پلتفرم‌های داخلی پیام‌های کاربران را می‌خوانند؟نگرانی مردم تا انکار مسئولان

 اگرچه وزیر ارتباطات رصد پیام‌ها و چت‌های کاربران توسط پیام‌رسان‌ «بله» یا هر پلتفرم داخلی دیگری را تکذیب کرده و به مردم اطمینان داده که پیام‌رسان‌های داخلی حریم خصوصی را رعایت می‌کنند، اما به نظر می‌رسد این موضوع اعتماد مردم را نسبت به این بسترها کمرنگ‌تر از قبل کرده است.

مدت زیادی است که مسئولان کشور و بویژه دولت تلاش می‌کنند مردم را به استفاده از پیام‌رسان‌های داخلی تشویق کنند؛ تشویقی که البته گاه رنگ و بوی اجبار به خود می‌گیرد و هرآنچه چنین رنگی داشته باشد اصولا مردم را دچار دافعه عمومی می‌کند. با وجود این تلاش‌ها در این زمینه مانند تصویب بخش‌هایی از طرح صیانت و فیلترینگ گسترده و اجبار استفاده برخی کاربران یا مراجعه‌کنندگان مراکز خدمات عمومی و دولتی و نظیر اینها، به نظر می‌رسد این کارها نتیجه زیادی نداشته و آمارها نشان می‌دهد تاکنون حداقل ۴۵ میلیون ایرانی در تلگرامِ فیلترشده عضو هستند.

به جز تلگرام، اپلیکیشن‌های اینستاگرام و بعد از آن توئیتر، یوتیوب، کلاب‌هاوس و احتمالا تردز هم از دیگر بسترهای محبوب کاربران فضای مجازی هستند. با این حال، عیسی زارع‌پور - وزیر ارتباطات - درباره آخرین آمار کاربران پیام‌رسان‌های داخلی گفت: «اکنون آخرین آماری که داریم، تعداد کاربر فعال ماهانه پیام‌رسان‌ ایتا، ۲۲ میلیون نفر شده است؛ یعنی در یک ماه حداقل یک بار از آن استفاده کرده‌اند. پیام‌رسان بله، حدود ۱۶ و نیم میلیون، سروش پلاس حدود ۱۰ و نیم و روبیکا حدود ۴۰ میلیون کاربر فعال ماهانه دارد»؛ آمارهایی که نه فقط کاربران بلکه کارشناسان این حوزه نیز بارها نسبت به آن تشکیک کرده‌اند.

رصد پیام‌های مردم توسط پیام‌رسان بله؟

در روزهایی که دولت تلاش خود را به کار بسته تا مردم را به هر طریقی به سمت پیام‌رسان‌های داخلی سوق بدهد، ناگهان انتشار تصاویری از یک صفحه مانیتور که در آن کارمندان پیام‌رسان بومی «بله» در حال رصد پیام‌ها و چت‌های کاربران بودند، با واکنش‌هایی روبه‌رو شد و به شائبه دسترسی پیام‌رسان‌های ایرانی به اطلاعات و نقض حریم خصوصی کاربران دامن زد.

هر چند این عکس به تایید مدیران این پیام‌رسان داخلی رسید، اما امین تجملیان - قائم‌مقام مدیرعامل پیام‌رسان ایرانی بله - گفت: «برنامه‌مان این نیست که دیتای دیگری درباره مساله ارائه دهیم؛ چراکه بیانیه (بیانیه‌ای که بله در واکنش به حواشی منتشر کرد) شفاف است. در بیانیه نوشته شده که مساله چه چیزی بود و کلا موضوع هم مرتبط با حریم خصوصی افراد نیست و اطلاعاتی است که در اینترنت هم در دسترس است. چراکه گروه‌های بالای هزار عضو و کانال‌ها، فضای عمومی محسوب می‌شود. این صرفا ابزاری برای مقابله با محتواهای کلاهبرداری است.»

وی تاکید کرد: «برای پیام‌رسان‌ها، گزارش‌هایی از محتوای کلاهبرداری در گروه‌ها و کانال‌های پیام‌رسان‌ها از جمله بله ارسال می‌شد و این ابزار نیز برای همین مساله قرار داده شد و در بیانیه هم این را ذکر کرده‌ایم. آنچه که بررسی می‌شود فقط محتواست و اطلاعات کاربران نیست.» 

