشته هستند که از تشدید بیشتر تنش بین دو طرف جلوگیری می‌کند
در گفت‌وگوهای علی باقری، معاون سیاسی وزیر خارجه با تروییکای اروپایی (فرانسه، بریتانیا و آلمان) در ابوظبی چه گذشت؟ آیا اروپایی‌ها از مساله حمایت از اعتراض‌های عمومی در ایران و ادعای کمک‌رسانی تهران به روسیه در جنگ اوکراین به نفع توافقی مهم‌تر که می‌تواند نقش مهارکننده بحران را داشته باشد، عبور کرده‌اند؟
سارا معصومی روزنامه نگار ارشد حوزه دیپلماسی در اعتماد نوشت :«تلاش برای کاهش تنش، مدیریت بحران، فرصت‌سازی برای شکل‌گیری توافق موقت، امکان‌سنجی احیای برجام، دیپلماسی پنهان»، تمام این تیترها در چند هفته اخیر برای توصیف وضعیت مذاکرات پیدا و پنهان میان ایران و کشورهای اروپایی یا ایران و ایالات متحده امریکا استفاده شده است.
همه آنچه در رسانه‌ها درباره محتوای این رایزنی‌ها به نقل از منابع آگاه منتشر شده بیشتر گمانه‌زنی رسانه‌ای است تا اطلاعات موثق و راستی‌آزمایی‌شده. هیات‌های متفاوت مذاکره‌کننده ایران و ایالات متحده از واشنگتن تا مسقط به شکل مستقیم و غیرمستقیم در حال تبادل پیام با یکدیگر هستند اما هیچکس نمی‌داند که پرونده‌های پهن‌شده روی میز شامل چه مواردی است، آیا دو طرف فعلا گفت‌وگو درباره کاهش تنش در حوزه‌های غیربرجامی مانند فعالیت‌های منطقه‌ای و جنگ اوکراین را در راس لیست گفت‌وگو قرار داده‌اند یا راه‌های احیای برجام چه به شکل اولیه آن و چه با ترکیبی جدید را بررسی می‌کنند؟
در گفت‌وگوهای علی باقری، معاون سیاسی وزیر خارجه با تروییکای اروپایی (فرانسه، بریتانیا و آلمان) در ابوظبی چه گذشت؟ آیا اروپایی‌ها از مساله حمایت از اعتراض‌های عمومی در ایران و ادعای کمک‌رسانی تهران به روسیه در جنگ اوکراین به نفع توافقی مهم‌تر که می‌تواند نقش مهارکننده بحران را داشته باشد، عبور کرده‌اند؟
سیاست جمهوری اسلامی ایران در نتیجه تحولات متنوع و متعدد یکسال گذشته چه در داخل ایران (اعتراض‌های داخلی، نابسامانی اقتصادی) و چه در خارج از کشور (جنگ اوکراین، تشدید فشار بر تهران به بهانه دغدغه‌های حقوق بشری، ابراز تمایل کشورهای عربی حاشیه خلیج‌فارس برای تنش‌زدایی از رابطه با تهران، آشتی جهان عرب با بشار اسد، رییس‌جمهور سوریه) چه تغییری کرده است؟
آیا مجموعه تحولات، تهران را به سمت انعطاف در برخی مواضع مذاکراتی چه در مواجهه با غرب و چه در رایزنی با کشورهایی چون عربستان، امارات، مصر و بحرین سوق داده است؟
آیا ایران درصدد کاهش فشارهای فرامنطقه‌ای با ابزارسازی از پروژه کاهش تنش و تقویت روابط با بازیگران منطقه‌ای است؟
اساسا تنش‌زدایی از روابط منطقه‌ای (جدا از ضروری بودن این امر و تطبیق آن با منافع و امنیت ملی ایران) در سایه وجود تحریم‌های اقتصادی و کاسته شدن از سطح تعامل‌های دیپلماتیک علنی و رسمی عمده کشورهای غربی با ایران تا چه اندازه می‌تواند تامین‌کننده منافع تهران باشد؟
انگیزه کشورهایی چون عربستان سعودی که تا همین سه سال پیش از ایده حمله نظامی به ایران حمایت کرده و به بازوی اجرایی سیاست فشار حداکثری ایالات متحده علیه تهران تبدیل شده بودند از دراز کردن دست دوستی به سمت تهران چیست؟ یک تاکتیک سیاسی برای مصون ماندن از آسیب تنش رو به فزونی میان ایران و غرب و همزمان ابزارسازی برای امتیازگیری بیشتر از ایالات متحده یا در پیش گرفتن استراتژی جدیدی در قبال جمهوری اسلامی ایران که می‌توان به پایدار ماندن آن امیدوار بود.
