تخم‌‌مرغ‌های شکسته تهران در سبد شرق /انگشت مسکو روی زخم کهنه؛

روسیه صدای ایران را در آورد . به رغم استقبال ظاهری نشست مشترک روسیه و کشورهای خلیج فارس از نزدیکی تهران و خلیج‌فارس، بیانیه پایانی این نشست شامل بندی بود که آشکار واکنش‌ها در ایران را برانگیخت.

خلیج فارس به طور فزاینده‌ای به مرکز امور جهانی تبدیل می‌شود و نشست اخیر روسیه با شورای همکاری خلیج فارس -در بحبوحه جنگ در اوکراین- و دیدار سایر هیئت‌های بین‌المللی بلندپایه از این منطقه دلالتی بر این ماجراست.

برگزاری نشست اخیر در مسکو به دلیل جنگ روسیه در اوکراین و سایر مسائل در حال تحول جهانی از اهمیت خاصی برخوردار بوده و کشورهای خلیج فارس را در موقعیتی منحصر به فرد قرار داده است. خلیج فارس اخیرا میزبان هیئت‌های بلندپایه چینی هم بوده است و این هفته ابتکار N7 نشستی را در بحرین برگزار می کند. این بدان معناست که خلیج فارس به طور فزاینده‌ای مرکز امور جهانی است.

جاسم البودایوی، دبیرکل شورای همکاری خلیج فارس، گفته: «کشورهای شورای همکاری خلیج فارس مایل به تقویت همه اشکال همکاری با روسیه هستند». دو طرف در خصوص افزایش همکاری‌ها در زمینه مسائل اقتصادی و هم‌چنین در زمینه انرژی گفتگو کردند. این شامل نفت و همچنین انرژی پاک می شود. همچنین کشورهای حوزه خلیج فارس و روسیه از تلاش‌های موفقیت‌آمیز کشورهای اوپک پلاس  قدردانی کردند و گفتند لازم است همکاری همه کشورهای عضو برای پایبندی به توافق اوپک پلاس به نحوی که منافع اقتصاد جهانی را تامین کند، ادامه یابد. 

رابطه با روسیه در بحبوحه جنگ جاری در اوکراین

کشورهای حوزه خلیج فارس نمی‌خواهند در مورد جنگ روسیه و اوکراین موضعی جدی اتخاذ کنند. آن‌ها در این زمینه اظهار داشته‌اند که عدم مداخله در «امور داخلی» را ترجیح می‌دهند. با این حال، مشخص نیست که آن‌ها چگونه تهاجم روسیه را یک موضوع «داخلی» می‌پندارند.

سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه هم در این نشست گفت: «همکاری روسیه و کشورهای عضو شورای همکاری کشورهای عربی خلیج فارس، به دنبال آسیب رساندن به کسی نیست».

استقبال از نزدیکی خلیج فارس به ایران

به نوشته المانیتور، هم‌چنین، لاوروف در این نشست از نزدیکی اخیر کشورهای خلیج فارس و ایران استقبال کرد. لاوروف گفت: «ما از اقدامات انجام شده در زمینه عادی سازی روابط اعراب و ایران استقبال می کنیم. همانطور که می دانید عربستان سعودی چندی پیش روابط دیپلماتیک خود را با جمهوری اسلامی ایران تجدید کرد. در مجموع، این امر فضای مثبت تری را در این منطقه ایجاد می کند». او گفت: «ما با نگرش شرکای خود در جستجوی یک مصالحه و همچنین آمادگی آنها برای در نظر گرفتن منافع یکدیگر و همه طرف‌های درگیر شریک هستیم».

البودایوی، هم گفت که پیوندهای شورای همکاری خلیج فارس و روسیه قوی است و در خدمت منافع دو طرف است. او با ارزیابی لاوروف در ارتباط با ایران موافق بود، حتی در شرایطی که عربستان سعودی و کویت اخیراً بر سر یک میدان گازی درگیر شده‌اند. او گفت: «ما ایران را یک همسایه برادر می‌بینیم که روابط تاریخی دیرینه‌ای با آن داریم که ما را به دین مشترک اسلام پیوند می‌دهد و در سال‌های اخیر دست صلح، مدارا، گفتگو و تفاهم را به سوی برادران ایرانی‌مان دراز کرده‌ایم.»

