جهان در عطش دانش بنیان ها

مصطفی عبدالهی- اگر تا دیروز نام «دانش‌بنیان» صرفا یک نام زیبا و جذاب بود، حالا دیگر تردیدی نیست که می‌تواند گره‌گشای بسیاری از مشکلات کشور، به ویژه در حوزه اقتصاد باشد، اگر باورمان به دانش جوانان فعال در این عرصه را عمیق‌تر کنیم. شعاری که نقشه راه را مشخص کرد رهبر معظم انقلاب با نام‌گذاری سال ۱۴۰۱ به نام «تولید؛ دانش‌بنیان، اشتغال‌آفرین» بار دیگر اعتقاد راسخشان به شرکت‌های دانش‌بنیان و نقش آن‌ها در توسعه کشور را مطرح کردند و تکلیف بر همگان، به ویژه مسئولان، روشن شد که باید تمام توان خود را برای تقویت این حوزه به کار بگیرند. در گزارش امروز، نگاهی داشته‌ایم به وضعیت موجود شرکت‌های دانش‌بنیان و توانمندی‌هایی که برای کمک به حل مشکلات کشور، توسعه اقتصادی و ارتقای بهره‌وری دارند. ۶۶۰۸ شرکت دانش بنیان تایید شده بر اساس گزارش معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری، هم‌اکنون ۶۶۰۸ شرکت در کشور به عنوان «دانش‌بنیان» تایید شده است که در ۹ دسته فعالیت می‌کنند. البته در تازه‌ترین خبرهای منتشر شده به نقل از این معاونت، که فروردین ماه امسال انتشار یافته، تعداد کلی شرکت‌های دانش‌بنیان بیش از ۶ هزار و ۶۲۴ مورد اعلام شده که نشان می‌دهد تاییدیه‌های ۱۶ شرکت جدید نیز به تازگی صادر شده است. ۴۰۰ هزار نفر نیروی شاغل مستقیم اشتغال آفرینی دانش‌بنیان‌ها هم قابل توجه است. هم‌اکنون حدود ۴۰۰ هزار نفر به صورت مستقیم در حوزه دانش‌بنیان کشور مشغول به کار هستند که همگی نیروهای تحصیل‌کرده‌اند و قابلیت تغییر محیط اطرافشان را دارند. اهمیت حمایت از دانش‌بنیان‌ها آن جا بیشتر مشخص می‌شود که بدانیم ۱۵ میلیون تحصیل‌کرده در کشور داریم و متاسفانه، ۴۴ درصد بیکاران ما هم فارغ‌التحصیلان دانشگاهی هستند. بنابراین، آن طور که دکتر «سورنا ستاری» معاون علمی و فناوری ریاست جمهوری در گفت و گو با khamenei.ir مطرح کرده، برای حفظ و جذب این قشر تحصیل‌کرده راهی جز این نداریم که به سمت تولید دانش‌بنیان برویم. مطالبه رهبر انقلاب، سهم ۵ درصدی دانش بنیان ها از تولید ناخالص ملی به گفته دکتر ستاری، سهم دانش‌بنیان‌ها در اقتصاد نیز، فعلا سه درصد تولید ناخالص داخلی است اما ظرفیت کشور بیشتر از این‌هاست و باید به سمت اهدافی که رهبر انقلاب بیان کرده‌اند -که بیش از پنج درصد مدنظرشان است- حرکت کنیم. یک میلیارد دلار صادرات، یک میلیارد دلار جلوگیری از خروج ارز سهم صادراتی شرکت‌های دانش‌بنیان هم طی سال‌های اخیر رشد یافته و به گفته مدیر توانمندسازی صندوق نوآوری و شکوفایی، در سال ۲۰۲۰ میلادی، ۴۵۰ شرکت ما موفق شدند یک میلیارد دلار صادرات داشته باشند. از سوی دیگر هم طبق اعلام معاون سازمان توسعه تجارت، فقط در سال گذشته با اتکا به تولیدات دانش‌بنیان،  از خروج یک میلیارد دلار ارز  از کشور جلوگیری شده است. ۷ شاخص بین المللی برای ارزیابی نوآ ور بودن کشورها اما لازم است در حوزه دانش‌بنیان شدن،خودمان را با سایر کشورهای جهان نیز مقایسه کنیم که