ماشه کشیده شد؟محدودیت های موشکی ایران برداشته شد؟

محدودیت های موشکی ایران، بر اساس بندهای غروب برجام، از امروز برداشته می‌شود. در حالی که ایران و روسیه بر این موضوع تاکید دارند اما اتحادیه اروپا اعلام کرده همچنان این محدودیت‌ها را حفظ می‌کند.

 امروز، چهارشنبه ۲۶ مهر (۱۸ اکتبر ۲۰۲۳)، بر اساس بندهای موسوم به غروب در معاهده برجام، محدودیت های موشکی ایران که از سوی شورای امنیت اعمال شده‌اند، برداشته می‌شود. مقامات ایرانی و روسی نیز بر ضرورت این موضوع تاکید کرده‌‌اند اما کشورهای اروپایی و آمریکا از تدوام این تحریم‌ها می‌گویند.

بندهای غروب برجام مرتبط با محدودیت‌های هسته‌ای و تسلیحاتی ایران است که بر طبق متن این معاهده بخشی از آنها امروز باید حذف شوند. به دلیل تعیین همین سقف زمانی برای بر طرف شدن آنها، از ابتدا به بند غروب معروف شدند. مواردی که ۱۸ اکتبر زمان منقضی شدن آنها است، به فعالیت‌های تسلیحاتی و موشکی ایران مربوط می‌شود.

اروپا و آمریکا: محدودیت های موشکی ایران رفع نمی‌شود

با وجود این، اتحادیه اروپا در ماه‌های گذشته در چند نوبت اعلام کرده بود که محدودیت های موشکی ایران را رفع نمی‌کند. اوایل تیر امسال بود که رویترز به نقل از منابع آگاه نوشت که دیپلمات‌های اروپایی در مورد عدم حذف محدودیت های موشکی ایران به مقامات ایرانی اطلاع دادند (فارس). اما این موضوع در روز ۲۴ شهریور، با نامه سه کشور انگلیس، آلمان و فرانسه خطاب به جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا به طور رسمی اعلام شد. این سه کشور اروپایی در نامه خود تاکید کرده بودند که محدودیت های موشکی ایران در تاریخ ۱۸ اکتبر (۲۶ شهریور)، رفع نمی‌شود.

 موضع‌گیری اخیر تروئیکای اروپایی درباره تمدید تحریم برنامه موشکی ایران، اعمال تحریم‌های جدید، برنامه‌ هسته‌ای ایران، برجام و فعال کردن مکانیسم ماشه سوال‌برانگیز شده است. اکنون تهران و واشنگتن و حتی تروئیکای اروپایی، همگی بر این باورند که تداوم تنش‌ها و فعال شدن مکانیسم ماشه علیه ایران، می‌تواند پیامدهای منفی بسیاری را به دنبال داشته باشد. اگر مذاکرات ایران و آمریکا  که با حمایت کشورهای منطقه‌ای در جریان است، بی‌نتیجه بماند، می‌توان گفت موضع‌گیری جدید اروپایی‌ها، مقدمه‌ای است برای فعال کردن اسنپ (مکانیسم ماشه).

مکانسیم ماشه یا عدم لغو تحریم های موشکی ایران ، جدی ترین بحران پیش روی ایران و اروپا است .اروپا قصد دارد خاص‌ترین تصمیم را در برابر ایران و برجام اتخاذ کند؛ تصمیمی که علناً نقض فاحش برجام محسوب می‌شود. همراهی نکردن با برداشته شدن تحریم‌های موشکی ایران در ۲۶ مهر و تایید ادامه تحریم‌های شورای امنیت .نتیجه این اقدام زدن مکانیسم ماشه درقبال آن را می‌توان شلیکی بزرگ به برجام دانست

اتحادیه اروپا روز گذشته نیز با صدور بیانیه‌ای بار دیگر بر این موضوع تاکید کرد که به دلیل عدم پایبندی ایران به تعهدات برجامی خود، محدودیت های موشکی برطرف نمی‌شود. آنگونه که تسنیم گزارش داده، در این بیانیه آمده است: « «شورای اروپا اقدام به تصویب قوانینی حقوقی برای حفظ تحریم‌هایی کرده که در اصل توسط سازمان ملل برای اشخاص و نهادهای دخیل در فعالیت‌های هسته‌ای یا موشک‌های بالستیک وابسته به سپاه پاسداران انقلاب اسلامی کرده است.»