واقعیت آن است که تحلیل‌گران متفاوت برای هرکدام از پرسش‌های فوق‌الذکر مجموعه‌ای از پاسخ‌های متنوع را ارایه کرده‌اند اما به سختی می‌توان از مجموع این پاسخ‌ها به این پرسش اساسی پاسخ داد که آیا ایران و غرب در مسیر احیای برجام که می‌تواند بر تمام ابعاد رابطه سیاسی، امنیتی و اقتصادی ایران در سطح منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای تاثیرگذار باشد، قرار گرفته‌اند؟
ثبت تحولات مثبت در مسیر کاهش تنش
شبکه خبری سی‌ان‌ان در گزارشی که منابع ایرانی آن را تایید یا تکذیب نکرده‌اند ادعا کرده که دیدار دیپلمات‌های ارشد جمهوری اسلامی ایران و اتحادیه اروپا در قطر با «تحولات مثبت» همراه بوده است. به گفته یک منبع دیپلماتیک، ظاهرا گفت‌وگوهای دوروزه بین علی باقری کنی، مسوول مذاکرات هسته‌ای ایران و انریکه مورا، معاون مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، «به تحولات مثبت در بسیاری از موضوعات» منتهی شده که می‌تواند به «فضای کنونی برای کاهش تنش» کمک کند. براساس گزارش سی‌ان‌ان، به نظر می‌رسد تفاهمی برای احیای مذاکرات پیرامون برنامه هسته‌ای رو به گسترش ایران در حال شکل‌گیری است.
در حالی که نشانه‌های قوی درباره تلاش برای احیای مذاکرات هسته‌ای وجود دارد سوال مهم‌تر از ازسرگیری این روند این است که آیا دو طرف به دنبال زنده کردن دوباره توافقی هستند که در سال 2015 حاصل شد و بخش عمده‌ای از عمر خود را در حالت اغما گذراند یا شرایط فعلی به خصوص وضعیت برنامه هسته‌ای ایران ورق را به گونه‌ای برگردانده که برجام می‌تواند صرفا یک مرجع برای توافق جدید باشد.
شرایط برای معامله بزرگ مهیا نیست
مجله بریتانیایی اکونومیست در تحلیلی که فردای اقتصاد آن را ترجمه کرده با اشاره به رخدادهای داخلی یکسال اخیر در ایران و تحولات برنامه هسته‌ای نوشت که «اگرچه هیچکس نام توافق را روی تعاملات اخیر بین ایران و امریکا نمی‌گذارد، اما هدف از این تعاملات، کاهش بحران است.»
به ادعای اکونومیست «ایران پذیرفته تا سطح غنی‌سازی اورانیوم را از ۶۰ درصد بالاتر نبرد و با بازرسی‌های بیشتر موافقت کند. در مقابل امریکا نیز تا حدودی از شدت تحریم‌ها می‌کاهد و برای مثال به عراق و کره‌جنوبی اجازه می‌دهد تا ۱۰ میلیارد دلاری را که به ایران بدهکارند، بازپرداخت کنند؛ تفاهمی که نیاز به توافق کنگره ندارد.»
این نشریه بریتانیایی ادامه داد که «سیاست ترامپ این بود که با اعمال تحریم‌ها، نظام سیاسی ایران را دچار فروپاشی کند، اگرچه تولید ناخالص داخلی ایران بر مبنای دلار از سال ۲۰۱۲، ۴۴ درصد سقوط کرده اما صادرات نفت که عمده آن به چین انجام می‌شود، در سال گذشته سه برابر شده و به رقم ۱.۵ میلیون بشکه در روز رسیده است. ضمن آنکه توافق اخیر بین تهران و ریاض که با میانجی‌گری چین انجام شد، باعث ارتقای جایگاه ایران شده است.»
