یک کارشناس: مرمت گُنبد مسجد جامع عباسی اصفهان باید متوقف شود

ایرنا نوشت: محمدمهدی کلانتری، افزود: پوسته اصلی گنبد مسجد جامع عباسی دچار شکم دادگی شده و این مشکل به تزئینات آن هم سرایت کرده است.

وی اضافه کرد: این سازه باید آسیب شناسی شود، نه اینکه طبق روال پیشین، مرمت آن ادامه پیدا کند.

کلانتری تصریح کرد: با این شیوه که تبعات آن مشخص شده است، چگونه می‌توان جلوی اشتباه را گرفت.

وی با اشاره به اینکه تاکنون گزارشی از کار هیات نظارت بر مرمت گنبد منتشر نشده است، گفت: اداره کل میراث فرهنگی در ضرب‌العجلی اعلام کرد که مرمت گنبد در مدت دو ماه اصلاح می‌شود، در حالی که این اتفاق نیفتاد و قرار شد این هیات بر کار مرمت گنبد نظارت کند اما اعضای آن تاکنون اظهار نظری در این باره نکرده‌اند.

دبیر کمیته میراث فرهنگی و گردشگری اتحادیه دانشجویی معماری، مرمت و شهرسازی ایران گفت: با توجه به فعال بودن تَرَک‌های گنبد و حرکت سازه، مرمت آن بطور کامل باید متوقف و ابتدا مشکل دفرمگی بنای اصلی حل و سپس لایه‌های کاشی‌های گنبد مرمت شود.

کلانتری با اشاره به اینکه هر مرمتی که از سال ۱۳۱۶ تاکنون روی گنبد انجام شده، تعمیر تزیینات بوده است، گفت: اگر مرمتی که در سال ۱۳۱۶ توسط مرحوم استاد حسین معارفی(استاد مرمت و معماری سنتی) انجام شد و در جریان آن آهن‌کشی دور گنبد در مرحله پاکار(جایی که قوس گنبد شروع می‌شود) و ایوان جنوبی به اجرا درآمد را جزو مرمت سازه‌ای در نظر بگیریم، بعد از آن، همه مرمت‌های صورت گرفته جزو تزیینات بوده است.

وی افزود: در آن مرمت، تیرهای چوبیِ فضای بین دو پوسته بدلیل پوسیدگی بریده شد؛ در حالی که این تیرها باید با چوب جدید جایگزین می شد.

کلانتری اضافه کرد: تیرهای چوبی خاصیت کششی داشته و بعنوان میل مهار عمل می‌کرده است و به همین دلیل که گنبد مسجد جامعه عباسی، این سازه کششی را از دست داده، دارای رانش شده است.

این پژوهشگر دکترای مرمت بناها و بافت‌های تاریخی، آسیب دیگرِ سازه گنبد این مسجد را ناشی از عدم تقارن در خشخاشی‌های(دیوارک‌های مُلهم از گیاه خشخاش) بین دو پوسته دانست و گفت: خشخاشی‌های بزرگ در بعضی نقاط، روی قسمت‌های توخالی قرار گرفته و این باعث عدم تقارن شده و این مشکل از زمان ساخت گنبد هم وجود داشته و به همین دلیل هم حرکت گنبد به یک سمت بیشتر است.

کلانتری با اشاره به اینکه فاصله بین خشخاشی‌های بزرگ که بارِ گنبد را تحمل می‌کند، زیاد است، افزود: آسیب سوم سازه گنبد، فاصله خیلی زیاد خشخاشی‌های بزرگ از یکدیگر است به همین دلیل پوسته آجری به سمت داخل شکم داده است.

وی تاکید کرد: مغز کار یا پوسته اصلی دچار شکم دادگی و اِعوجاج شده و این امر به لایه تزئینات هم سرایت کرده است. ضمن‌اینکه فاصله زیاد بین خشخاشی‌های بزرگ موجب شده قسمت‌های بین خشخاشی‌ها نتوانند وزن گنبد را تحمل کنند و این ضعف، ساختاری است و به مرور زمان ایستایی گنبد از تعادل خارج و شکم دادگی بیشتر شده است.

این کارشناس میراث فرهنگی در ادامه با انتقاد از ضعف شیوه مرمت و کاشیکاری گنبد مسجد جامع عباسی افزود: در مرمت کاشی‌ها از شابلون یا همان قالبی که بصورت گَردان روی ریل بچرخد و طبق آن، قوس گنبد را کار کنند، استفاده نشده است، به همین دلیل هم در بعضی نقاط، با اینکه گنبد مشکل سازه‌ای ندارد، ولی در لایه‌های کاشی اعوجاج ایجاد شده است.

کلانتری با بیان اینکه تاکنون اظهارنظر یا گزارشی از سوی هیات نظارت بر مرمت گنبد مسجد جامع عباسی ارائه نشده است، گفت: باید مرمت گنبد متوقف و کار کارشناسی انجام شود و در صورت لزوم لیزر اسکن انجام تا مشخص شود قوس‌های ۱۶ ترک گنبد همخوان هستند یا خیر.

این استاد دانشگاه، در عین حال اظهارنظر در باره احتمال ارتباطِ بین برخی از مشکلات موجود در مرمت گنبد مسجد جامع عباسی با عوارض فرونشست زمین را منوط به پایش دقیق دانست و افزود: در شبستان شرقی گنبدخانه، کج شدگی وحشتناک ستون دیده می‌شود ولی اینکه این امر از تاثیرات فرونشست زمین یا از تاثیر نشست سازه باشد، هنوز مشخص نیست.

وی تصریح کرد: این موضوع باید با دستگاه‌های مختلف و آزمایش مکانیک خاک در چندین نقطه مختلف مسجد انجام شود.

کلانتری افزود: از طریق آزمایش مکانیک خاک باید ببینیم که آیا مقاومت خاک در همه نقاط مسجد یکسان بوده یا تغییر کرده و به این ترتیب در باره اینکه پدیده فرونشست، وضعیت بنا را تحت تاثیر خود قرار داده است یا خیر، اظهارنظر کنیم.

اواخر اردیبهشت امسال اداره کل میراث فرهنگی اصفهان از اتمام عملیات مرمت گنبد مسجد جامع عباسی اصفهان و جمع‌آوری داربست‌های آن پس از ۱۱ سال خبر داد اما با باز شدن داربست‌ها مشخص شد کاشی‌های گنبد دچار اعوجاج و قوس ناهمگونی در سیمای آن ظاهر شده است.

مسجد جامع عباسی یا مسجد جامع امام اصفهان بواسطه تزیینات بسیار شگفت‌انگیز بکار رفته در آن شهرت جهانی دارد. گنبد این بنا، یکی از شاهکارهای معماری اصفهان است که بصورت دوپوش(دو پوسته) ایجاد شده است. این مسجد بعنوان یکی از آثار میدان نقش جهان در فهرست میراث جهانی قرار دارد.