کال‌جنی؛ دره اسرارآمیز

دره کال‌جنی در استان خراسان جنوبی قرار دارد. کال اصطلاحی است که به دره یا مسیر ایجاد شده به وسیله سیلاب‌ها و جریان آب اطلاق می‌شود. کال‌جنی یا دره جن‌ها، دره‌ای است که در شمال طبس و در اطراف روستای ازمیغان و در امتداد خروجی قناتی که در نزدیکی آن قرار دارد واقع شده‌است.  

کال‌جنی از جمله مکان‌های طبیعی است که به گرندکنیون‌های ایران معروف هستند. سرزمینی اسرارآمیز که انگار مینیاتوری رازآلود از گرندکنیون آمریکاست. گرندکنیون دره‌ای در ایالت آریزونای آمریکاست که رود «کلرادو» از میان آن می‌گذرد. طول گرند کنیون ۴۴۶ کیلومتر است و عرض آن در برخی نقاط به ۲۹ کیلومتر هم می‌رسد.  

کال‌جنی، یک دره خاموش، خنک و پرآب، در دل پهنه‌ای داغ و تبدار است که آثار حیات در آن به دوران باستان بازمی‌گردد. بومیان قدیمی آن را دره جن‌ها نامیده‌اند. نقش و نگارهای روی دیواره‌های بلند به ما می‌گویند که این دره در طول هزاران سال و در اثر فرسایش و حضور سیلاب‌ها به وجود آمده است. شاید در روزگارانی رودخانه‌ای خروشان از اینجا می‌گذشته.

این دره عمیق گاهی شکل "U" به خود می‌گیرد و در جایی دیگر مانند "V" به نظر می‌رسد. بالای سرت را که نگاه کنی تنها ذره‌ای از آسمان را در فاصله دو دیواره بلند می‌بینی و در جاهایی به دلیل نزدیک‌شدن دو دیواره به یکدیگر از این تصویر هم خبری نیست.

 کال جنی با بیابان‌های اطرافش یک تفاوت بزرگ دارد و این تفاوت وجود آب فراوان است، در این دره آب عنصری نایاب نیست و در جای‌جای آن مشاهده می‌شود. آبشارهای کوچکی در این دره هستند که محلی‌ها به آنها شُلَن می‌گویند. حوضچه‌هایی نیز در امتداد آبشارها ایجاد شده‌ست که تا ۱.۵ متر عمق دارند و جای خوبی برای تن به آب زدن و خنک شدن در گرمای این سرزمین است.

با مهندسی شگفت‌آور طبیعت، تونلی ساخته شده است که آب را به درون قنات هدایت می‌کند. در این محل فرسایش آب به اوج خود رسیده و نقوش و برجستگی‌های عجیبی را در کف رودخانه ایجاد کرده است.  

بعد از این منطقه دیگر دره خشک و بی‌آب و علف می‌شود، زیرا آب به داخل قنات می‌ریزد.  در ادامه مسیر دره، در دیواره‌ها حفره‌هایی وجود دارد که نگاه طبیعت‌گردان را متوجه خود می‌سازد. شاید در نگاه اول احساس کنیم که این‌ها نیز حاصل فرسایش طبیعت باشد، اما با کمی کنکاش متوجه می‌شویم که این‌ها ساخته دست بشر است.  

در ارتفاع دو متری از سطح زمین یک تالار ساخته شده و در دو طرف این تالار دو دالان قرار دارد که هر کدام شامل چندین اتاق است. همه این‌ها به‌ دست انسان و در دل دیواره این دره عجیب پدید آمده است. هنوز می‌توان رد تیشه معماران آن را بر در و دیوار اتاقک‌ها مشاهده کرد. طبق نظر کارشناس سازمان میراث فرهنگی تاریخ ساخت این مکان‌ها به دوره ساسانیان برمی‌گردد و به نظر می‌رسد محل عبادت زرتشتیان بوده است.  

ساختار کال جنی

کال جنی شامل یک کال اصلی و کال‌های فرعی است. کال اصلی از نخلستان آغاز شده و به روستای ازمیغان می‌رسد. آب جاری در کال اصلی که سر راهش گیاهان را نیز سیرآب می‌کند از چشمه ازمیغان آغاز می‌شود. این آب در ادامه مسیرش وارد کانالی که به قنات می‌رسد، شده و کال را ترک می‌کند.

دیدنی‌های کال جنی

کال جنی مقصد مناسبی برای کسانی است که دلشان غرق شدن در رمز و راز را می‌خواهد. وجود تونل‌ها و خانه‌هایی در دل دیواره‌ها که برای اسکان زرتشتیان زمان خود ساخته شده، از دیگر جذابیت‌های این دره است.  

نخلستانی که خودبه‌خود در دل این بیابان روییده نیز از جذابیت‌هایی است که نمی‌توان به راحتی از کنارش گذشت. بهترین فصل سفربه این محل که در استان خراسان جنوبی، ۳۵ کیلومتری شهر طبس واقع‌شده پاییز و زمستان است.