اکونومیست در ادامه مدعی شد: «برجام مرده است. نقطه گریز هسته‌ای ایران به تنها چند روز و نه چند سال رسیده است، حامیان توافق در تهران در موضعی ضعیف قرار گرفته‌اند و احتمال انتخاب دوباره ترامپ به عنوان رییس‌جمهور به مفهوم آن است که امریکا نمی‌تواند یک تعهد بلندمدت معتبر به ایران ارایه کند. گزینه نظامی هم گزینه بهتری نیست. حمله نظامی به ایران به رهبری امریکا، برنامه هسته‌ای ایران را از بین نخواهد برد، تنها شاید بتواند آن را چند ماه یا چند سال به عقب برگرداند. این اتفاق ممکن است باعث برافروخته شدن یک جنگ منطقه‌ای شود. اما امریکا اولویت‌های دیگری دارد: کمک به اوکراین و تقویت توان بازدارندگی در برابر چین در آسیا. آخرین چیزی که امریکا به آن نیاز دارد یک درگیری در خاورمیانه است.»
اکونومیست در انتهای مطلب خود می‌نویسد که «شرایط برای معامله بزرگ با ایران مهیا نیست. یک توافق میان عربستان و اسراییل می‌تواند دیپلماسی در خاورمیانه را دگرگون کند. چین با نگرانی از تامین نفت، می‌تواند از ایران بخواهد تا نرمش به خرج دهد. حتی اگر یک معامله بزرگ برای همیشه از دسترس خارج شود، شدت جنگ اوکراین، روزی کاهش خواهد یافت و این موضوع می‌تواند منابع نظامی امریکا را آزاد کند. خرید زمان همزمان با حفظ گزینه نظامی علیه ایران، بهترین گزینه در میان گزینه‌های بد و نامطلوب فعلی است.»
تفاهم نانوشته، کمک به تداوم تنفس مصنوعی برجام
تریتا پارسی از تحلیل‌گران سیاست خارجی ایران و امریکا نیز در تازه‌ترین نوشتارش ادعا کرده که یک توافق غیررسمی جایگزین ضعیفی برای یک توافق رسمی است - اما دقیقا همان چیزی است که همه در این شرایط به آن نیاز دارند. او در ادامه این تحلیل نوشته است: شایعات فراوانی وجود دارد مبنی بر اینکه پس از 10 ماه تقریبا عدم فعالیت دیپلماتیک، ایالات متحده و ایران به توافقی غیررسمی نزدیک شده‌اند که از تشدید بیشتر تنش بین این دو جلوگیری می‌کند. آنچه روی میز است، تمدید توافق هسته‌ای 2015 نیست - که در حالت کما باقی می‌ماند - بلکه رسیدن به یک تفاهم نانوشته است تا هیچ‌کدام از طرفین برجام را از دستگاه تنفس مصنوعی جدا نکنند.
دیپلماسی بین ایالات متحده و ایران در طول سال‌ها به‌طور پیوسته تنزل یافته است. از مذاکرات مستقیم و گاه چند هفته‌ای که منجر به تولید برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) شد - یک توافق مکتوب بیش از 100 صفحه که در قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل متحد به اتفاق آرا مورد تایید قرار گرفت - تا مذاکرات عمدتا غیرمستقیم فعلی بر سر یک توافق نانوشته که بیشتر می‌توان عنوان تفاهم را به آن داد. با این حال، این یک پیروزی برای هر دو کشور است زیرا بدون این توافق غیررسمی، دو طرف به‌طور پیوسته به سمت یک رویارویی فاجعه‌بار حرکت می‌کنند .
نکاتی مبنی بر اینکه یک پیشرفت کوچک رخ داده در چند هفته گذشته قابل مشاهده بوده است. مقامات ایرانی و امریکایی بی سر و صدا در نیویورک و همچنین در عمان دیدار کرده‌اند. سید بدر ابوسعیدی، وزیر امور خارجه عمان، هفته گذشته در مصاحبه‌ای نسبت به چشم‌انداز توافق ابراز خوشحالی کرد و گفت که او «جدی بودن» را از سوی واشنگتن و تهران احساس می‌کند. ابوسعیدی به المانیتور گفت: «می‌توانم بگویم که آنها به توافق نزدیک هستند.» دولت بایدن همچنین به دولت عراق معافیت داده است تا بتواند بدهی ۲.۷۶ میلیارد دلاری گاز و برق به ایران را بپردازد. در حالی که واشنگتن اصرار دارد که این یک معافیت معمول است، طرف عراقی گزارش داد که در دیدار وزیر امور خارجه عراق و آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه امریکا در حاشیه کنفرانسی در عربستان سعودی، موافقت با این مساله صورت گرفته است.