عیسی زارع‌پور - وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات - هم در واکنش به این موضوع، حفظ امنیت و حریم خصوصی کابران شبکه‌های اجتماعی را خط قرمز این وزارتخانه عنوان کرد و گفت: «به مردم اطمینان می‌دهیم که پیام‌رسان بله و سایر پیام‌رسان های داخلی حریم خصوصی را رعایت می‌کنند.»

ضربه به اعتماد کاربران

هرچند که وزیر ارتباطات رصد پیام‌ها و چت‌های کاربران توسط پیام‌رسان‌ «بله» را تکذیب کرد و به مردم اطمینان داد که پیام‌رسان‌های داخلی حریم خصوصی را رعایت می‌کنند اما این موضوع می‌تواند اعتماد مردم را این اپلیکیشن‌ها و بسترها کمرنگ کند.

روزنامه اصولگرای فرهیختگان در این باره نوشت: «علی‌رغم جسارت مدیران بله، اما اتفاقی که در رابطه با مساله انتشار محتوای گروه‌های بله افتاده است، خدشه‌دار شدن اعتماد کاربر است. هرچند محتوا مرتبط با گروه‌های عمومی است اما همچنان این ذهنیت از سوی کاربران ایرانی پیام‌رسان‌های داخلی وجود دارد که محتوای چت‌های خصوصی نیز زیر ذره‌بین خواهد بود. با وجود غیرواقعی بودن این گزاره و نقض حریم خصوصی اما این انتشار تصویر صفحه مانیتور می‌تواند ذهنیت کاربران پیام‌رسان‌های ایرانی را هم به سمت یک گزاره غیرواقعی سوق دهد.»

در همین رابطه، سعید سوزنگر - کارشناس امنیت شبکه و ارتباطات - به اکوایران گفت: «ابداً یک پیام‌رسان به صِرف پیام‌رسان بودنش حق دسترسی به محتوای خصوصی افراد را ندارد. این می‌تواند بستری برای فعالیت‌های مجرمانه باشد و با توجیه جلوگیری از اعمال مجرمانه به رصد پیام‌های افراد می‌پردازند.»

وی با بیان اینکه دلیل ذکرشده برای این رصد، فقط مغلطه است، گفت: «اگر فعالیت مجرمانه‌ای صورت بگیرد، درصد خیلی پایینی نسبت به فعالیت‌های یک پیام‌رسان است. به دلیل عبور یک قاتل از جاده، نمی‌توانید جاده را ببندید. رعایت حریم خصوصی مردم، حق شهروندی آنان است.»

این کارشناس امنیت شبکه و ارتباطات علت فیلترینگ پیام‌رسان‌های خارجی را تعیین سطح دسترسی در پیام‌رسان‌های داخلی دانست و گفت: «شما نمی‌توانید جلوی جریان آب روان را بگرید و مردم را وادار کنید از یک برکه استفاده کنند.»

سوزنگر با اشاره به حاشیه اخیر پیام‌رسان بله گفت: «این موضوع باعث تغییر سیاست‌های حکومت نمی‌شود و فقط یک‌سری تنبیهات به نمایشی اتفاق می‌افتد. از سوی دیگر برخی مردم اعتقاد دارند که ما باید به سمت پیام‌رسان‌های داخلی حرکت کنیم. من هم باور دارم اما به نظرم این پیام‌رسان‌ها باید در کنار تلگرام، واتس‌اپ و ... باشند. مردم زمانی که مشاهده کنند چت‌های خصوصی‌شان رصد می‌شود دیگر به هیچ ابزاری اعتماد نخواهند کرد و این یک آسیب جدی است.»

وی با اشاره به قوانین دنیا در این باره گفت: «یک استانداردی به نام رمزنگاری نقطه به نقطه در این زمینه وجود دارد که پیام‌رسان‌ها می‌توانند رعایت کنند یا خیر. خیلی جرم سنگینی است که برخی مدعی باشند که به پیام کاربران دسترسی ندارند، اما داشته باشند. پیام‌رسان‌ها می‌توانند مدعی باشند که برای حفظ اطلاعات کاربران تلاش می‌کنند اما اگر مقام قضایی درخواست کرد این دیتاها را دراختیار می‌گذارند.» 

این کارشناس افزود: اگر اتفاقی که برای «بله» افتاد، در هرجای دنیا اتفاق می‌افتاد، آن را به اصطلاح به صلیب می‌کشیدند. در کشورهای خارجی هیچ فردی به این محتواها دسترسی ندارد.»