البته، شورای اروپا اعلام کرده است که این اقدام به معنی اعمال تدابیر محدودیتی جدید علیه ایران نیست و همه تحریم‌های اتحادیه اروپا که ذیل برجام رفع شده‌اند، در حالت رفع باقی می‌مانند.

آمریکا نیز پیش از این اعلام کرده بود که فرارسیدن موعد اجرای بندهای غروب در برجام، به معنای رفع محدودیت های موشکی ایران نیست. ودانت پاتل معاون سخنگوی وزارت خارجه آمریکا چندی پیش تاکید کرده بود، واشنگتن به استفاده از اختیارات تحریمی خود علیه جمهوری اسلامی ایران ادامه می‌دهد و همچنان ابزار لازم را برای هدف قرار دادن گسترش تسلیحات نظامی از سوی ایران در اختیار دارد (ایرنا).

قطعنامه ۲۲۳۱ و فعالیت‌های موشکی ایران

فعالیت‌های موشکی ایران تا قبل از این هم تناقضی با مفاد قطعنامه ۲۲۳۱ نداشته‌اند زیرا در این قطعنامه با ادبیاتی غیرالزام‌آور از ایران «خواسته شده» از کار بر روی موشک‌هایی که «برای داشتن قابلیت حمل کلاهک هسته‌ای» طراحی شده‌اند، خودداری کند.

جمهوری اسلامی ایران همواره تأکید کرده هیچ‌یک از موشک‌های این کشور برای داشتن قابلیت حمل کلاهک طراحی نشده و بنابراین فعالیت‌های موشکی این کشور ممنوعیتی از نظر قطعنامه ۲۲۳۱ ندارد. با وجود این، همین محدودیت‌های توصیه‌ای علیه برنامه موشکی ایران هم طبق مفاد قطعنامه بایستی از اکتبر ۲۰۲۳ به طور کامل لغو شود. 

 یک دیپلمات اروپایی در تیرماه به خبرگزاری رویترز گفته بود: «برداشتن تحریم‌ها بر مبنای این اصل بود که به قطعنامه ۲۲۳۱ احترام گذاشته شود. این اتفاق رخ نداده بنابراین، با ایرانی‌ها این رایزنی را انجام داده‌ایم تا روشن کنیم که تحریم‌ها را برنخواهیم داشت.»

سیاست غرب در برجام

شواهد نشان می‌دهند حفظ فشار بر ایران علی‌رغم توافق از ابتدا سیاستی بوده که اروپا همسو با آمریکا در دستور کار داشته است. آمریکا و تروئیکای اروپایی بعد از اجرایی شدن برجام با به‌کارگیری اقداماتی نظیر لفاظی‌های رسمی، هجمه‌های رسانه‌ای، گره زدن انتفاع برجامی به انجام اقدامات فرابرجامی از سوی ایران، وضع قانون برای جلوگیری از سفر تجار به ایران، حفظ سیاست ابهام درباره ماندگاری برجام و غیره سعی داشتند مانع انتفاع اقتصادی ایران از توافق شوند.

نقض عهد کشورهای اروپایی در قبال برجام به ویژه بعد از خروج آمریکا از برجام در اردیبهشت‌ماه سال ۱۳۹۷ شکل عیان‌تری به خود گرفت. در آن زمان کشورهای اروپایی به هیچ یک از وعده‌های خود برای برخورداری ایران از مزایای اقتصادی این توافق عمل نکردند. جمهوری اسلامی ایران تا یک سال بعد از خروج آمریکا از برجام به تمامی تعهداتش عمل کرد، اما بعد از آن اعلام کرد به موجب مفاد مندرج در برجام تعهداتش ذیل این توافق را کاهش خواهد داد.

ایران بعد از برداشتن ۵ گام برای کاهش تعهدات، سرانجام ۱۵ دی‌ماه ۱۳۹۸ اعلام کرد دیگر با هیچ محدودیتی در حوزه عملیاتی (شامل ظرفیت غنی سازی، درصد غنی سازی، میزان مواد غنی شده، و تحقیق و توسعه) مواجه نیست.