از بسیاری جهات، یک توافق یا تفاهم غیررسمی به برجام در کما حیات تازه می‌بخشد. عوامل مختلفی - مهم‌تر از همه، فقدان اراده سیاسی - باعث شده بود که توافق نه احیا شود و نه از دستگاه تنفس مصنوعی جدا شود. دو طرف همزمان که نمی‌توانند برجام را احیا کنند علاقه مشترک به اجتناب از بحرانی داشتند که در صورت اعلام مرگ رسمی برجام با آن روبه‌رو می‌شدند. راه‌حل دو طرف تظاهر به زنده بودن برجام بود اما راهکار نه مذاکره نه بحران تقریبا 18 ماه دوام آورد. گسترش فعالیت‌های هسته‌ای ایران و همچنین مصادره نفتکش‌های ایرانی توسط ایالات متحده، این توازن شکننده را تهدید کرد و زنگ‌های خطر را به صدا درآورد. اکنون با توافق برای توقف تنش‌های متقابل، امید است که بتوان باز هم از بحران جدی دیگری جلوگیری کرد. آنچه در ابتدا یک درک نانوشته بود اکنون به یک توافق غیررسمی تبدیل شده که زمان را برای آنها فراهم می‌کند.
جو بایدن، رییس‌جمهور ایالات متحده می‌خواهد تا قبل از انتخابات ریاست‌جمهوری ۲۰۲۴ از هرگونه بحران با ایران جلوگیری کند. با توجه به بحران‌ها و تنش‌ها در اوکراین و تایوان، او نمی‌تواند جنگ در خاورمیانه را تحمل کند. تهران نیز به نوبه خود نیازمند تسکین اقتصادی و همچنین آرامش در جبهه امریکا و ایران است تا بتواند به عادی‌سازی خود با کشورهای عربی ادامه دهد. علاوه بر این، تهران می‌خواهد توافق را حداقل تا سال 2025 زنده نگه دارد، زمانی که برخی از محدودیت‌های کلیدی بر برنامه هسته‌ای ایران منقضی می‌شود.
تغییر عوامل ژئوپلیتیکی نیز بر سختی احیای برجام افزوده است. با گذشت زمان، دستور کار احیای برجام نه تنها در نتیجه پیشرفت‌های هسته‌ای ایران دشوارتر شده بلکه جنگ اوکراین نیز بر آن سایه انداخته است. برخلاف انتظار واشنگتن، زمان موقعیت چانه‌زنی تهران را تضعیف نکرده است. به‌رغم تحولات داخلی، ایران برنامه هسته‌ای خود را گسترش داده، روابط با عربستان سعودی را وارد پروسه عادی‌سازی کرده (که تلاش‌ها برای انزوای ایران را دشوارتر می‌کند) و روابط خود را با روسیه تقویت کرده است. علاوه بر این، هیچ نشانه‌ای وجود ندارد که جمهوری اسلامی در خطر فروپاشی قریب‌الوقوع باشد.
اگر دولت بایدن با یک فرمان اجرایی در ژانویه 2021 به برجام بازگشته بود، یا اگر تهران در مورد بسته مورد مذاکره در آگوست 2022 سرسختی نشان نمی‌داد، واشنگتن از پیشرفت در برنامه هسته‌ای ایران در امان بود. در واقع، اگر برجام احیا می‌شد، ایران به احتمال زیاد به روسیه در اوکراین کمک نمی‌کرد، زیرا اگر چیزی از سوی غرب وجود داشت که می‌توانست از دست بدهد، تحلیل هزینه- فایده آن به طرز چشمگیری متفاوت به نظر می‌رسید.
اسراییل در این زمینه همچنان یک کارت مهم است. بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر این رژیم، وسواس زیادی برای از بین بردن توافق هسته‌ای دارد و دولت اسراییل بارها به صراحت اعلام کرده است که به آنچه واشنگتن با تهران موافقت می‌کند، متعهد نیست. اما در مواجهه با بحران مشروعیت بی‌سابقه در داخل و تنش‌های گسترده با تشکیلات امنیتی اسراییل، بی‌بی ممکن است مانند گذشته ظرفیت بازی کردن با کارت دیپلماسی ایران و امریکا را نداشته باشد.
