تهدیدی جدید برای آثار باستانی و هنری موزه ها

ایسنا نوشت: پژوهشکده حفاظت و مرمت آثار تاریخی ـ فرهنگی با این هشدار که آثار باستانی و تاریخی در مخازن و ویترین‌های موزه‌ها، در معرض خطر و آسیب‌ها و خوردگی‌های جدی هستند، از اجرای طرحی با هدف بهبود کیفیت ساخت ویترین‌ها و کابینت‌های موزه‌ای خبر داد.

سمیه کاظمی دهقی، مجری طرح «بررسی کیفیت مواد و مصالح مورد استفاده در ساخت ویترین و کابینت‌های موزه‌ای» و مسؤول آزمایشگاه شیمی پژوهشکده حفاظت و مرمت آثار تاریخی ـ فرهنگی، با این یادآوری که در ۳۰ سال گذشته دانشمندانِ حفاظت در موزه بریتانیا، پیشگامان جهانی در پژوهش روی منابع و اثرات تولیدکننده گازهای گلخانه‌ای در سیستم‌های مخازن و ویترین‌های موزه‌ها بوده‌اند، گفت:‌ به طورکلی اشیاء ارزشمند ممکن است در یک محفظه مانندِ یک کابینت یا ویترین قرار بگیرد که این امر بیشتر برای بهبود امنیت فیزیکی شامل سرقت و گردوغبار است که در صورت لزوم، تهویه زیست‌محیطی نیز انجام می‌شود. با این حال سهواً ممکن است با توجه به انتشار گازهای مضر در مخازن نگهداری یا ویترین‌ها، شیء در معرض خطر و آسیب‌های (خوردگی) جدی قرار داشته باشد.

او اظهار کرد: برخی از مواد مورد استفاده در ویترین‌ها یا تجهیزات انبارداری (مخازن نگهداری) می‌توانند ترکیبات فراری منتشر کنند که این ترکیبات باعث ایجاد تغییرات آسیب‌رسان و تشکیل مواد خاصی در اشیاء هنری می‌شوند. از این رو پیش از استفاده از یک ماده جدید به‌ویژه دریک محیط بسته، مانند یک ویترین یا مخزن نگهداری، اطمینان از این موضوع که این مواد به‌طور بالقوه ترکیبات  فرار مخرب منتشر نمی‌کنند بسیار حائز اهمیت است.

مسؤول آزمایشگاه شیمی پژوهشکده حفاظت و مرمت آثار تاریخی ـ فرهنگی ادامه داد: در سال ۱۹۷۲ یک تست خوردگی تسریعی توسط اندر اودی طراحی شد که این تست برای یافتن مواد ایمن برای استفاده طولانی‌مدت در فضای محصور اشیاء باستانی با حداقل ایجاد تخریب در اشیاء موجود در این فضا بود، در این روش بیشتر مواد برای ساخت‌وساز از نظر بی‌ضرر بودن مورد ارزیابی قرار می‌گیرند، با این حال هرچند ممکن است موادی که در ساخت ویترین‌ها استفاده می‌شوند بی‌ضرر باشند، اما ممکن است مقدار بسیار کمی مواد شیمیایی منتشر کنند که می‌تواند در طول زمان به اشیاء هنری آسیب برساند.

او افزود: این روش به طور وسیعی روی برخی از مواد مورد استفاده در مخازنِ نگهداری و ویترین‌های نمایش آثار باستانی در موزه بریتانیا مورد استفاده قرار گرفت. موزه جی پاول گتی، موزه هنر نلسون اتکینز و موزه هنر متروپولیتن نیز از جمله مؤسسه‌هایی هستند که از آزمون اودی در تحقیقات خود به‌طور عمده استفاده کردند.

کاظمی دهقی با بیان این‌که اسیدها، فرمالدئید و گازهای دیگر اگر در فاصله نزدیک اشیاء هنری باشند می‌تواند باعث صدمه و حتی از بین بردن اشیاء ظریف شود، گفت: این روش کمکی به تعیین مواد مطمئن برای استفاده اشیاء در داخل ویترین‌ها است. اگرچه این بررسی‌ها سال‌هاست در کشورهای غربی از طریق تست اودی (Oddy Test) انجام شده است، ولی در کشور ما برای نخستین‌بار صورت می‌گیرد.

مجری طرح بررسی کیفیت مواد و مصالح مورد استفاده در ساخت ویترین و کابینت‌های موزه‌ای ادامه داد: انجام آزمایش‌های اودی در این طرح، برای مطالعات میکروسکوپی و ماکروسکوپی روی اثرات گازهای منتشر شده از مواد و مصالح به کار رفته در ویترین‌ها و کابینت‌های اشیاء تاریخی در اثر رطوبت و دمای بالا و شناخت اثرات مخرب این آلاینده‌ها است. در این آزمایش از کوپن‌های فلز مس، نقره و سرب با درجه خلوص بالا و ضخامت مشخص که با ابعاد ۱ سانتیمتر مربع آماده شده است، استفاده می‌شود.

او اضافه کرد: این کوپن‌ها در شرایط کهنگی مصنوعی با درجه حرارت ۶۰ درجه و رطوبت ۹۰ درصد به مدت ۲۸ روز قرار داده می‌شود. میزان خوردگی هر یک از این کوپن‌ها گویای آلاینده‌های متصاعد شده از نمونه های مورد مطالعه هستند و مطالعات و بررسی آسیب‌ها طی انجام این آزمون روی کوپن‌ها به روش ماکروسکوپی و میکروسکوپی و در نهایت آنالیز SEM است.

این پژوهشگر تاکید کرد: یکی از اهداف این طرح بهبود کیفیت ساخت ویترین‌ها و کابینت‌های مورد استفاده در موزه‌ها و جلوگیری از آلاینده‌های محیطی در موزه و پیشگیری از آسیب‌ها و خوردگی وارد بر آثار است.

او همچنین گفت: نتیجه‌گیری بر اساس اثر ترکیبات منتشرشده بر کوپن‌های فلزی، ممکن است نماینده اثرات آن بر بسترهای دیگر مواد آلی به خصوص زمانی که آن‌ها در بستر ترکیبات مشابه هستند، باشد.

کاظمی دهقی ادامه داد: به طور کلی این روش به‌عنوان یک روش غربالگری برای ارزیابی مواد مورد استفاده ایمن در ویترین‌ها و مخازن آثار هنری به کار برده شد. در این طرح با انجام این روش، ارزیابی مواد مورد استفاده در مخازن نگهداری و ویترین‌های نمایش با مزیت‌های نسبی و اشکالاتی از هر آزمون، مورد بحث قرار گرفت و اجرای عملی و نوع روش برای کاهش اثرات مضر مواد نامناسب نیز پیشنهاد شد.