این مقایسه را می‌توان با نگاهی به گزارش «شاخص نوآوری» که هر ساله سنجیده و اعلام می شود،انجام داد. شاخص نوآوری جهان، شامل هفت رکن در دو حوزه‌ ورودی و خروجی نظام نوآوری است که به خوبی نشان می‌دهد نوآورشدن به همین سادگی‌ها هم نیست و باید همه ساختارها و زیرساخت‌ها را برای آن فراهم کرد. این هفت رکن عبارت‌اند از: «ساختار نهادی»، «سرمایه‌ انسانی و تحقیقات»، «زیرساخت»، «پیچیدگی بازار»، «پیچیدگی کسب و کار»، «خروجی‌های دانشی و فناورانه»  و «خروجی‌های خلاقانه». ۵۹ کشور، دانش بنیان تر و نوآورتر از ما کشور ما در این رده بندی جهانی، از رتبه ۱۲۰ در سال ۲۰۱۴ به رتبه ۶۰ در سال ۲۰۲۱ رسید و با ۶۰ پله صعود، جهش قابل توجهی داشته است؛ اما این موفقیت نباید مغرورمان کند چرا که در این عرصه ۵۹ کشور وضعیت بهتری از ما دارند. طبق این پایش، سوئیس، سوئد، آمریکا، انگلستان، کره جنوبی، هلند، فنلاند، سنگاپور، دانمارک و آلمان، ۱۰ کشور برتر جهان در عرصه نوآوری هستند و ما در رده ۶۰ جهان، در کنار کشورهایی همچون برزیل، مغولستان، آفریقای جنوبی و بلاروس قرار گرفته‌ایم. البته این جایگاه نباید ناامیدمان کند، چرا که فعالیت‌های دانش‌بنیان ما تازه چند سالی است که رونق گرفته و به همین دلیل در سال ۲۰۲۱، بعد از هند، دومین اقتصاد برتر نوآور در منطقه آسیای مرکزی و جنوبی شده‌ایم. اقتصاد دانش بنیان چین، آمریکا، سوئد و هند اگر بخواهیم بدانیم کشورهای پیشروتر ما در حوزه نوآوری، چه میزان از تولید ناخالص داخلی‌شان مربوط به این صنعت است هم، می‌توانیم این گزارش خبرگزاری مهر به نقل از رسانه‌های معتبر جهان را ملاک قرار دهیم: * طبق گزارش نشریه سی‌ان‌بی‌سی، چین تصمیم دارد با کمک فناوری‌هایی مانند نسل ۶ اینترنت همراه و داده‌های کلان، سهم اقتصاد دیجیتال خود از تولید ناخالص داخلی کشورش را تا ۲۰۲۵ میلادی افزایش دهد و به ۱۰ درصد تولید ناخالص داخلی برساند. * طبق آمار Statista در سال ۲۰۲۰ صنعت فناوری آمریکا۵/۱۰درصد از تولید ناخالص داخلی این کشور را تأمین کرده بود. پیش‌بینی می‌شود استخدام در بخش فناوری اطلاعات آمریکا، از ۲۰۱۹ تا ۲۰۲۹ میلادی ۱۱ درصد رشد کند.صنعت فناوری یکی از ۵ عامل مهم درآمدزایی در ۲۳ ایالت این کشور به حساب می آید . * صنعت ICT سهم بالایی در اقتصاد سوئد ایفا کرده و بیش از یک چهارم مردم این کشور به طور مستقیم در شرکت‌های ICT فعالیت می‌کنند. طبق آمار این کشور بخش دیجیتال سوئد حدود ۸/۵درصد از تولید ناخالص داخلی این کشور را تشکیل می‌دهد. * بانک جهانی تولید ناخالص داخلی هند در سال ۲۰۲۰ میلادی را ۲۶۲۲ میلیارد دلار تخمین زده است که ۸ درصد آن مربوط به اقتصاد دانش‌محور  و صنعت فناوری اطلاعات بوده است. خطر افزایش نمایشی شرکت های دانش بنیان با ارزیابی شاخص های داخلی و بین‌المللی، تردیدی نیست که ما هنوز تا دانش‌بنیان شدن کامل و کم کردن فاصله با رقبای جهانی، فاصله زیادی داریم و قطعا یکی از راه‌های جبران آن، افزایش تعداد شرکت‌های دانش‌بنیان و تقویت حمایت‌ها از آن‌هاست؛ رهبر انقلاب افزایش صد در صدی تعداد این شرکت‌ها در سال ۱۴۰۱ را مطالبه کرده‌اند و البته هشدار لازم را هم درباره جلوگیری از کارهای نمایشی داده و گفته‌اند: « توقّع من از مسئولین این است که [تعداد شرکت‌های دانش بنیان] صد درصد افزایش پیدا کند، یعنی شرکت‌ها دو برابر بشود...