روایت گچکاری که گوهرتراش شد

مریم طالشی در روزنامه ایران در گزارشی نوشت : 

این روزها هدیه خریدن کار چندان راحتی نیست خصوصاً اگر بخواهید برای مناسبتی خاص هدیه‌‌ای درخور بخرید. سراغ طلا و سکه که اصلاً نمی‌‌شود رفت. سر وقت هر کالای ارزشمند دیگری هم که بروید، با دیدن قیمت ‌ها احتمالاً پشیمان می‌ شوید. اما به هرحال رسم هدیه دادن را که نمی‌ شود ترک کرد. وقتی به کسی هدیه می‌‌دهید یعنی وقت گذاشته‌ اید و هزینه کرده‌‌اید تا او را خوشحال کنید. بگذریم از هدیه ‌هایی که از سر اجبار و توی رودربایستی باید خرید اما معمولاً هدیه خریدن برای عزیزان، خود آدم را هم سر ذوق می‌‌آورد.

برگردیم به همان داستان جیب خالی و دغدغه هدیه خریدن با قیمت‌‌هایی که با بودجه خیلی‌‌ها اصلاً جور درنمی‌آید. اینجور وقت‌ها آدم دلش می‌خواهد بهترین چیز را با مناسب‌ترین قیمت بخرد و چه چیزی بهتر از یک تکه صنایع دستی که هم زیبا و چشم‌نواز است و هم با خرید آن هنرمند هموطن را حمایت می‌ کنیم. یکی از بهترین صنایع دستی برای هدیه دادن زیورآلاتی هستند که با سنگ‌های قیمتی و نیمه قیمتی تهیه می‌‌شوند و معمولاً کسی نیست که از چنین دست ساخته‌هایی خوشش نیاید. مثلاً همین سنگ عقیق، امتحان کنید و به‌صورت تصادفی از چند نفر بپرسید از عقیق خوششان می‌‌آید یا نه.

مردم از عقیق خوششان می‌آید. خصوصاً وقتی آن را در رنگ‌ها و طرح‌‌های مختلف ببینند. شما عقیق یاسی دیده‌اید یا عقیق سوسنی؟ می‌‌دانید عقیق شجر چیست و نوع بهاری و پاییزی آن چه فرقی با هم دارد؟ اگر در این باره چیزی نشنیده اید، توصیه می‌‌کنم ادامه گزارش را بخوانید.

 فاطمه اسماعیل‌زاده و همسرش مهدی شریفی، حدوداً ۵ سالی می‌‌شود که کارشان را با سنگ‌های عقیق شروع کرده‌اند و همراه ۳ فرزندشان کارگاه خانوادگی خودشان را دارند. اهل فردوس هستند که از جمله شهرهای خاستگاه عقیق است.

فردوس، شهری در خراسان جنوبی که انارش هم معروف است و زعفران و پسته‌اش هم زبانزد، اما کوه‌ها و دشت‌‌های فردوس متاعی دیگر به این شهر کوهستانی و زیبا عرضه می‌کند که چیزی نیست جز عقیق.

انگشترها در طرح‌ها و رنگ‌های مختلف خودنمایی می کنند. قیمت‌ها از ۵۰ هزار تومان تا ۲۰۰ هزار تومان متفاوت است و بستگی به این دارد که سنگ‌ها از چه نوعی هستند و چه کیفیتی دارند و روی نقره سوار شده‌‌اند یا استیل. فاطمه اسماعیل‌زاده با چنان شوقی درباره دست‌‌سازهای کارگاه خانوادگی‌شان توضیح می‌‌دهد که آدم ناخودآگاه خودش را آنجا می‌بیند؛ میان انبوهی از سنگ‌های زیبای تراش خورده و تراش نخورده.

او می‌گوید: «سنگ‌‌ها همه مال شهرستان فردوس و منطقه خودمان است. همه سنگ‌ها را از کوه و دشت و صحرا جمع می‌ کنیم. بعد از جمع‌آوری، سنگ‌ها را در کارگاه پوسته‌‌برداری می‌کنیم. بر اساس زیبایی و جنس سنگ که چقدر سنگ خوب و مرغوبی باشد و به نسبت کاربردی که دارد مثلاً برای پلاک است یا انگشتر، طرح‌ها و شکل‌ها را روی سنگ‌ها پیاده می‌کنیم. کار هم به این شکل است که روی سنگ‌ها سایش انجام می‌دهیم تا آن شجر و گلی که می‌خواهیم نمودار شود.»