انگشت گذاشتن بر زخم کهنه

با این حال، به رغم استقبال ظاهری این نشست از نزدیکی تهران و خلیج‌فارس، بیانیه پایانی این نشست شامل بندی بود که آشکار واکنش‌ها در ایران را برانگیخت. بر اساس فرازهایی از این بیانیه، شرکت کنندگان در این نشست یک روزه ضمن استقبال از توافق میان عربستان سعودی و جمهوری اسلامی ایران با تلاش و میانجیگری عمان، عراق و چین که شامل از سر گیری روابط دیپلماتیک میان دو کشور می شود، ابراز امیدواری کردند که این توافق گامی مثبت برای حل و فصل اختلافات و پایان دادن به همه کشمکش های منطقه ای از طریق گفت و گو و ابزارهای دیپلماتیک باشد.

با این حال، در بخش دیگری از این بیانیه وزرای امور خارجه شورای همکاری خلیج فارس و روسیه بر پشتیبانی خود از همه تلاش های صلح آمیز از جمله «ابتکار امارات و تلاش های آن جهت دستیابی به یک راه حل مسالمت آمیز برای مسئله جزایر سه گانه تنب بزرگ، تنب کوچک و ابوموسی از طریق مذاکرات دوجانبه یا دیوان بین المللی دادگستری بر اساس مقررات حقوق بین الملل و منشور سازمان ملل متحد برای حل و فصل این مسئله مطابق با مشروعیت بین المللی» نیز تاکید کردند.​ در واقع بخش اخیر بیانیه به صورتی آشکارا نشان می‌دهد که مسکو نیز هم‌نوا با کشورهای خلیج‌فارس مالکیت ایران بر جزایر سه‌گانه ایرانی را مرود تردید قرار داده است. 

تردید بر نگاه به شرق؟

همان‌گونه که انتظار می‌رفت، این مسئله در ایران با واکنش بسیاری مواجه شد. در واکنش به این مسئله ناصر کنعانی- سخنگوی وزارت خارجه با اشاره به بیانیه مشترک کشورهای شورای همکاری خلیج فارس و روسیه، گفت که این جزایر تعلق ابدی به ایران داشته و صدور اینگونه بیانیه‌ها با روابط دوستانه ایران و همسایگان مغایرت دارد. به گفته سخنگوی وزارت امور خارجه، جمهوری اسلامی ایران با تأکید بر استمرار سیاست حسن همسایگی و احترام متقابل، توسعه و ثبات منطقه را مسئولیت جمعی کشورهای منطقه می‌داند. حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه هم بدون اشاره به نام روسیه در توئیتی نوشت: «بر سر استقلال، حاکمیت و تمامیت‌ارضی ‎ایران، با هیچ طرفی تعارف نداریم». 

با این حال، این واکنش‌ها انتقاد منتقدین را به همراه داشته است. به اعتقاد آن‌ها چنین موضعی از سوی مسکو در شرایطی اتخاذ می‌شود که تهران در سال‌های اخیر سیاست نگاه به شرق را در پیش گرفته است. پائیز سال گذشته، شی جین‌پینگ، رئیس‌جمهور چین نیز در نشست مشترک با سران خلیج فارس موضع مشابهی را اتخاذ کرد. منتقدین باور دارند که رفتار مشابه از سوی پکن و مسکو بر روی چنین موضوع حساس و مناقشه‌انگیزی دلالت بر خطای تهران پیرامون در پیش گرفتن مشی کنونی در سیاست خارجه مبنی بر روی‌گردانی از غرب و قرار دادن تمام تخم‌مرغ ها در سبد شرق دارد. آن‌ها تاکید دارند که این مسئله در شرایطی رخ داده که اتهامات و فشارهای غرب پیرامون همکاری‌های ایران و روسیه رو به فزونی بوده و در این زمان مسکو به جای حمایت عملی از تهران، در مواجهه با منافع اقتصادی کلان‌تر حاضر به پشت کردن به تهران است. با وجود این که تنها چند روز از رسمی شدن عضویت ایران در پیمان شانگهای و تلاش برای پیوستن به اتحادهای غیرغربی به رهبری چین و روسیه گذشته، به نظر می‌رسد نحوه‌ سرمایه‌گذاری تهران روی اتحاد با پایتخت‌های شرقی با نوع نگاه در این کشورها تفاوت داشته و تهران باید در نحوه تعامل با این کشورها با واقع‌بینی بیش‌تری بازبینی نماید.