البتّه این [کار] موجب این نشود که ما یک شرکتی درست کنیم و اسمش را بگذاریم دانش‌بنیان، در حالی که دانش‌بنیان نباشد...». نیاز اساسی؛ تغییر رفتار بازیگران بزرگ اقتصاد در کنار ضرورت افزایش واقعی تعداد شرکت‌های دانش‌بنیان، یک نیاز مهم دیگر هم برای توسعه نوآوری در کشور وجود دارد که معاون علمی و فناوری رئیس‌جمهور در گفت‌وگوی تفصیلی روزهای اخیر، به آن اشاره کرده است: «به هر حال تغییر رفتار بازیگران بزرگ اقتصاد، مثل وزارتخانه‌های نفت، نیرو و جهاد کشاورزی خیلی می‌تواند در توسعه حوزه دانش‌بنیان مؤثر باشد. این تغییر رفتار به ماهیت خود این وزارتخانه‌ها هم برمی‌گردد، الان چنین ماهیتی ندارند.  ما برای هر مورد از پروژه‌ها باید فشارهای سنگین روی وزارتخانه‌ها بگذاریم تا مثلاً در فلان مناقصه شرکت خارجی نیاید، یا نماینده‌ خارجی این کار را نکند، یا این‌که از محصولاتی که نمونه‌اش در داخل ساخته شده است استفاده کنند. این مسائل وقتی روان می‌شود که فرهنگ آن در جامعه توسعه پیدا کند». امید به اجرای درست قانون «جهش تولید دانش‌بنیان» به گفته دکتر ستاری، قانون «جهش تولید دانش‌بنیان» که بعد از حدود سه سال گفت‌وگو با همفکری دولت و مجلس، تصویب شده است نیز اگر درست اجرا شود، حتماً رشد چشمگیر کشور در حوزه‌ دانش‌بنیان را رقم خواهد زد.          دبیر فراکسیون دانش بنیان در گفت و گو با خراسان مطرح کرد:  شمارش معکوس برای ابلاغ قانون جهش تولید دانش بنیان  به گفته بسیاری از مسئولان و کارشناسان، تایید نهایی و ابلاغ قانون «جهش تولید دانش بنیان» یکی از اقدامات مهم و اساسی برای حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان و محقق شدن شعار «تولید؛ دانش بنیان، اشتغال‌آفرین» خواهد بود. بعد از تصویب این طرح در دی ماه ۱۴۰۰ و ارسال آن به شورای نگهبان، این شورا ایراداتی را به آن وارد دانست و نمایندگان مجلس نیز در آخرین هفته کاری اسفندماه سال گذشته، نظرات اصلاحی را اعمال کردند تا این طرح را مجدد به شورا ارسال کنند.«اقبال شاکری» دبیر فراکسیون دانش‌بنیان مجلس در گفت و گو با خراسان درباره وضعیت نهایی این طرح می‌گوید: موضوع را از رئیس محترم مجلس پیگیری کرده‌ام و آن طور که ایشان گفته‌اند، شورای نگهبان یکی دو نکته اصلاحی جزئی دیگر نسبت به طرح جهش تولید دانش‌بنیان وارد دانسته است که این ایرادات نیز به زودی در مجلس رفع و پس از تایید نهایی شورای نگهبان، قانون برای اجرا به دولت ابلاغ خواهد شد. شاکری می‌افزاید: این قانون نقش مهمی در تحقق شعار سال خواهد داشت و برای تسریع اجرایی شدن آن، مجلس بر روند تدوین و ابلاغ آیین‌نامه‌های اجرایی آن در دولت و همچنین عملکرد دستگاه‌های متولی نیز نظارت خواهد داشت.