خانم اسماعیل‌زاده ادامه می‌ دهد: «سنگ‌هایی که ما استفاده می‌‌کنیم همه از خانواده عقیق هستند اما عقیق در دل طبیعت و کانی ها، ده‌ها نوع مختلف دارد و تنوع عقیق منطقه ما هم خیلی زیاد است و بیشتر از رده عقیق شجر هستند. اما شرف الشمس هم داریم و عقیق‌‌های شجرمان هم بهاری و پاییزی دارد و دارای انواع و رنگ‌های مختلف است مثلاً رنگ سوسنی دارد که کاملاً رنگ خودش است و اصلاً رنگ‌آمیزی نمی‌شود.»

عقیق شجر یا عقیق دندریتیک در دسته سنگ‌های خانواده عقیق قرار می‌گیرد و نام خود را از واژه‌ای یونانی به معنای درخت گرفته است. اگر برایتان سؤال است که چرا نام شجر یا درخت را به آن داده‌‌اند باید بدانید که این سنگ معمولاً به رنگ سفید یا خاکستری دیده می‌شود، دارای پدیده‌ای شبیه درخت یا سرخس است که دلیل آن وجود آهن و منگنز در این سنگ است که به آن دندریت می‌گویند. یکی از نادرترین نمونه‌های این سنگ زیبا، به رنگ سبز است و پدیده شجر آن رنگ سفید دارد.

جالب است بدانید در گذشته عقیق شجر نقش مهمی در زندگی افراد داشته و این نقش از تجارت گرفته تا کشاورزی به چشم می‌ خورده است.

اما عقیق شجر بهاری و پاییزی چیست و چه فرقی با هم دارند؟ سنگ‌های شجر بهاری به عقیق‌‌هایی گفته می‌ شود که دارای اینکلوژن‌هایی شبیه شکوفه و گل‌های بهاری هستند. قیمت عقیق شجر بهاری بر اساس زیبایی و میزان واضح بودن شجر درون آنها تعیین می‌شود.

عقیق شجر پاییزی هم به دسته‌ای از عقیق‌ها گفته می‌‌شود که دارای درونگیرهایی شبیه برگ‌ها و درختان فصل پاییز است. البته عقیق‌‌های دریایی نیز در همین دسته قرار می‌گیرند. قیمت سنگ عقیق شجر پاییزی و دریایی بر اساس زیبایی و واضح بودن منظره یا طرح درون سنگ تعیین می‌شود.

اسماعیل‌زاده می‌گوید: «ما بیشتر سنگ‌هایمان را روی نقره سوار می‌کنیم و در واقع بیشتر با نقره کار می‌کنیم اما به خواسته مشتری روی استیل یا چیزهای دیگر هم سنگ را سوار می‌کنیم. در حال حاضر هم فروش‌مان فعلاً در شهرستان خودمان است. امیدواریم دیگر نقاط کشور با هنر عقیق تراشی فردوس و خراسان جنوبی آشنا شوند.»

مهدی شریفی همسر خانم اسماعیل‌زاده هم درباره شروع کارشان این‌طور می‌‌گوید: «الان ۵ سال است وارد این کار شده‌ایم. قبلاً گچکار بودم و به خاطر حوادثی که برایم اتفاق افتاد و مشکلاتی که داشتم، نتوانستم گچکاری را ادامه دهم به همین دلیل تصمیم گرفتم در این کار وارد شوم و کل خانواده هم با من همراه شد. من به این کار علاقه زیادی دارم و دوست دارم بچه ‌هایم هم همین کار را ادامه دهند و این هنر را زنده نگه دارند. البته الان هم بچه ‌هایم با من و همسرم کار می‌کنند و همکاری زیادی دارند. اتفاقاً به این شغل هم علاقه‌ دارند. امیدوارم در آینده هم کارمان رونق بگیرد و شناخته شود چون منحصر به منطقه خودمان است.»

دشت عقیق فردوس، همان جایی است که گوهرتراشان سنگ‌ها را از آن جمع‌آوری می‌‌کنند. خراسان جنوبی به لحاظ دارا بودن سنگ‌های قیمتی سابقه‌ای طولانی دارد و دلیل آن وجود توده‌‌های نفوذی عمدتاً پگماتیت، گرانیت و دایک‌های پگماتیتی است که نقش مؤثری در کانی‌سازی سنگ‌های قیمتی این استان داشته‌اند.

تکه‌های سنگ عقیق از دل کوه خارج می‌شود و در دست هنرمندی جا می‌گیرد تا نگین انگشتری شود و بر دستی نشیند. البته خام‌فروشی بلایی است که دامنگیر هنرمندان فردوس شده چرا که گنجینه بی‌‌نظیر دیار آنها را به‌صورت عمده از شهرستان خارج می‌ کند، حال آنکه هنرمندان فردوسی عمدتاً به‌صورت خانوادگی با جمع‌آوری سنگ به میزان مورد نیاز خود و تراش آنها کارگاه‌های کوچک خود را سرپا نگه می‌دارند و هنر منطقه خود را از فراموشی نجات می‌دهند.