بی‌بی حتی ممکن است به این نتیجه برسد که توافق غیررسمی با ایران برای او هم ارزشمند است. به هر حال، در مقایسه با یک برجام کاملا احیا شده، این توافق غیررسمی در نهایت دوره اغمای برجام را طولانی‌تر می‌کند. اما آیا می‌توان به یک توافق غیررسمی و نانوشته اعتماد کرد؟ این توافق تنها تا زمانی که منافع متقارن واشنگتن و تهران در اجتناب از بحران وجود داشته باشد، باقی خواهد ماند. این توافق در کوتاه‌مدت، به هر دو طرف مهلت می‌دهد که در صورت برخورداری از اراده سیاسی با تنش‌زدایی، فرصت برای مذاکره جهت یک توافق پایدارتر را حفظ کنند. در حال حاضر یک آتش‌بس سیاسی میان دو طرف لازم است.
هشدار اسراییل درباره غنی‌سازی در ایران
مقام‌های اسراییلی ادعا می‌کنند که مساله غنی‌سازی اورانیم در درجه لازم برای ساخت بمب اتم از سوی ایران دیگر یک امر واقعی و انجام شده است. بر مبنای گزارش کانال ۱۲ تلویزیون اسراییل، ایالات متحده نیز با اسراییل در اینکه ایران امروز در پیشرفته‌ترین مرحله خود به سمت دستیابی به بمب اتم می‌رود، توافق نظر دارد. با وجود این، به گفته کانال ۱۲ تلویزیون اسراییل، میان مقامات امریکایی، موساد و ارتش اسراییل بر سر پاسخ این سوال که ایران چه زمانی به بمب اتمی دست پیدا خواهد کرد اختلاف نظر وجود دارد.
اگر رییس‌جمهور امریکا شوم فشار بر ایران افزایش خواهد یافت
ران دی‌سانتیس فرماندار ایالت فلوریدای امریکا که یکی از نامزدها برای کسب نامزدی حزب جمهوری‌خواه در انتخابات ریاست‌جمهوری امریکا است، در بخشی از گفت‌وگو با نشریه «اسراییل هیوم»، در پاسخ به سوالی درباره اینکه اگر در انتخابات پیروز شود در قبال برنامه هسته‌ای ایران چه می‌کند، با فاجعه خواندن برجام ادعا کرد که بایدن قصد دارد این توافق را احیا کند اما وقتی با ایرانی‌ها سازش کنید، آنها از پول حاصل از آن برای «حمایت از تروریسم» استفاده می‌کنند.
در بخش دیگری از این گفت‌وگو، ران دی‌سانتیس درباره نظر خودش در قبال ایران گفت، من فکر می‌کنم با فشار به ایران، آنها متوجه خواهند شد که اصرار بر فعالیت‌های‌شان می‌تواند چه پیامدهای منفی اقتصادی، دیپلماتیک و احتمالا حتی نظامی برای‌شان داشته باشد.
مسکو: احیای برجام معطل اراده سیاسی غرب است
سرگئی ریابکوف، معاون وزیر خارجه روسیه گفت: غربی‌ها، نه فقط امریکا بلکه سه کشور اروپایی عضو برجام با بهانه‌های واهی تهران را مورد هجمه قرار داده و سیاست تحریم را ادامه می‌دهند. در حالی که برجام کاملا آماده احیاست و فقط به اراده سیاسی نیاز دارد که هنوز وجود ندارد. مهم‌ترین چیز برای ما امروز این است که ایالات متحده به اجرای کامل قطعنامه ۲۲۳۱ [شورای امنیت سازمان ملل] بازگردد. اگر اکنون توافقی امضا شود، اما برجام آنطور که در سال ۲۰۱۵ منعقد و با قطعنامه ۲۲۳۱ تایید شد، از سر گرفته نشود، به این معناست که واشنگتن همچنان به نقض فاحش قطعنامه ادامه خواهد داد» وی افزود: مشغول نتیجه‌گیری از تحولات فعلی هستیم.
ارسال نظر